ہتھ چکی
ہتھ چکی ہتھاں ناݪ چلائی جاݨ آݪی پتھر دی چکی اے جیہدے توں کݨک، مکی، دݪیا وغیرا پیسݨ دا کم لیا جاندا سی۔ ہتھ چکی قدیم پنجابی رہتل دا اہم حِصا سی۔
ہور ناں[سودھو]
چکی، پسنہارا، ہتھ چلی (میچن) ہتھ دی چکی، چھوٹی چکی، کہیا جاندا اے۔ ایہ پن چکی دی طرح گھریلو استعمال دے لئی ہُندی سی۔
- ہتھ چکی عمومن گھر دے کونے وچ نصب ہُندی سی تے ایہ پتھر دے دو گوݪ پاٹاں اُتے مشتمل ہُندی سی ۔
- ماضی وچ سواݨیاں صبح سویرے اٹھ کے ہتھ چکی یا میچن چلاؤݨا شروع کردیندیاں تے روزمرہ لوڑ دے مطابق تازا آٹا حاصل کردیاں سی تے گھر دے سبھ لوک ایہ تازا تے صحت بخش آٹا استعمال کردے سی۔ پن چکیاں دے مقابلے وچ ہتھ چکی چلاؤݨا ودھ مشکل تے محنت طلب کم سی پر اودوں دی سواݨیاں خوش اسلوبی ناݪ ایہ ذما داری نبھاؤندیاں سی۔[۱]
قدیم تریخ[سودھو]
قدیم مصری مقبریاں توں مݪݨ واݪے مجسّمے اناج پیسݨ دی ابتدائی ہتھ چکیاں دے استعمال دا نمونا پیش کردے نيں۔ ایہ چکی دو پتھراں اُتے مشتمل ہُندی سی جیہدے تھلے آݪے حِصے دی سطح قدرے مجوف تے ڈھلوانی سی جدوں کہ اُپر دا پتھر چھوٹا ہُندا سی۔ ایہنوں چلاؤݨ والی عورت عمومن چکی دے پِچھلے پاسے گھٹنیاں دے بل بیٹھی ہوئی اُپر آݪے پتھر نوں دوناں ہتھاں ناݪ پھڑدیاں سی۔ فیر اوہ پورے زور ناݪ اوہدے اُتے زور پاؤندیاں تے اُپر آݪے پتھر نوں تھلے آݪے پتھر اُتے رگڑدیاں تے دوناں پتھراں دے وچ موجود اناج نوں پیسدیاں سی۔ ایہ اک سادا سی مشین سی۔
ودھ وقت تک گھٹنیاں دے بل جھکے رہنا صحت لئی نقصان دہ سی۔ اُپر آݪے پتھر نوں آخر تک تعھکݨا تے فیر اوہنوں واپس کِھچݨا، چکی چلاؤݨ آݪے دے لَک، بانہواں، راناں، گھٹنیاں تے پنجیاں اُتے متواتر دباؤ پیندا سی۔ قدیم اسور وچ ڈھانچیاں وچ نقائص دی بابت کیتی جاݨ آݪی تحقیق، حیاتیات دے ماہرین دے اس نتیجے اُتے پہنچݨ دا باعث بݨی اے کہ ايسے طرحاں دیاں ہتھ چکیاں چلاؤݨ ناݪ جوان عورتاں لگاتار زور لاؤݨ دی وجہ توں زخمی ہو جاندیاں سی۔ اوہناں دے گھٹنیاں دی ہڈی وچ خم آ جاندا سی یا فیر ریڑھ دی ہڈی نوں نقصان پہنچدا سی تے پیر دے انگوٹھے وچ جوڑاں دا شدید درد ہو جاندا سی۔ قدیم مصر وچ خادماواں اکثر ہتھ چکی چلایا کردیاں سی۔
بتدریج ترقی[سودھو]
آہستا آہستا لوک چکیاں دے دوناں پتھراں اُتے جھری پاؤݨ لگے جس توں پیسݨ دا کم پہلے توں ودھ بہتر تے تیزی ناݪ ہوݨ لگ گیا۔ اُپر آݪے پتھر وچ اک قیف نما سوراخ لا دتا گیا جس توں چکی نوں اناج ناݪ پَعھر دِتا جاندا سی تے فیر اناج دا خود بخود پتھراں دے وچ گردا رہنا ممکن ہو گیا۔ چوتھی یا پنجويں صدی ق۔ س۔ ع۔ وچ یونان نے اناج پیسݨ دی اک سادا جئی مشین ایجاد کيتی۔ اک سِرے اُتے لگیا ہويا ہینڈل اُوپر آݪے پتھر ناݪ جڑیا ہُندا سی۔ اس ہینڈل نوں اگّے پِچّھے گھماؤݨ ناݪ اُپر آݪا پتھر تھلے آݪے پتھر توں رگڑ کھاندا سی۔ پر ایہناں ساریاں چکیاں وچ وی کچھ نہ کچھ کمی ضرور سی۔ ایہ اگّے پِچّھے حرکت کردیاں سی تے کسے جانور دا اس طرحاں ناݪ حرکت کرنا ممکن نئيں سی۔ پس ایہ چکیاں انسانی قوت ناݪ ہی چلائیاں جا سکدیاں سی۔ اس توں بعد اک نويں ٹکنیک نے جنم لیا۔ دُھرے اُتے گُھمݨ آݪی چکی وچ جانور استعمال کيتے جا سکدے سی۔
گُھمݨ آݪی چکی[سودھو]
گُھمݨ آݪی چکی نے کم سوکھا کر دتا۔ اناج پیسݨ دی گُھمݨ آݪی چکی غالبن دوسری صدی ق۔ س۔ ع۔ وچ بحیرہ روم دے مُلکاں وچ ایجاد ہوئی سی۔ پہلی صدی ق۔ س۔ ع۔ تک، فلسطین وچ رہݨ آݪے یہودی ایہجی چکی توں واقف سن کیونکہ یسوع نے ’اک وڈی چکی دے پاٹ‘ دا ذکر کِیتا سی۔
جانوراں ناݪ چلݨ آݪیاں چکیاں[سودھو]
جانوراں دی مدد ناݪ چݪݨ آݪیاں چکیاں بیشتر رومی علاقےآں وچ استعمال ہُندیاں سی۔ ایہجیاں بہت ساریاں چکیاں اج وی پامپائی وچ موجود نيں۔ اوہناں وچ اُپرلے وزنی پتھر وچ قیف نما خانہ ہُندا سی تے تھللا پتھر مخروطی شکل دا ہُندا سی۔ جد اُپرلا پتھر تھلے آݪے پتھر اُتے گُھمدا تاں اناج دے داݨے دوناں پتھراں دے درمیان چنگی طرحاں پیسے جاندے سن۔ اُپرلے پتھر دا قطر عام طور تے 18 توں 36 انچ ہُندا سی۔ ایہ چکیاں تقریبن چھے فٹ اُچیاں ہُندیاں سن۔ ایہ گل حلے تک واضح نئيں ہوسکی کہ پہلاں ہتھ ناݪ چلݨ آݪیاں چکیاں ایجاد ہوئیاں سی یا جانوراں ناݪ چݪݨ آݪیاں چکیاں۔ بہرصورت، ہتھ ناݪ چݪݨ آݪیاں چکیاں دا ایہ فائدا سی کہ اوہناں نوں اک توں دوسری جگہ لجاݨا تے ورتݨا بہت سوکھا سی۔ ایہ دو گوݪ پتھراں اُتے مشتمل ہُندیاں سن جیہناں دا قطر 21 توں 24 انچ ہُندا سی۔ تھللے پتھر دی اُوپرلی سطح قدرے اُبھری ہوئی ہُندی سی جد کہ اُپرلے پتھر دی تھللی سطح قدرے کھوکھݪی تے قوسی ہُندی سی تاکہ تھللے پتھر دی اُبھری ہوئی سطح ایہدے وچ چنگی طرحاں فٹ ہو سکے۔ اُپرلا پتھر مرکزی چُوݪ اُتے ٹکیا ہُندا سی تے اوہنوں لکڑی دے ہینڈل ناݪ گھمایا جاندا سی۔ عام طور تے دو عورتاں ہینڈل نوں پھڑ کے آمݨے سامݨے بیٹھ جاندیاں سی تاکہ باری باری اُپر آݪے پتھر نوں گھماؤندیاں رہݨ۔ دوسرے ہتھ توں دوناں وچوں اک عورت اُپر آݪے پتھر دے سراخ وچ داݨے پاؤنندی جاندی سی تے دوسری عورت چکی دی اطراف وچ بچھائے گئے کپڑے یا ٹرے توں آٹا جمع کردی جاندی سی۔ عام طور تے فوجی، ملاح تے مشیناں توں دُور دے علاقےآں وچ رہݨ آݪے لوک ایہجیاں چکیاں دی مدد ناݪ اپݨی ذاتی ضروریات پوری کردے سی[۲]
مورتاں[سودھو]
