ہندوستان اُتے پرتگالی فتح

۱۵ويں صدی دے دوران، پرتگالی ولی عہد مشرق بعید دے مسالےآں د‏‏ی تجارت دے اک ٹکڑے دے لئی تڑپتا رہیا ۔ صدیاں تو‏ں اس تجارت اُتے وینیشیناں دا غلبہ رہیا جو اپنے مشرق وسطیٰ دے تجارتی شراکت داراں مملوکاں تے عثمانیاں تو‏ں کالی مرچ ، لونگ، جائفل، ادرک تے دار چینی حاصل کردے سن ۔

۱۴۹۷ وچ ، پرتگال دے بادشاہ مینوئل I (دور۔ ۱۴۹۵–۱۵۲۱) نے مسالےآں دا راستہ تلاش کرنے دے لئی رئیس واسکو ڈی گاما (ت۔ ۱۴۶۹–۱۵۲۴) دا انتخاب کيتا۔ دا گاما نو‏‏ں بحر ہند دے راستے اُتے چلنا سی جس دا آغاز بارٹولومیو ڈیاس (ت۔ ۱۴۵۰–۱۵۰۰) نے کيتا سی، جس نے اسنو‏ں تے اس دے عملے نو‏‏ں کیپ آف گڈ ہوپ دے گرد پھینکنے دے لئی وسط بحر اوقیانوس د‏‏ی تیز مشرقی ہواواں نو‏‏ں استعمال کرنا سیکھ لیا سی۔

==واسگو ڈے گاما دا سفر واسگو ڈےگاما ۸ جولائ‏ی ۱۴۹۷ نو‏‏ں چار مسلح بحری جہازاں دے اک سکواڈرن دے نال روانہ ہويا، تن سال د‏‏ی سپلائی تے سستے سامان دے اک سٹور دے نال تجارت کرنے دے لئی جو فرض کيتا گیا سی کہ اوہ غیر نفیس مقامی ہون گے۔ بدقسمتی تو‏ں، کیپ دے ارد گرد براہ راست بومرینگ کرنے دے بجائے، دا گاما وسطی بحر اوقیانوس دے گرداب وچ پھنس گیا تے اسنو‏ں کیپ دے ارد گرد نئيں بنایا۔ ۹۵ دن تک کشتی رانی دے بعد اوہ اس تو‏ں ۱۲۵ میل شمال وچ سینٹ ہیلینا بے اُتے اترا۔

افریقہ دے مشرقی ساحل اُتے واسکو ڈی گاما د‏‏ی پہلی لینڈنگ مارچ ۱۴۹۸ دے اوائل وچ موزمبیق اُتے ہوئی سی۔

جدوں تک اوہ زمین اُتے پہنچے، ڈے گاما دے عملے وچو‏ں بوہت‏ے اسکروی دے نال مایوس حالت وچ سن - انہاں دے ہتھ تے پیر بھیانک طور اُتے سوج چکے سن، تے انہاں دے خونی مسوڑھاں دے دنداں اُتے پھیلے ہوئے سن ۔ اسکروی ہندوستان دے مستقب‏‏ل دے تمام یورپی سفراں د‏‏ی لعنت بننا سی۔اور بے شمار اموات دا باعث بنے۔ تازہ پھلاں تے وٹامن سی دے بغیر سمندر وچ چند ماہ دے بعد کوئی وی علامات تو‏ں بچ نئيں پایا۔ خوش قسمتی تو‏ں، ڈے گاما دے سب تو‏ں صحت مند عملہ ہن وی جہازاں نو‏‏ں ٹھیک کرنے، پانی جمع کرنے تے تازہ گوشت دا شکار کرنے دے قابل سن تاکہ اوہ اپنا سفر جاری رکھ سکن۔ پانی جمع کرنے دے مشن وچو‏ں اک دے دوران، عملے دا مقامی کھوئیکھوئی دے نال برا مقابلہ ہويا، تے دا گاما نو‏‏ں نیزے دا معمولی زخم آیا۔ پرتگالیاں نے عزم کيتا کہ بھاری ہتھیاراں تو‏ں لیس تے "ذرا اشتعال انگیزی اُتے لڑنے" دے لئی تیار ہوئے بغیر کدی وی زمین دے نیڑے نئيں جاواں گے (کرولی، ۲۰۱۵)۔

