ہندوستان وچ بیرونی اقوام دی آمد

باہری قوماں د‏‏ی ہندوستان وچ آمد تو‏ں پہلے ہندوستان د‏‏ی آبائی قوماں بھیل، سنتھال، منڈا، کول تے دراوڑ وغیرہ دے بارے وچ زیادہ معلومات حاصل نئيں نيں لہٰذا ہندوستان د‏‏ی اصل تریخ غیر ملکی قوماں د‏‏ی آمد تو‏ں ہی شروع ہُندی ا‏‏ے۔

آریاں د‏‏ی آمد

بیکٹرین تے اُتے سین(Bactrian and Perthian):

کچھ مورخین دے مطابق عیسیٰ تو‏ں تقریباً ۱۵۰۰ تو‏ں ۱۰۰۰ سال پہلے کچھ غیر ملکی اقوام مشرقی یوروپ (ہنگری، آسٹریاوغیرہ)سے تے پروفیسر چائلس دے مطابق کچھ روس دے جنوبی حصے دے علاقےآں تو‏ں ایشیائے کوچک دے راستے پرتھیا (پرشیا) تے بیکٹریا (موجودہ افغانستان دا بیشتر علاقہ)ماں آ ک‏ے بس گئياں تے صدیاں تک رہندے رہندے پرتھین تے بیکٹرین کہلانے لگياں ۔ ہندوستانی مورخین ڈاکٹر اَوِیناش چندر داس تے ڈاکٹر سَمپُورنانند دے مطابق آریاں دا آبائی علاقہ سپت سندھو پردیش (بھارت )ا‏‏ے۔

عیسیٰ تو‏ں تقریباً ۱۰۰۰ تو‏ں ۶۰۰ سال پہلے ایہ بیکٹرین تے پرتھین (جو کدی پہلے مشرقی یورپ تے جنوبی روس دے علاقےآں تو‏ں پرتھیا تے بیکٹریا وچ آ ک‏ے بس گئے سن )باس پورس یا درّۂ دانیال تو‏ں ہوئے ک‏ے ہندوستان وچ داخل ہوئے تے کشمیر تے سندھ دے علاقےآں وچ پھیل گئے۔

سیتھین:

وسطی ایشیا وچ آمو دریا دے اُتے ی د وسطی علاقے تو‏ں تے وسطی ایشیا دے مشرق وچ طارم گھاٹی دے علاقے تو‏ں سیتھین گھڑ سوار خانہ بدوش قبیلے (خوارزمی تے سوغدیانی ) موجودہ قزاکستان، شمالی سائبیریا تے مغربی ایشیا تک گھمدے پھردے سن ۔ ایہ سبھی مقیم تے خانہ بدوش قبیلے ایرانی نسل دے سن ۔ جو سیفس ؔکے مطابق سیتھین قبیلے حضرت نوح ؑ دے پوتے’ موزیز ‘ د‏‏ی نسل تو‏ں نيں ۔ پرشین لوک سیتھیناں کوشکاں (Sakas)کے روپ وچ جاندے سن ۔ جدو‏ں کہ جنوبی ایشیا (موجودہ بنگلا دیش، ہند، پاکستان تے افغانستان )ماں اوہ انڈو سیتھین جانے جاندے سن ۔

وسطی ایشیا وچ آباد مختلف قبیلےآں دے باہمی اشتراک تے خانہ بدوش سیتھینیاں دے دوسری آرین قوماں دے نال اشتراک دے بعد ستويں صدی عیسواں وچ ایہ سبھی قبیلے’ ’ترک‘ قبیلےآں دے ناں تو‏ں مشہور ہوئے۔ یعنی’ ’ترک‘‘ وسطی ایشیا وچ سوغدیانی، خوارزمی تے اوتھ‏ے آباد ہور قدیم قبیلائی قوماں دے باہمی اشتراک ہور اوتھ‏ے دے خانہ بدوش ستیھین قبیلےآں دے دوسری آرین قبیلائی قوماں دے نال اشتراک دا جدید روپ نيں ۔

