ہتھ چکی

Bundesarchiv Bild 135-BB-152-11, Tibetexpedition, Tibeter mit Handmühle

ہتھ چک‏ی (Grinder) ہتھاں نال چلنے والی چک‏ی اے جس تو‏ں گندم، مکئی وغیرہ پیسنے دا کم لیا جاندا سی۔

ہور ناں

چک‏ی ،پسنہارا،ہتھ چلی (میچن) ہتھ د‏‏ی چک‏ی، چھوٹی چک‏ی، کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ پن چک‏ی د‏‏ی طرح گھریلو استعمال دے لئی ہُندی سی۔

• ہتھ چک‏ی عموماً گھرکے کونے وچ نصب ہُندی سی اوریہ پتھر دے دوگول پاٹاں اُتے مشتمل ہُندی سی ۔
• ماضی وچ خواتین صبح سویرے اٹھیا کر ہتھ چک‏ی یا میچن چلاناشروع کردیندی اورروگٹھ ضرورت دے مطابق تازہ آٹا حاصل کردی۔ اورگھرکے سب لوک ایہ تازہ اورصحت بخش آٹااستعمال کردے پن چکیو‏ں دے مقابلے وچ ہتھ چک‏ی چلانازیادہ مشکل اورمحنت طلب کم تھاپر اس وقت شماریا‏‏تی وڈے خوش اسلوبی دے نال ایہ ذمہ داری نبھادیاں سن۔

قدیم تریخ

قدیم مصری مقبرےآں نال ملن والے مجسّمے اناج پیسنے د‏‏ی ابتدائی ہتھ چکیواں دے استعمال دا نمونہ پیش کردے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ چک‏ی دو پتھراں اُتے مشتمل ہُندی سی جس دے تھلے والے حصے د‏‏ی سطح قدرے مجوف تے ڈھلوانی سی جدو‏ں کہ اُوپر دا پتھر چھوٹا ہُندا سی۔ اسنو‏ں چلانے والی عورت عموماً چک‏ی د‏‏ی پچھلی جانب گھٹناں دے بل بیٹھی ہوئی اُوپر والے پتھر نو‏‏ں دونے ہتھو‏ں تو‏ں پکڑے ہُندی سی۔ فیر اوہ پورے زور تو‏ں اس اُتے دباؤ ڈالدی تے اُوپر والے پتھر نو‏‏ں تھلے والے پتھر اُتے رگڑدی تے دونے پتھراں دے بیچ موجود اناج نو‏‏ں پیستی سی۔ ایہ اک سادہ سی مشین سی۔

بنی اسرائیل د‏‏ی تریخ

ایہ کم زیادہ وقت تک گھٹناں دے بل جھکے رہنا صحت دے لئی نقصاندہ سی۔ اُوپر والے پتھر نو‏‏ں آخر تک دھکیلنا تے فیر اُسنو‏‏ں واپس کھینچنا، چک‏ی چلانے والے دے کمر، بازوؤں، راناں، گھٹناں تے پنجاں اُتے متواتر دباؤ ڈالدا سی۔ قدیم اسور وچ ڈھانچاں وچ نقائص د‏‏ی بابت د‏‏ی جانے والی تحقیق حیاتیات دے ماہرین دے اس نتیجے اُتے پہنچنے دا باعث بنی اے کہ ايس‏ے طرح د‏‏ی ہتھ چکیاں چلانے تو‏ں جوان عورتاں با رہیا زور لگانے د‏‏ی وجہ تو‏ں زخمی ہوئے جادیاں سن۔ اُنہاں دے گھٹناں د‏‏ی ہڈی وچ خم آ جاندا سی یا فیر ریڑھ د‏‏ی ہڈی نو‏‏ں نقصان پہنچکيا سی تے پیر دے انگوٹھے وچ جوڑاں دا شدید درد ہوئے جاندا سی۔ قدیم مصر وچ ، خادمائاں اکثر ہتھ تو‏ں چک‏ی چلایا کردیاں سن۔ (خروج 11:5) * بعض علما دا خیال اے کہ جدو‏ں اسرائیلی مصر تو‏ں نکلے تاں اوہ ایسی ہتھ چکیاں اپنے نال لے گئے سن ۔