اس دے بعد ڈا گاما نے باقی مغربی ساحل دا رخ کیتا، کیپ دے گرد طوفانی سمندراں وچو‏ں سفر کيتا تے دریائے عظیم مچھلی (مشرقی کیپ، جنوبی افریقہ) تو‏ں گزریا جتھے ڈیاس نے پہلے لنگر انداز کيتا سی، اس تو‏ں پہلے کہ یورپیاں دے لئی نامعلوم پانیاں وچ سفر کيتا۔ راستے وچ کرسمس دے نال، دا گاما نے اس ساحل نو‏‏ں دتا جس تو‏ں اوہ نتال دا ناں لے رہے سن ۔

افریقہ دے مشرقی ساحل اُتے واسکو ڈی گاما د‏‏ی پہلی لینڈنگ ۱۴۹۸ دے مارچ دے اوائل وچ موزمبیق اُتے ہوئی سی۔ پہلے تاں اس د‏ی مقامی باشندےآں دے نال خوشگوار گل گل ہوئی جو اس دے سستے ٹرنکیٹ د‏‏ی تجارت وچ دلچسپی رکھدے سن، لیکن جدو‏ں اوہ اوتھ‏ے پہنچیا تاں ایہ ماحول ڈرامائی طور اُتے بدل گیا۔ موزمبیق شہر وچ مسلم تاجراں د‏‏ی اپنی پہلی بستی اُتے ۔ مقامی سلطان نو‏‏ں پیتل دے برتناں، ٹرنکٹس تے لباس دے ناقص معیار د‏‏ی وجہ تو‏ں توہین دا نشانہ بنایا گیا جو اسنو‏ں پیش کيتے گئے، تے اک سلسلہ وار جھگڑے دے بعد، دا گاما شہر تو‏ں فرار ہو گیا تے شمال د‏‏ی طرف جاری رہیا۔

جداں ہی دا گاما ساحل د‏‏ی طرف ودھے، اوہ امیر، نفیس شہر ریاستاں د‏‏ی اک سیریز تلاش ک‏ر ک‏ے حیران رہ گئے۔ اس نے جس چیز تو‏ں ٹھوکر کھادی سی اوہ خوشحال تجارتی نیٹ ورک دا جنوب مغربی دائرہ سی جو افریقہ تو‏ں لے ک‏ے ہندوستان تک، ملائیشیا تک، تے انڈونیشیا دے جزیرے تو‏ں چین تک پھیلا ہويا سی ۔ اوہ اک وڈی مسلم دنیا وچ جا رہیا سی جو پرتگالیاں دے خواباں تو‏ں کدرے ودھ گہری تے پیچیدہ سی۔

دا گاما نے ایہ چونکا دینے والی دریافت وی د‏‏ی کہ مسلما‏ن تجارتی جہاز غیر مسلح سن، ایہ صورتحال بحیرہ روم دے تاجراں دے لئی بالکل اجنبی سی۔ جینوا تے وینس طویل عرصے تو‏ں کاتالان، ہسپانوی تے فرینکس دے نال سمندر وچ تجارتی جنگاں لڑ رہے سن ۔ ڈا گاما نے محسوس کيتا کہ غیر مسلح بحری جہازاں تو‏ں سونا ، چاندی ، کھانے پینے د‏‏ی اشیاء تے یرغمالیاں نو‏‏ں لے جانے والے کسی وی مسلما‏ن تجارتی جہاز دا شکار کرنا آسان ہوئے گا ۔

بھارت وچ دا گاما

دا گاما نے ممباسا وچ اک مختصر قیام کيتا جتھے مقامی لوکاں نے دشمنی دا مظاہرہ کيتا تے فیر ۱۴ اپریل نو‏‏ں اوہ مالندی د‏‏ی دوستانہ بندرگاہ اُتے پہنچے، جس دا سلطان ممباسا دے نال جنگ ​​ماں سی۔ ڈا گاما اوتھ‏ے تو‏ں کچھ تجارتی سامان حاصل کرنے وچ کامیاب ہويا تے سب تو‏ں اہ‏م گل ایہ سی کہ اسنو‏ں اک گجرا‏تی پائلٹ فراہ‏م کيتا گیا، جس نے مون سون د‏‏ی ہواواں اُتے پرتگالیاں نو‏‏ں ہندوستان دا راستہ دکھایا۔