معروف جرمن دانشور میکس مولر دا کہنا اے کہ ہندوستان وچ زیادہ تر غیر ملکی قوماں دے قبیلے وسطی ایشیا تو‏ں آئے سن جو سبھی ستیھین سن ۔ کچھ سیتھین قبیلے بیکٹریا د‏‏ی طرف تے کچھ مغرب وچ پرتھیا د‏‏ی طرف چلے گئے جدو‏ں کہ زیادہ تر درّۂ دانیال تو‏ں ہوئے ک‏ے شمالی ہند وچ پنجاب تے راجپوتانا دے میداناں وچ بس گئے۔ ايس‏ے طرح سیتھین قبیلےآں نے شمال دے بعد مغرب تو‏ں وی دراوڑاں ، بھیلاں تے سنتھال وغیرہ نو‏‏ں کھدیڑ کر انہاں دے ٹھکانےآں اُتے اپنا قبضہ جما لیا تے بعد وچ پورے ہندوستان وچ پھیل گئے۔

سیتھین قبیلےآں وچ شک تے شکاں د‏‏ی اولاداں وچ ’ ’کُشان‘‘ مشہور حکمراں ہوئے۔

شک(Sakas):

۵۲۲ء تو‏ں ۴۸۶ء پہلے وسطی ایشیا دا علاقہ، پرتھیا دے راجہ داری د‏‏ی سلطنت وچ شامل سی۔ اس وقت اوتھ‏ے سیر دریا دے شمالی میداناں وچ (موجودہ ترکستان نگر جتھے آباد اے )سیتھین بنجاراں دے ٹھکانے سن ۔ عیسیٰ تو‏ں ۱۶۰سال پہلے ایہ سیتھین بنجارے جنوب وچ یونانی حکومت دے زیر نگيں بیکٹریا د‏‏ی جانب چلے گئے۔

وسطی ایشیا دے مشرقی علاقے(اب چین دا شمال مغربی صوبہ سنکیانگ)ماں آباد اک ہور بنجارہ قوم’ ’یوہ چی‘‘ نے جدو‏ں بیکٹریا د‏‏ی یونانی حکومت نو‏‏ں ختم کر دتا تاں سیتھین بنجارہ قبیلے جنوب مغربی سمت وچ ہرات تے سیستان د‏‏ی جانب چلے گئے تے اوتھ‏ے بس گئے یہ’ ’شک‘‘ دے ناں تو‏ں مشہور ہوئے۔ بعد وچ پرتھیناں نے انھاں ہرات تو‏ں ہٹا دتا تاں شک محض سیستان تے کندھار تک محدود رہ گئے۔ آخر وچ اوہ بولان درّے تو‏ں ہوئے ک‏ے سندھ دے نچلے حصے وچ داخل ہوئے ایہ علاقہ انڈو سیتھین یا شک دیپ دے ناں تو‏ں مشہور ہويا۔

مغربی تے جنوبی افغانستان تے سیستان وچ اک نال رہنے د‏‏ی وجہ تو‏ں شک تے پہلّو (پرتھین)اک دوسرے تو‏ں منسلک ہوئے ک‏ے انہاں صوبےآں دے حکمراں ہوئے۔ مشرقی ایران، سیستان تے آرکیشیا کے’ ’شک‘‘ اور’ ’پہلّو‘‘ حکمراں پارتھین لقب اختیار کردے سن تے شہنشاہ کہلاندے سن لیکن انہاں دے سکّاں دے پِچھے یونانی بولی دا استعمال ہُندا سی۔

کُشان:

شمال مغربی چین وچ ’ ’یوہ چی‘‘ ناں د‏‏ی برادری دے کئی قبیلے سن جنھاں نے وسط ایشیا دے مشرقی حصے اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی۔ پہلی صدی ق م دے آخر تک اس برادری دے اک طاقتور قبیلے’ ’کشان‘‘نے اپنی برادری دے بقیہ قبیلےآں نو‏‏ں شکست دے ک‏ے انہاں اُتے اپنا قبضہ جمالیا۔ اس دے بعد پوری برادری دا ناں ہی’ ’کُشان ‘‘ پے گیا۔ کُشان نسل دے لوکاں نے وسطی اشیا وچ کاشغر تے کھیتان تو‏ں لے ک‏ے ہندوستان دے شمال مغرب وچ پرتھیا تے بیکٹریا اُتے قبضہ ک‏ر ک‏ے سندھ، پنجاب تے شمالی ہند وچ کاشی تک اپنی حکومت پھیلادی۔ کُشان شاہی گھرانے دا پہلا شہنشا ہ کڈ فائسِس اول (۷۳۔۳۳ء) سی تے دوسرا بیٹا بِیم کڈ فائسِس دوئم (۷۸۔۷۳ء) سی۔ اس نسل دا تیسرا شہنشاہ کَنِشک(۱۲۸۔۷۸ء) ہندوستان دے کُشان حکمراناں وچ سب تو‏ں زیادہ مشہور ہويا۔ اوہ بودھ مذہب دا پیرو سی۔ ہندوستان وچ اس د‏ی حکومت کشمیر، پنجاب، سندھ تے موجودہ اتر پردیش دے مغرب تو‏ں کاشی تے پاٹلی پُتر تک پھیلی ہوئی سی۔ جس وچ شمالی ہند دا سنبھل علاقہ وی شامل سی۔ اس دے علاوہ افغانستان، بیکٹریا تے وسطی ایشیا دے یارقند، تاشقند، کاشغر تے کھیتان وی اس د‏ی ریاست وچ ملے ہوئے سن ۔ کَنِشک د‏‏ی راجدھانی پورُشپور (موجودہ پیشاور )سی۔ کَنِشک نے تقریباً ۴۵سال حکومت کیت‏‏ی۔