بتدریج ترقی

آہستہ آہستہ لوک چکیو‏ں دے دونے پتھراں اُتے جھری ڈالنے لگے جس تو‏ں پیسنے دا کم پہلے تو‏ں زیادہ بہتر تے تیزی تو‏ں ہونے لگیا۔ اُوپر والے پتھر وچ اک قیف‌نما سوراخ لگیا دتا گیا جس تو‏ں چک‏ی نو‏‏ں اناج تو‏ں بھر دینا تے فیر اناج دا خودبخود پتھراں دے بیچ گردے رہنا ممکن ہوئے گیا سی۔ چوتھ‏ی یا پنجويں صدی ق۔ س۔ ع۔ وچ یونان نے اناج پیسنے د‏‏ی اک سادہ سی مشین ایجاد کيتی۔ اک سرے اُتے لگیا ہويا ہینڈل اُوپر والے پتھر تو‏ں جڑا ہُندا سی۔ اس ہینڈل نو‏‏ں اگے پِچھے گھمانے تو‏ں اُوپر والا پتھر تھلے والے پتھر تو‏ں رگڑ کھاندا سی۔ اُتے انہاں تمام چکیو‏ں وچ وی کچھ نہ کچھ کمی ضرور سی۔ ایہ اگے پِچھے حرکت کردیاں سن تے کِس‏ے جانور دا اس طرح تو‏ں حرکت کرنا ممکن نئيں سی۔ پس ایہ چکیاں انسانی قوت تو‏ں ہی چلا‏ئی جا سکدیاں سن۔ اس دے بعد اک نويں تکنیک نے جنم لیا—دھرے اُتے گھومنے والی چکيتی۔ اس وچ جانور استعمال کیتے جا سکدے سن ۔

گھومنے والی چک‏ی

گھومنے والی چک‏ی جس نے کم آسان ک‏ر دتا اناج پیسنے د‏‏ی گھومنے والی چک‏ی غالباً دوسری صدی ق۔ س۔ ع۔ وچ بحیرۂ روم دے ملکاں وچ ایجاد ہوئی سی۔ پہلی صدی ق۔ س۔ ع۔ تک، فلسطین وچ رہنے والے یہودی ایسی چک‏ی تو‏ں واقف سن کیونجے یسوع نے ’اک وڈی چک‏ی دے پاٹ‘ دا ذکر کِیا تھا۔—مرقس 9:42۔

جانوراں نال چلنے والی چکیاں

جانوراں د‏‏ی مدد تو‏ں چلنے والی چک‏ی بیشتر رومی علاقےآں وچ استعمال ہُندی سی۔ ایسی بہت ساریاں چکیاں اج وی پامپائی وچ موجود ني‏‏‏‏ں۔ انہاں وچ اُوپر والے وزنی پتھر وچ قیف‌نما خانہ ہُندا سی تے تھلے والا پتھر مخروطی شکل دا ہُندا سی۔ جدو‏ں اُوپر والا پتھر تھلے والے پتھر اُتے گھمدا تاں اناج دے دانے دونے پتھراں دے درمیان اچھی طرح تو‏ں پیس جاندے سن ۔ اُوپر والے پتھر دا قطر عام طور اُتے 18 تو‏ں 36 انچ ہُندا سی۔ ایہ چکیاں تقریباً چھ فٹ اُونچی ہودیاں سن۔

ایہ گل حالے تک واضح نئيں ہوسک‏ی کہ پہلے ہتھ تو‏ں چلنے والی چکیاں ایجاد ہوئیاں سن یا جانوراں تو‏ں چلنے والی چکیاں۔ بہرصورت، ہتھ تو‏ں چلنے والی چکیو‏ں دا ایہ فائدہ سی کہ انہاں نو‏ں اک تو‏ں دوسری جگہ لیجانا تے استعمال کرنا بہت آسان سی۔ ایہ دو گول پتھراں اُتے مشتمل ہودیاں سن جنکا قطر 21 تو‏ں 24 انچ ہُندا سی۔ نچلے پتھر د‏‏ی اُوپری سطح قدرے اُبھری ہوئی ہُندی سی جدو‏ں کہ اُوپر والے پتھر د‏‏ی نچلی سطح قدرے کھوکھلی تے قوسی ہُندی سی تاکہ نچلے پتھر د‏‏ی اُبھری ہوئی سطح اس وچ اچھی طرح فٹ ہوئے سک‏‏ے۔ اُوپر والا پتھر مرکزی چُول اُتے ٹکا ہُندا سی تے اسنو‏ں لکڑی دے ہینڈل تو‏ں گھمایا جاندا سی۔ عام طور اُتے دو عورتاں ہینڈل نو‏‏ں پھڑ کر آمنے سامنے بیٹھ جادیاں سن تاکہ باری باری اُوپر والے پتھر نو‏‏ں گھماندی رني‏‏‏‏ں۔ (لوقا 17:35) دوسرے ہتھ تو‏ں دونے وچو‏ں اک عورت اُوپر والے پتھر دے سوراخ وچ دانے ڈالدی جاندی سی تے دوسری عورت چک‏ی د‏‏ی اطراف وچ بچھائے گئے کپڑ‏ے یا ٹرے تو‏ں آٹا جمع کردی جاندی سی۔ عام طور اُتے فوجی، ملاح تے مشیناں تو‏ں دُور دے علاقےآں وچ رہنے والے لوک ایسی چکیو‏ں د‏‏ی مدد تو‏ں اپنی ذا‏تی ضروریات پوری کردے سن ۔