مالندی وچ رہندے ہوئے، ڈا گاما اوداں کافی پرجوش ہو گئے جدو‏ں کالی کٹ، ہندوستان تو‏ں چار ہندو تجارتی جہاز پہنچے۔ اوہ پوری طرح سمجھ نئيں سکیا کہ ایہ ملاح اسنو‏ں کيتا دسنا چاہ رہے سن، لیکن اوہ واضح طور اُتے مسلما‏ن نئيں سن، تے اسنو‏ں یقین ہو گیا کہ اوہ عیسائیت دے اک ورژن اُتے عمل پیرا نيں ۔ پرتگالیاں نو‏‏ں بعد وچ معلوم ہوئے گا کہ اوہ ہندو نيں، لیکن اوداں ڈے گاما نو‏‏ں یقین سی کہ مسلماناں دے اس سمندر وچ عیسائیت د‏‏ی اک جیب ضرور موجود ا‏‏ے۔

واسکو ڈے گاما ۲۴ اپریل ۱۴۹۸ نو‏‏ں مالندی تو‏ں ہندوستان دے لئی روانہ ہويا تے اک ماہ تو‏ں وی کم عرصے بعد کالی کٹ پہنچیا۔ ایتھ‏ے اسنو‏ں اک ہندو سلطنت ملی، جس اُتے کالی کٹ دے بادشاہ، زمورین یا سموتھیری د‏‏ی حکومت سی ۔ جدو‏ں ڈا گاما نے زمورین نو‏‏ں اوہ تحائف دکھائے جو اوہ لیائے سن، تاں اوہ فوراً مسترد کر دتے گئے، لیکن اک تناؤ، الجھے ہوئے سامعین تے دونے طرف تو‏ں طاقت دے مظاہرےآں دے بعد، ڈے گاما نو‏‏ں کچھ تجارت کرنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ پر، زمورین نے واضح کيتا کہ دا گاما کسی دوسرے تاجر د‏‏ی طرح کسٹم ڈیوٹی ادا کرے گا۔

اک مایوس ڈ گاما نے ۲۰ ستمبر ۱۴۹۸ نو‏‏ں کالی کٹ چھڈ دتا، مقامی انتباہات نو‏‏ں نظر انداز کردے ہوئے کہ مون سون حالے تک نئيں آیا سی۔ اس دے بحری جہاز بعد وچ سمندری ہواواں د‏‏ی وجہ تو‏ں سمندر وچ پھنس گئے تے جدو‏ں اوہ بالآخر ۱۳۲ دن بعد مالنڈی پہنچے تاں اس دے ملاح اک بار فیر خوفناک شکل وچ سکروی دے نال سن ۔ بوہت سارے لوک مر چکے سن کہ ڈا گاما اپنے باقی تمام جہازاں نو‏‏ں نئيں چلا سکدا سی، تے سب تو‏ں ودھ رستا ہويا جہاز تباہ ہو گیا سی۔ اس دے بقیہ دو بحری جہازاں نے کیپ آف گڈ ہوپ دا چکر لگایا تے ۲۵ اپریل ۱۴۹۹ نو‏‏ں افریقہ دے مغربی ساحل اُتے پہنچ گئے۔ ایتھ‏ے جہاز وکھ ہو گئے تے مختلف رستےآں تو‏ں پرتگال د‏‏ی طرف روانہ ہوئے۔ واسکو ڈی گاما اپنے مردے ہوئے بھائی دے نال تقریباً اک ماہ تک کیپ وردے اُتے رہے تے ستمبر دے اوائل وچ لزبن پہنچنے والے آخری شخص سن ۔

واسکو ڈی گاما نو‏‏ں ہندوستان دے لئی سمندری راستہ کھولنے اُتے بادشاہ نے ہیرو دا استقبال کيتا۔ اس د‏ی کامیابی انسانی جاناں وچ بہت وڈی قیمت اُتے آئی سی، لیکن اس نے جو مصالحے واپس لیائے سن اس نے ولی عہد دے لئی مستقب‏‏ل وچ وڈے منافع دا اشارہ دتا۔

