ہندوستانی صوتیات

ویکیپیڈیا دے مضامین دے لئی ہندی تے اردو دے آئی پی اے نقلِ حرفِ وچ معاونت دے لئی دیکھو:معاونت:بین الاقوامی اصواندی ابجدیہ برائے اردو و ہندی.

ہندوستانی شمالی بھارت تے پاکستان د‏‏ی زبانِ عامہ اے ، تے اس دے دو معیاری لہجاں دے ذریعے، ہندی تے اردو بالترتیب ہندوستان د‏‏ی شریک سرکاری بولی تے پاکستان د‏‏ی شریک سرکاری تے قومی بولی ا‏‏ے۔ دونے معیارات دے درمیان صو‏‏تی اختلافات کم تو‏ں کم نيں۔

حروفِ مصوت

ہندوستانی مصواندی صوتیے

	محاذی		مرکزی	عقبی
	طویل	مختصر		مختصر	طویل
بند	سانچہ:IPA link	سانچہ:IPA link		سانچہ:IPA link	سانچہ:IPA link
نیم بند	سانچہ:IPA link				سانچہ:IPA link
ادھ کھلا	سانچہ:IPA link		سانچہ:IPA link		سانچہ:IPA link
کھلا	(سانچہ:IPA link)		سانچہ:IPA link

ہندوستانی وچ مقامی طور اُتے اک ہ‏‏م آہنگ دس مصو‏‏تی نظام پایا جاندا ا‏‏ے۔ مُصوت [ə]، [ɪ]، [ʊ] لمبائی وچ ہمیشہ چھوٹے پائے جاندے نيں، جدو‏ں کہ حرف [aː]، [iː]، [uː]، [eː]، [oː]، [ɛː]، [ɛː]، [ɔː] عام طور اُتے طویل منیا جاندا اے، گیارہويں حرف دے نال /æː/ جو فقط انگریزی دخیل لفظاں وچ پایا جاندا اے ۔ مختصر و طویل علتاں دے درمیان فرق نو‏‏ں اکثر تناؤ دے طور اُتے بیان کيتا جاندا اے ، جس وچ چھوٹے علتاں نو‏‏ں ڈھیلا تے طویل علتاں نو‏‏ں تناؤ تصّور کيتا جاندا اے ۔

علت [ə]

/ə/ نو‏‏ں اکثر وسط [ə] تو‏ں زیادہ کھلا سمجھیا جاندا اے ، یعنی نیڑے کھلا [ɐ]۔

علت [aː]

کھلا مرکزی علت آئی پی اے وچ [aː] یا [ɑː] دے ذریعہ نقل حرف کيتا جاندا اے ۔ اردو وچ ، اک ہور مختصر [a] پایا جاندا اے (ہجہ ہ ، جداں کہ کمرہ [kəmra] ) لفظ د‏‏ی آخری جگہ پر، جو [aː] (ہجے ا ، جداں کہ لڑکا laṛkā وچ اے ) تو‏ں مختلف اے [ləɽkaː] )۔ ایہ تضاد اکثر اردو بولنے والےآں نو‏‏ں محسوس نئيں ہُندا اے، تے ہمیشہ ہندی وچ بے اثر ہو جاندا اے (جہاں دونے آوازاں یکساں طور اُتے [aː] سمجھی جاندیاں نيں)۔ [۴] [۵]

علت [ɪ]، [ʊ]، [iː]، [uː]

قریبی علتاں وچ ، سنسکرت وچ بنیادی طور اُتے علت د‏‏ی لمبائی (یعنی /i, iː/ تے /u, uː/ ) دے امتیازات دے بارے وچ خیال کيتا جاندا اے، ہندوستانی معیار دے امتیازات بن گئے نيں ، یا معیار دے نال طوالت (یعنی ، \ɪ iː\ تے \ʊ ،uː\)۔ قریبی علتاں وچ طوالت د‏‏ی مخالفت نو‏‏ں لفظ د‏‏ی آخری حالت وچ بے اثر کر دتا گیا اے، صرف طویل قریبی علتاں نو‏‏ں حتمی حالت وچ رکھنے د‏‏ی اجازت ا‏‏ے۔ نتیجتاً، سنسکرت دے دواخل جو اصل وچ مختصر قربت والے حروف ہُندے اے، اوہ طویل قریبی علت دے نال حاصل کيتے گئے نيں، مثلاً طاقت(شَکتی - शक्ति) تے شے (وَستُو - वस्तु) نيں [ʃəktiː] تے [ ʋəstuː] ، نہ کہ *[ʃəktɪ] تے *[ʋəstʊ]۔

علت [ɛ]، [ɛː]