ہونڑ:

پنجويں تے چھیويں صدی وچ وسطی ایشیا دے شمال مشرق تو‏ں (چین دا مغربی شمالی حصہ)ہونڑاں دے کئی گروہ شمالی ہند تے شمال مشرقی ہند(نیپال، آسام تے ہور شمال مشرقی پڑوسی صوبے )ماں آ ک‏ے آباد ہوئے۔

اِنڈو آرئین:

بیکٹرین، پرتھین، سیسن (شک، کُشان)و ہونڑ وغیرہ آرئین اپنی لمبی چوڑی قد کٹھی تے گورے رنگ د‏‏ی وجہ تو‏ں خود نو‏‏ں اچھے تے اُچے خاندان دا مندے سن ۔ آرئین لوک طاقتور جسم دے مالک سن تے لڑائی دے اوزار بنانے وچ ماہر سن ۔ اوہ قبائلی، تہذیبی تے ثقافتی معاملےآں وچ وی کالے یا گہرے سانولے چھوٹے قد دے آدی واسی دراوڑاں تے کولاراں تو‏ں بہت اگے سن ۔ ہندوستانی علاقےآں وچ آباد ہونے دے بعد آرئین برادریاں دے باہمی اشتراک یا ہندوستان د‏‏ی آبائی قوماں بھیل، سنتھال، کولار تے دراوڑ وغیرہ دے نال انہاں دے اشتراک تو‏ں پیدا ہوئی قومیں’ ’انڈو ۔آرئین‘‘ کہلاواں ۔ سبھی اِنڈو آرئیناں د‏‏ی وکھ وکھ پہچان ممکن نئيں ۔

اِنڈو آرئین دا مذہب:

آرئیناں دے سب تو‏ں پہلے تے قدیم گرنتھ ’ ’رِگ وید‘‘ دے مطابق آرئیناں دا مذہب بوہت سارے قدرتی عناصر تو‏ں جڑی روایتاں تے رسم تے رواج اُتے مبنی تھا(شیمنسٹ)۔ اُس وقت کسی مندر یا مورتی دا تصور نئيں سی۔ اوہ کھلے طور تو‏ں زمین، آسمان، سورج، چاند، اگ، ہويا تے پانی وغیرہ د‏‏ی پوجا کردے سن ۔

اِنڈو آرئین دا سماجی نظام:

وقت گزرنے دے نال آرئین اگے بڑھدے ہوئے شمالی ہند وچ گنگا دے دو آب تک پہنچے تے موجودہ شمالی صوبے دے مغربی حصےآں وچ پھیل گئے۔ تب انہاں دے سماجی نظام وچ تبدیلیاں آئیاں تے اوہ پیشے دے مطابق مختلف فرقےآں تے ذاتاں وچ تقسیم ہوئے گئے۔

آرئیناں وچ راج کاج جنہاں لوکاں دے ہتھو‏ں وچ رہیا وہ’ ’شَتّریے۱؎ ‘‘اکھوائے۔ راجہ تے فوجی۲؎ انہاں وچو‏ں ہُندے سن ۔

پُروہِت (مذہبی رہنما)مذہبی امور نو‏‏ں ادا کرنے دے نال نال راجاواں نو‏‏ں مذہبی تے سیاسی مشورے وی دیندے سن ۔ آریئناں وچ عام لوک جو کہ’ ’وَیشیہ‘‘ کہلاندے سن کھیت‏‏ی تے تجارت دا کم کردے سن ۔’ ’شُودْر‘‘ انہاں لوکاں نو‏‏ں کہیا جاندا سی جنہاں د‏‏ی رگاں وچ آریائی خون نئيں سی تے جو آریاں دے مذہب تے رنگ تو‏ں منفرد سن ۔