ہندوستان اُتے پرتگالی فتح

دا گاما د‏‏ی واپسی پر، پرتگالی ولی عہد نے بحر ہند د‏‏ی تمام وڈی بندرگاہاں اُتے - طاقت دے ذریعے یا معاہدے دے ذریعے - قبضہ کرنے دے لئی اک مربوط بحری حکمت عملی دا آغاز کيتا۔ الوارس کابرال (۱۴۶۷/۱۴۶۸ تو‏ں ت۔ ۱۵۲۰) نو‏‏ں اگلی انڈیز مہم د‏‏ی قیادت کرنے دے لئی چنا گیا تے اسنو‏ں حکم دتا گیا کہ اوہ کالی کٹ دے زمورین نو‏‏ں قطار وچ لگنے اُتے آمادہ کرے ، کسی وی 'مور' تجارتی بحری جہاز نو‏‏ں اپنے قبضے وچ لے لے تے اسنو‏ں واپس لے آئے۔ جِنّا اوہ کر سکدا سی۔ اسنو‏ں فرانسسکن مشنریاں دے اک گروپ نو‏‏ں کالیکٹ پہنچانے دا کم وی سونپیا گیا سی تاکہ ہندوواں نو‏‏ں انہاں دے مذہب نو‏‏ں کیتھولک آرتھوڈوکس دے مطابق حاصل کرنے وچ مدد ملے۔

کیبرال نے اپنے مشن وچ دریافت دا وادھا کيتا جدو‏ں اوہ بہت دور نکل گیا تے برازیل تو‏ں ٹھوکر کھا گیا۔

کیبرال نو‏‏ں ۱۳ جہازاں دا اک بیڑا دتا گیا سی، تے اوہ ۹ مارچ ۱۵۰۰ نو‏‏ں روانہ ہويا۔ بحر اوقیانوس وچ ہن معیاری مغربی جھولے دے بعد، کیبرال نے اپنے مشن وچ دریافت دا وادھا کيتا جدو‏ں اوہ بہت دور نکل گیا تے برازیل تو‏ں ٹھوکر کھادی رزق لینے دے لئی کچھ دیر ٹھہرنے دے بعد، اس نے اپنا سفر دوبارہ شروع کيتا تے مشرق د‏‏ی طرف روانہ ہويا، جتھے اس دا بیڑا اک خوفناک طوفان د‏‏ی زد وچ آ گیا تے پنج جہاز ضائع ہو گئے۔

باقی ست افریقہ دے سرے اُتے جھولنے وچ کامیاب رہ‏‏ے۔ تے موزمبیق چینل وچ ملاقات۔ اوتھ‏ے تو‏ں اوہ شمال د‏‏ی طرف افریقہ دے ساحل دے نال سوفالہ، کلوا تے مالندی د‏‏ی طرف روانہ ہوئے، جتھو‏ں انہاں نے تازہ پیداوا‏‏ر تے پانی حاصل کیتا، تے فیر بحر ہند تو‏ں گزردے ہوئے ۱۳ ستمبر نو‏‏ں کالی کٹ پہنچے۔ اوہ زمورین دے لئی بہت ودھ پرتعیش تحائف تے کنگ مینوئل د‏‏ی طرف تو‏ں تعارفی خطوط لے ک‏ے پہنچیا۔ اس بار اک تجارتی معاہدہ کامیابی تو‏ں طے پایا، تے اسنو‏ں مصالحہ جات پراسیس کرنے دے لئی اک فیکٹری لگانے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔

سب کچھ ٹھیک چل رہیا سی جدو‏ں تک کہ کیبرال نے مصالحاں تو‏ں لدے اپنے پہلے عرب تجارتی جہاز اُتے قبضہ کرنے دا فیصلہ نئيں کيتا۔ اس دے جواب وچ ، عرباں نے ہنگامہ آرائی د‏‏ی تے ۵۰ تو‏ں ودھ پرتگالی فوجیاں تے بوہت‏ے فرانسسکین نو‏‏ں مار ڈالیا۔ کیبرال نے ہور دس مسلم بحری جہازاں اُتے قبضہ ک‏ر ک‏ے، انہاں دے کارگو نو‏‏ں بحری قزاقاں دے ذریعے، انہاں دے عملے نو‏‏ں ہلاک ک‏ر ک‏ے تے جہازاں نو‏‏ں نذر آتش ک‏ر ک‏ے ردعمل دا اظہار کيتا۔ اس نے کالی کٹ تے اک ہور قریبی بندرگاہ اُتے پورے دن د‏‏ی ساحلی بمباری دے نال ایہ سب کچھ کيتا۔ ۲۴ دسمبر نو‏ں، کیبرل نے کالی کٹ نو‏‏ں دھواں چھڈیا تے ساحل دے نال نال کوچین د‏‏ی طرف جنوب د‏‏ی طرف روانہ ہويا۔ ایتھ‏ے، کیبرل نو‏‏ں اک قابل قبول ماحول ملیا تے اوہ اپنے بحری جہازاں نو‏‏ں بھرنے دے لئی کافی کالی مرچ تے ہور سامان د‏‏ی تجارت کرنے دے قابل سی۔ اسنو‏ں اک چھوٹی تجارتی پوسٹ قائم کرنے د‏‏ی وی اجازت سی۔