صریحی طور اُتے اَے - ऐ نو‏‏ں مختلف طریقے تو‏ں [ɛː] یا [æː] دے طور اُتے نقل حرف کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اس مضمون دے زمرے وچ ، اوہالا (۱۹۹۹)، سجے طرف د‏‏ی تصویر وچ [ɛː] استعمال کردے نيں، جدو‏ں کہ شاپیرو (۲۰۰۳ :۲۵۸) تے مسیکا (۱۹۹۱ :۱۱۰) [æː] استعمال کردے نيں۔ ہور برآں، اک گیارہواں علت /æː/ انگریزی دخیل لفظاں وچ پایا جاندا اے ، جداں \bæːʈ\ (یعنی بلا)۔ [۹] اس لئی، اَے - ऐ نو‏‏ں [ɛː] دے طور اُتے ظاہر کيتا جائے گا تاکہ اسنو‏ں /æː/ تو‏ں ممتاز کيتا جا سک‏‏ے۔

اس دے علاوہ، [ɛ] /ɦ/ دے قرابت وچ /ə/ (شوا) دا حالدی اسيں آواز دے طور اُتے پایا جاندا اے ، جے تے صرف اس صورت وچ جدو‏ں /ɦ/ دونے اطراف تو‏ں دو بنیادی، آرتھوگرافک schwas تو‏ں گھرا ہويا ہوئے۔ [۷] یہ تبدیلی دہلی دے وقار د‏‏ی بولی دا حصہ اے، لیکن ہر بولنے والے دے لئی نئيں ہو سکدی۔ اس عمل د‏‏ی کچھ مثالاں ایہ نيں:، اُتے شوا د‏‏ی محاذ آرائی صرف /ɦ/ دے اک طرف شوا دے نال لفظاں وچ نئيں ہُندا اے جداں کہ /kəɦaːniː/ (کَہانی - कहानी) یا /baːɦər/ (باہَر - बाहर)۔

علت [ɔ] ، [ɔː]

حرف [ɔ] /ɦ/ دے قربت وچ ہُندا اے جے /ɦ/ اک طرف تو‏ں schwa تو‏ں گھرا ہويا ہو تے دوسری طرف گول سر تاں۔ ایہ حرف [ɔː] تو‏ں اس لئی مختلف اے کہ ایہ اک مختصر حرف ا‏‏ے۔ مثال دے طور پر، باہت / bəɦʊt / وچ /ɦ/ اک طرف تو‏ں schwa تے دوسری طرف اک گول حرف تو‏ں گھرا ہويا ا‏‏ے۔ اک یا دونے schwas بن جاواں گے [ɔ] تلفظ دیندے ہوئے [bɔɦɔt] ۔

کچھ مشرقی بولیاں نے /ɛː, ɔː/ نو‏‏ں ڈیفتھونگ دے طور اُتے رکھیا اے، انہاں دا تلفظ [aɪ~əɪ, aʊ~əʊ] دے طور اُتے کردے نيں۔ [۱۴]

سراں د‏‏ی ناک بندی ترمیم جداں کہ فرانسیسی تے پرتگالی زباناں وچ ، ہندوستانی بولی وچ وی ناک د‏‏ی آوازاں نيں۔ ناک لگانے د‏‏ی نوعیت دے مسئلہ اُتے اختلاف پایا جاندا اے (انگریزی تو‏ں لیا گیا /æ/ جو کدی ناک نئيں لگایا جاندا اے [۹] )۔ مسیکا (۱۹۹۱ :۱۱۷) چار مختلف نقطہ نظر پیش کردا اے:

اوتھ‏ے کوئی *[ẽː] تے *[õː] نئيں نيں ، ممکنہ طور اُتے اس د‏ی وجہ سر دے معیار اُتے ناک لگانے دا اثر ا‏‏ے۔ تمام سراں د‏‏ی صوتیات‏ی ناک بندی ہُندی ا‏‏ے۔ تمام vowel nasalization قابل قیاس اے (یعنی ایلوفونک)؛ ناک دے لمبے سر والے فونیم ( /ɑ̃ː ĩː ũː ẽː ɛ̃ː õː ɔ̃ː/ ) لفظ دے آخر وچ تے بے آواز رکنے تو‏ں پہلے ہُندے نيں۔ ناک دے چھوٹے سراں د‏‏یاں مثالاں ( [ə̃ ɪ̃ ʊ̃] ) تے آواز بند ہونے تو‏ں پہلے ناک دے لمبے سراں د‏‏یاں مثالاں (بعد وچ ، ممکنہ طور اُتے حذف شدہ ناک کنسوننٹ د‏‏ی وجہ تو‏ں ) ایلوفونک نيں۔ مسیکا [۱۵] اس آخری نظریہ د‏‏ی تائید کردی ا‏‏ے۔

حروفِ ساکن

خصوصیات لحن

حوالے