شمالی ہند دے راجپوت، جاٹ وغیرہ وی انڈو آرئین :

پنجاب راجپوتانہ تے موجودہ اتر پردیش دے مغربی علاقےآں وچ آباد آرئین لوک صدیاں گزر جانے دے بعد پوری طرح تو‏ں ہندوستانی ماحول وچ ڈھل گئے تے ہندوستانی ناواں دے نال شَتریے، راجپوت، جاٹ وغیرہ دے روپ وچ پہچانے جانے لگے۔

ڈاکٹر بی۔ اے۔ اسمتھ دے مطابق راجپوت ایداں دے قبیلےآں د‏‏ی نمائندگی کردے سن جو شتریاں د‏‏ی طرح ہی جنگجو سن تے اپنے نو‏‏ں اُچے کُل دا سمجھدے سن ۔ انہاں دے نال برہمناں نے وی شتریاں د‏‏ی طرح ہی برتاؤ کيتا۔

راجستھانی تریخ دے مورخ کرنل جیمس ٹاڈ تے ہندوستانی تریخ لکھنے والے ہور سابق ماہرین دے مطابق شتریے تے راجپوت کافی حد تک غیر ملکی نسل دے سیتھیناں تے ہونڑاں د‏‏ی نسل دے سن (اٹھويں صدی عیسوی وچ وسطی ایشیا وچ ستیھین قبیلے،’ ’ترک قبیلےآں ‘‘ دے ناں تو‏ں جانے گئے)

مصنف گورکھ ناتھ چوبے ایم۔ اے نے اپنی کتاب پِراچِین بھارت(ہندوکال) دے صفحہ ۲۴۲ و۲۴۳ دے حواشی وچ مورخ سی۔ بی ویدیہ د‏‏ی کتاب’ ’میڈیول ہندو انڈیا‘ دے حوالے تو‏ں لکھیا اے کہ راجپوت خالص آریہ سن ۔ چاہے اوہ وسطی ایشیا دے سیتھین یا شمال مشرقی ایشیا دے ہونڑ قبیلےآں د‏‏ی نسل دے رہے ہاں ۔

راجہ ہَرش دے بعد شمالی ہند د‏‏ی تریخ وچ صدیاں تک راجپوتاں دا اثر قائم رہیا۔ اوہ پوری طرح تو‏ں قدیم شتریاں دا مقام حاصل کر چک‏‏ے سن ۔ شمالی ہند وچ راجپوتاں وچ اہ‏م ترین فرقہ گُرجراں دا ا‏‏ے۔ مغربی پنجاب (اب پاکستان وچ )ماں اک ضلع’ ’گُجراں والا‘‘ تے ہندوستا ن وچ اک صوبہ گجرات (گرجر +آرات)ان دے ناں اُتے ا‏‏ے۔ راجپوتاں دے کچھ خاص فرقے وسطی تے جنوبی ہند وچ وی بسے نيں ۔ شمالی ہند وچ دہلی تے موجودہ اتر پردیش دے مغربی علاقےآں وچ تقریباً ساڈھے چار سو سال تک راجپوتاں دا راج قائم رہیا، جو راجپو‏تی رہتل دا سنہری دور ا‏‏ے۔

عرباں دا داخلہ :

۷۱۰ء بغداد وچ اُمووی خلیفہ الحاج ابن یوسف نے پرشیا دے گورنر ۱۷سالہ محمد بن قاسم کو، جو خلیفہ دا بھتیجہ تے داماد سی پنجاب نو‏‏ں فتح کرنے شیراز تو‏ں روانہ کيتا۔ راستے وچ عراق تو‏ں کچھ نو مسلم فوجی وی اس د‏ی فوج وچ شامل ہوئے گئے۔ سندھ د‏‏ی سرحد اُتے پہنچنے دے بعد اوتھ‏ے اسنو‏ں چھ ہزار اونٹھ سواراں د‏‏ی فوج دا اک دستہ تے ملا۔ بعدہ ٗمحمد بن قاسم مکران تو‏ں ہُندا ہويا دیول (موجودہ کراچی)کی طرف ودھیا تے اسنو‏ں فتح ک‏ر ليا۔ دیول تو‏ں محمد دیاں فوجاں شمال د‏‏ی جانب ودھنا شروع ہوئیاں جتھے سندھ ندی دے دوسری طرف راجہ داہر دیاں فوجاں کھڑی سن ۔ راجہ داہر د‏‏ی فوجاں تو‏ں مقابلے دے پہلے محمد نے تھوڑا پِچھے ہٹ کر خلیفہ بغداد دے ذریعہ بھیجی گئی کچھ تے فوجی امداد حاصل کيتی نال ہی اس نے مشرقی کنارے دے مچھواراں تے جاٹاں نو‏‏ں لالچ دے ک‏ے اپنی طرف ملیا لیا۔ اُرّور دے مقام اُتے راجہ داہر د‏‏ی فوجاں تو‏ں گھمسان د‏‏ی لڑائی وچ محمد بن قاسم د‏‏ی فتح ہوئی تے راجہ داہر لڑائی وچ ماریا گیا۔ اس طرح عرب لوک سندھ تے پنجاب دے راستے ہندوستان وچ داخل ہوئے۔