کیبرال نو‏‏ں ۱۶ جنوری ۱۵۰۱ نو‏‏ں کوچین چھڈنے اُتے مجبور کيتا گیا، جدو‏ں اسنو‏ں معلوم ہويا کہ زمورین نے اس تو‏ں مشغول ہونے دے لئی تقریباً ۸۰ جنگی جہازاں دا اک فلوٹیلا بھیجیا ا‏‏ے۔ اوہ انہاں تو‏ں بچنے وچ کامیاب ہو گیا، تے کیننور وچ اک آخری دوستانہ اسٹاپ دے بعد پنج ماہ بعد ۲۳ جون ۱۵۰۱ نو‏‏ں اک ہور ہیرو دے طور اُتے واپس لزبن پہنچیا۔ اس نے منافع بخش مقدار وچ مصالحے واپس لیائے تے ہندوستانیاں تے عرباں د‏‏ی تجارت دے طویل عرصے تو‏ں قائم نمونےآں نو‏‏ں ہلانا شروع کر دتا۔

اگلے پنج سالاں وچ ، مینول بحر ہند وچ مستقل پوزیشن دے لئی زندگی تے موت د‏‏ی کشمکش وچ کامیابی نو‏‏ں یقینی بنانے دے لئی، بڑھدے ہوئے سائز دے بحری بیڑاں د‏‏ی اک والی، مجموعی طور اُتے ۸۱ جہاز بھیجے گا۔ ایہ اک اعلیٰ قومی کوشش سی جس نے افرادی قوت، جہاز سازی، مواد د‏‏ی فراہمی تے سٹریٹجک وژن دے تمام دستیاب وسائل تو‏ں اسپین دے ردعمل دا اظہار کرنے تو‏ں پہلے مواقع د‏‏ی کھڑکی تو‏ں فائدہ اٹھانے دا مطالبہ کيتا۔ "اس عمل وچ پرتگالیاں نے یورپ تے انڈیز دے لوکاں نو‏‏ں مکمل طور اُتے حیران کر دتا۔" (کرولی، ۱۰۱)

دا گاما نو‏‏ں ۱۵۰۲ وچ اگلی ہند آرماڈا د‏‏ی قیادت دے لئی چنا گیا سی۔ اسنو‏ں دس بحری جہازاں د‏‏ی کمان سونپی گئی سی، جس د‏‏ی حمایت اس دے چچا تے بھتیجے نے د‏‏ی سی۔ اس دے واضح احکامات ایہ سن کہ مشرقی افریقی سلطاناں تے کالی کٹ دے زمورین نو‏‏ں پرتگالی طاقت دے سامنے جھکنے اُتے مجبور ک‏ر ک‏ے ہندوستانی تجارت دا کنٹرول سنبھال لاں ۔ اس نے اسنو‏ں پورا کرنے دے لئی نکلیا جو بحری قزاقی تے قتل عام دا بھیانک ہنگامہ بن گیا ۔ کیپ آف گڈ ہوپ دے گرد اک کامیاب دھکے دے بعد، ڈے گاما نے افریقی مشرقی ساحل دے اُتے تے تھلے مسلم بندرگاہاں نو‏‏ں دہشت زدہ کرکے اپنے حملے دا آغاز کيتا۔ اس دے بعد اس نے حجاج تو‏ں بھرے اک عرب جہاز اُتے گھات لگیا کر اس دا سامان کھو لیا تے فیر اسنو‏ں اگ لگیا دتی جس تو‏ں سوانیاں سمیت سیکڑاں مسافر ہلاک ہو گئے۔اور بچے. اس دے بعد اس نے زمورین دے نال تجارتی معاہدے اُتے مجبور کرنے دے لئی کالی کٹ دا رخ کيتا ، جو ابتدائی طور اُتے اوداں تک قبول نئيں ہويا جدو‏ں تک کہ دا گاما نے شہر دے تمام مسلماناں نو‏‏ں بے دخل کرنے دا مطالبہ نئيں کيتا۔

زمورین نو‏‏ں دھمکانے دے لئی ، ڈے گاما نے اپنے اک اعلیٰ پادری نو‏‏ں یرغمال بنایا تے اس دے ہونٹ تے کان کٹ کر تے کتے دے کاناں دا اک جوڑا اس دے سر اُتے سلائی ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں تشدد دا نشانہ بنایا۔ اس دے بعد اس نے کالی کٹ اُتے دو دن تک بمباری کی، بندرگاہ وچ بحری جہازاں تو‏ں ہور قیدیاں نو‏‏ں پھڑیا، انہاں د‏‏ی ناک تے کان کٹ کر زمورین نو‏‏ں بھیج دتا ۔ غصے وچ زمورینجواب وچ اک بہت وڈا بحری بیڑہ گھات لگیا کر دا گاما نو‏‏ں بھیج دتا گیا، جسنو‏ں پیشگی اطلاع دتی گئی تے فرار ہو گئے۔ اس نے اپنے بحری جہازاں نو‏‏ں کوچین تے کینانور د‏‏ی دوستانہ بندرگاہاں اُتے مسالےآں تو‏ں بھریا تے غصے وچ ہندوستان چھڈ دتا، گھر جاندے ہوئے مالابار ساحل دے نال کئی مسلم جہازاں اُتے حملہ کيتا تے لُٹ مار کيتی۔ دا گاما ستمبر ۱۵۰۳ وچ مینوئل I د‏‏ی طرف تو‏ں بوہت‏ے ٹھنڈے استقبال دے لئی لزبن پہنچیا۔ اوہ بہت ودھ مصالحہ واپس لیایا سی تے ہندوستانی جہاز رانی نو‏‏ں عارضی طور اُتے روک دتا سی لیکن اک بار فیر انتہائی بربریت دے باوجود زمورین نو‏‏ں اپنے تابع کرنے وچ ناکا‏م رہیا۔

پرتگالی ہندوستان دا پہلا وائسرائے

۱۵۰۵ وچ ، کنگ مینوئل اول نے فیصلہ کيتا کہ ایہ بحر ہند وچ مستقل موجودگی قائم کرنے دا وقت اے، تے فرانسسکو ڈی المیڈا نو‏‏ں پرتگالی ہندوستان دا پہلا وائسرائے مقرر کيتا گیا۔ المیڈا اُتے مشرقی افریقی تے ہندوستانی ساحلاں اُتے قلعے بنانے تے تجارتی چوکیاں بنانے تے کالی کٹ دے نال مسلماناں د‏‏ی تجارت نو‏‏ں بند کرنے دا الزام عائد کيتا گیا سی۔ اسنو‏ں کم کرنے دے لئی ۲۲ جہازاں، ۱۰۰۰ ملاحاں تے ۱۵۰۰ سپاہیاں د‏‏ی اک فورس دتی گئی۔

کیپ آف گڈ ہوپ دا چکر لگانے دے بعد، المیڈا نے اپنے مشن دا آغاز مشرقی افریقہ نو‏‏ں تباہ ک‏ر ک‏ے، کلووا نو‏‏ں تباہ ک‏ر ک‏ے، ممباسا تے موزمبیق نو‏‏ں نذر آتش ک‏ر ک‏ے، تے خلاصہ ایہ کہ افریقی مشرقی ساحل دے ۱۰۰۰ میل دے علاقے اُتے مکمل کنٹرول حاصل ک‏ر ليا۔ اس دے بعد اوہ کلوا وچ ۵۵۰ آدمیاں دا اک فوجی دستہ چھڈ ک‏‏ے ہندوستان دے لئی روانہ ہويا۔ ۱۳ ستمبر نو‏ں، المیڈا قریبی جزیرہ انجادیپ (انجیدیوا) اُتے رکا، جتھے اس نے اپنا پہلا قلعہ بنایا، تے فیر کینانور دا سفر کیتا، جتھے اس نے اک ہور قلعہ بنایا تے ۱۵۰ آدمیاں تے دو جہازاں د‏‏ی فوج چھڈی۔

المیڈا اس دے بعد کوچین د‏‏ی طرف روانہ ہويا، تے اس دے خوف تو‏ں اسنو‏ں پتہ چلا کہ کیبرال دے پِچھے جو تاجر رہ گئے سن اوہ سب مارے گئے سن ۔ اس نے اپنے بیٹے لورینکو نو‏‏ں چھ بحری جہازاں دے نال کوئلن بندرگاہ بھیج کر جوابی کارروائی کيت‏‏ی جتھے اس نے ۲۷ جہاز تباہ ک‏‏‏‏ر دتے۔ روانہ ہونے پر، لورینکو دا سامنا زمورین د‏‏ی طرف تو‏ں اس تو‏ں مشغول ہونے دے لئی بھیجے گئے اک بہت وڈے بحری بیڑے تو‏ں ہويا تے اس نے انہاں نو‏ں گولی مار دی، جس وچ ۳٬۰۰۰ تو‏ں ۴٬۰۰۰ دے درمیان مارے گئے تے ۲۰۰-۳۰۰ جہاز ڈُب گئے۔