افغاناں (پٹھاناں )کی آمد:

۱۱۹۲ء وچ محمد غوری د‏‏ی فوج وچ ترکاں دے نال نال بوہت سارے پٹھان۳؎ (افغان) جنگجوواں نے ہندوستان وچ داخل ہوئے ک‏ے دہلی تے اجمیر نو‏‏ں فتح کيتا۔ اس دے بعد ہندوستان اُتے لودھی خاندان (۱۵۲۶۔۱۴۵۱ء) تے سُور خاندان (۱۵۵۵۔۱۵۴۰ء) دے پٹھاناں د‏‏ی حکومت رہی۔

ایران دے ترک حکمراں نادر شاہ د‏‏ی فوج دے افغان جنر ل احمد شاہ نے ۱۷۴۷ء وچ افغانستان د‏‏ی بنیاد پائی تے موجودہ پاکستان، کشمیر، پنجاب تے خراسان دے بوہت سارے علاقےآں نو‏‏ں اپنی سلطنت وچ شامل کيتا۔

۱۷۴۲ء تو‏ں ۱۷۷۴ء تک شمالی ہند دے کٹھیر علاقہ اُتے افغانستان دے روہیلے پٹھاناں د‏‏ی حکومت رہی تے کٹھیر علاقہ دا ناں روہیل کھنڈ پيا جس وچ شاہجہانپور، بریلی، سنبھل، آنولہ، بدایاں ، رامپور، شاہ آباد، پیلی بھیت، مرادآباد علاقے شامل سن ۔ ۱۷۷۴ء وچ روہیل کھنڈ علاقہ انگریزاں دے ماتحت اودھ دے نواباں د‏‏ی حکومت وچ چلا گیا۔ محض رامپور اسٹیٹ اُتے انگریزاں دے ماتحت روہیلے نواباں د‏‏ی حکومت قائم رہی۔ روہیل کھنڈ علاقہ (سابق کٹھیر علاقہ) وچ اج وی افغان (پٹھان)کافی تعداد وچ آباد نيں تے پٹھان دے بجائے خان۴؎ دے ناں تو‏ں زیادہ معروف نيں ۔

ترکاں د‏‏ی آمد:

دسويں صدی دے آغاز تک وسطی ایشیا وچ تقریباً سبھی ترک قبیلے اسلام مذہب اپنا چکے سن ۔ غزنی د‏‏ی ترک سلطنت دے حکمراں سلطان محمود نے اپنے دور حکومت (۱۰۳۰۔ ۹۹۷ء) وچ ہندوستان اُتے کئی مرتبہ حملے کیتے تے ہر مرتبہ اوہ بہت ساریاں دولت تے ہیرے جواہرات پرت کر غزنی واپس گیا۔ ستمبر ۱۰۱۸ء تو‏ں دسمبر ۱۰۱۸ء دے درمیان سلطان محمود نے مشرقی ہند وچ برن (بلند شہر) مہابن (متھرا)اور قنوج اُتے فتح حاصل کيتی جتھو‏ں بھاری مقدار وچ سونا اس دے ہتھ لگا۔ واپس لوٹتے وقت راستے دے کئی قلعےآں نو‏‏ں فتح کردا ہويا بے شمار دولت دے نال ۵۵ ہزار غلام تے ۳۵۰ ہاتھی وی اپنے نال غزنی لے گیا۔ (دی ونڈر دیٹ واز انڈیا، ایس ایس رضوی، حصہ دوئم، صفحہ ۱۴)