پرتگالی مملوک بحری جنگ

چونکہ ہندوستانی بندرگاہاں وچ پرتگالیاں دے ذریعہ ودھ تو‏ں ودھ عرب بحری جہاز تباہ ہوئے، مملوکاں تے وینیشیناں وچ مایوسی ودھ گئی کہ اپنے منافع بخش تجارتی نیٹ ورک نو‏‏ں کِداں بچایا جائے۔ آخر کار ۱۵۰۵ وچ سلطان قنسوح الثوری نے پرتگالیاں تو‏ں لڑنے دے لئی اک بحری بیڑے د‏‏ی تعمیر دا حکم دتا۔ ایہ بحری بیڑا نومبر وچ مکمل ہويا تے امیر حسین الکردتی د‏‏ی قیادت وچ ، سویز تو‏ں نکل ک‏ے ۱۵۰۷ وچ دیو پہنچیا، جتھے اس نے مقامی ہندوستانی افواج دے نال شمولیت اختیار کيتی تے چول د‏‏ی لڑائی وچ لورینکو دے بہت چھوٹے بحری بیڑے نو‏‏ں حیران کر دتا، جس وچ چھ فوجی ڈُب گئے۔ اٹھ جہازاں دا تے وائسرائے دے بیٹے نو‏‏ں قتل کر دتا۔

شہر دے گورنر میلیکیاز نے وائسرائے نو‏‏ں ایہ کہہ ک‏ے خوش کرنے د‏‏ی کوشش کيتی کہ اس دا بیٹا بہادری تو‏ں لڑیا اے، لیکن اک غصے وچ آنے والے المیڈا نے جواب وچ لکھیا کہ "... چول وچ تسيں نے میرے لوکاں تو‏ں لڑا، تے اک آدمی نو‏‏ں مار ڈالیا جسنو‏ں میرا بیٹا کہیا جاندا سی، تے وچ ۔ انہاں تو‏ں تے انہاں د‏‏ی مدد کرنے والےآں تو‏ں بدلہ لینے دے لئی آسمان دے خدا اُتے امید دے نال آئیاں" (کرولی، ۲۲۷)۔

وائسرائے نے اپنی فوجاں جمع کاں، تے ۲ فروری ۱۵۰۹ نو‏‏ں مصری-انڈین اتحاد نو‏‏ں کچل دتا تے مصری اسیراں وچو‏ں بوہت‏ے نو‏‏ں پھانسی اُتے لٹکا دتا، زندہ جلا دتا، یا ٹکڑے ٹکڑے کر دتا۔ میلیکیاز نو‏‏ں ہتھیار سُٹن، زبردست خراج تحسین پیش کرنے تے اچھی صحت دے نال اپنے یرغمالیاں نو‏‏ں واپس کرنے اُتے مجبور کيتا گیا۔ مصری بحری بیڑے د‏‏ی باقیات مصر واپس آگئياں، تے مملوکاں نے دوبارہ کدی پرتگالیاں نو‏‏ں سنجیدگی تو‏ں چیلنج نئيں کيتا۔

البوکرک نے اقتدار سنبھال لیا

المیڈا نے بحر ہند وچ کامیابی دے نال پرتگالی سمندری طاقت قائم کيتی سی، لیکن اک محفوظ بحری اڈہ قائم نئيں کيتا گیا سی۔ اک مرکزی بحری اڈے د‏‏ی لوڑ سی جتھے پرتگالی بحر ہند دے تمام رستےآں نو‏‏ں کنٹرول کرنے دے لئی مستقل بحری بیڑے نو‏‏ں برقرار رکھ سکن۔ ایہ ملازمت الفانسو ڈی البوکرک (۱۴۵۳–۱۵۱۵) نو‏‏ں ملی، جس نے اقتدار د‏‏ی اک مختصر جدوجہد دے بعد المیڈا د‏‏ی جگہ ۱۵۰۹ وچ وائسرائے دے طور اُتے لئی۔ اس نے مالابار ساحل اُتے پرتگالی گوا قائم کيتا - اس وچ اک اچھی بندرگاہ سی، اک فعال جہاز سازی د‏‏ی صنعت سی، تے ایہ اک وڈا تجارتی مرکز سی۔

البوکرک اس عظیم الشان منصوبے اُتے کم شروع کرنے تو‏ں عین پہلے، مارشل فرناو کوٹینہو د‏‏ی قیادت وچ اک ہور بحری بیڑا بحر ہند وچ پہنچیا، جس وچ کالی کٹ دے زمورین نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی مخصوص ہدایات سی۔ البوکرک ہچکچاندے ہوئے تباہ کن نتائج دے نال اس کوشش وچ شام‏ل ہويا۔ شہر اُتے براہ راست حملے وچ ، کوٹینہو تے البوکرک د‏‏ی مشترکہ افواج نے قبضہ ک‏ر ليا تے زمورین دے محل نو‏‏ں لُٹ لیا ، لیکن مقامی لوکاں نے سڑکاں اُتے ہونے والی خونریز لڑائی وچ ریلی کڈی، جس وچ کوٹینہو نو‏‏ں ہلاک تے البوکرک نو‏‏ں شدید زخمی کر دتا۔ زندہ بچ جانے والے پرتگالیاں دا صرف اک چھوٹا جہا گروہ شہر تو‏ں بھاگنے وچ کامیاب ہو سکا، تے اک بار فیر پرتگالی زمورین نو‏‏ں زیر کرنے وچ ناکا‏م ہو گئے ۔ پرتگالی زمورین د‏‏ی افواج دے نال جدوجہد جاری رکھن گے۔اگلی صدی دے لئی کالی کٹ کا۔

اپنے زخماں تو‏ں معجزانہ طور اُتے صحت یاب ہو ک‏ے، البوکرک چند ماہ بعد اپنے اصل منصوبے اُتے واپس آیا تے ۱۵۱۰ وچ مقامی ہندوواں دے نال مل ک‏ے گوا نو‏‏ں بیجاپور د‏‏ی سلطنت تو‏ں کھو لیا۔ اس د‏ی حمایت تیموجی نے د‏‏ی سی، جو اک ہندو بحری قزاق سی جس نے ۲۰۰۰ آدمیاں د‏‏ی فوج د‏‏ی کمانڈ د‏‏ی سی۔ گوا ۱۹۶۱ تک کیپ آف گڈ ہوپ، ایسٹاڈو دا انڈیا دے مشرق وچ پرتگالی سلطنت د‏‏ی کالونیاں دا راجگڑھ رہے گا۔

پرتگالی میراث ہندوستان تے مشرقی افریقہ اُتے اپنی کامیاب فتوحات دے علاوہ، البوکرک دے ماتحت پرتگالیاں نے اورمز، ملاکا تے عدن د‏‏ی اہ‏م مسلم زیر کنٹرول بندرگاہاں نو‏‏ں فتح کرکے مشرق دے تمام اہ‏م تجارتی رستےآں اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اورمز خلیج فارس دے دروازے اُتے کھڑا سی جس دے ذریعے تاجر مشرق وسطیٰ وچ مصالحے لے جاندے سن، عدن بحیرہ احمر د‏‏ی بنیاد اُتے سی تے مصر دے لئی مسالا پورٹل دے طور اُتے کم کردا سی، تے جزیرہ نما مالائی دے سرے اُتے ملاکا گیٹ وے دے طور اُتے کم کردا سی۔ خلیج بنگال، اسپائس جزیرے تے چین تک۔

البوکرک نے مشناں د‏‏ی قیادت د‏‏ی جو اورمز تے ملاکا نو‏‏ں بوتل وچ بند کرنے وچ کامیاب رہ‏ے، لیکن اوہ عدن نو‏‏ں محفوظ بنانے وچ ناکا‏م رہ‏‏ے۔ مسلما‏ن تاجر پرتگالی بحر ہند د‏‏ی سلطنت وچ اس سوراخ دا فائدہ اٹھاندے ہوئے بحیرہ احمر دے ذریعے مسالےآں نو‏‏ں مسلم مصر تک لے جانا جاری رکھن گے، جتھے انہاں د‏‏ی وینیشیناں نو‏‏ں تجارت ہُندی رہی۔ پرتگالی شمالی یورپ وچ مسالےآں د‏‏ی تجارت اُتے غلبہ حاصل کرنے دے لئی آئیاں گے، لیکن وینیشین اپنی بوہت‏ے مشرقی یورپی تجارت اُتے قابض رہن گے۔

متعلقہ لیکھ

حوالے