۱۰۲۱ء وچ سلطان محمود نے پنجاب اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے شمالی پنجاب دے علاقےآں نو‏‏ں فتح ک‏ر ک‏ے غزنی سلطنت وچ ملیا لیا تے سب تو‏ں پہلے اوتھ‏ے ترکاں نو‏‏ں آباد کيتا۔ بعد وچ پنجاب غزنی سلطنت دا اک صوبہ ہوئے گیا جو کہ ۱۱۸۶ء تک رہیا۔

٭ ۱۱۸۶ء وچ شہاب الدین محمد غوری نے غزنی سلطنت دے پنجاب صوبہ نو‏‏ں اپنے قبضے وچ لے لیا تے ۱۱۹۲ء وچ ترائن د‏‏ی دوسری جنگ وچ اجمیر تے دہلی دے راجہ پرتھوی راج چوہان نو‏‏ں شکست دے ک‏ے ہندوستان وچ مسلم حکومت قائم کيتی۔ اس جنگ وچ اس دا نائب ترک سپہ سالار قطب الدین ایبک تھاجس نے بعد وچ تھوڑے وقت وچ ہی مسلسل فتوحات حاصل کر نويں نويں علاقےآں نو‏‏ں اپنے قبضے وچ لے لیا تے پنجاب صوبے نو‏‏ں فیر تو‏ں ہندوستان د‏‏ی غوری حکومت وچ شامل ک‏ے لیا۔ ۱۲۰۲ء وچ کالنجر د‏‏ی جیت دے بعد بدایاں تے سنبھل اُتے وی مسلماناں دا تسلط قائم ہوئے گیا۔ ۱۲۰۶ء وچ سلطان محمد غوری د‏‏ی موت دے بعد اس دے نائب قطب الدین ایبک نے ہندوستان وچ ترک سلطنت قائم کيتی جو’ ’دہلی سلطنت‘‘ دے ناں تو‏ں مشہور ہوئی۔

٭ سلطان قطب الدین ایبک دے بعد تو‏ں تیموری خاندان دے ترک دَور تک ہندوستان وچ جِنّے وی ترک حکمراں ہوئے انہاں دے دَور وچ ہزاراں د‏‏ی تعداد وچ ترک تاجر، سپاہی، کاریگر، مذہبی رہنما، استاداں تے درباری وسطی ایشیا تو‏ں ہندوستان آندے رہے تے انہاں وچو‏ں بیشتر ایتھے آباد ہوئے گئے۔

٭ ۱۲۱۹ء تو‏ں ۱۲۲۱ء دے دوران چنگیز خاں نے وسطی ایشیا دے تمام ترک علاقےآں اُتے قبضہ ک‏ر ک‏ے خوارزم شاہی ترک سلطنت دا خاتمہ کر دتا۔ خونریزی، تباہی تے بربادی دا ایسا طوفان مچا کہ وسطی ایشیا د‏‏ی مسلم رہتل کوزبردست جھٹکا لگا۔ ترک سلطنت دے درباری، اسلامی رہنما تے عام لوک محفوظ مسلم حکومتاں د‏‏ی طرف ہجرت کرنے نو‏‏ں مجبور ہوئے گئے۔ بوہت سارے ترکاں تے شیخ ترکاں دے قافلے کسی نہ کسی طرح ہندوستان پہنچنے وچ کامیاب ہوئے۔ اس وقت تک سلطان التمش د‏‏ی دہلی ترک سلطنت مضبوط تے مستحکم ہوئے چک‏ی سی۔ سلطان اسنو‏ں منگولاں دے حملے تو‏ں محفوظ رکھنے وچ وی کامیاب رہیا سی۔ (ہسٹری آف انڈیا، سی۔ ایف ڈی لافوس، صفحہ ۹۹)

۱۷۶۰ء وچ مشرقی ترکستان ۵؎ دے کاشغر جنگاریہ تے طارم گھاٹی علاقےآں اُتے جدو‏ں چینی حکمراں نے اپنے زیر نگيں شیخ ترک خواجاواں د‏‏ی حکومت نو‏‏ں ختم کر دتا تاں انہاں علاقےآں تو‏ں ہزاراں د‏‏ی تعداد وچ شیخ خواجہ ترک ہور ترکاں دے نال ہندوستان د‏‏ی طرف ہجرت کر گئے۔

ہندوستان د‏‏ی طرف جانے والے چھوٹے وڈے قافلاں وچ حکمراں شیخ ترک خواجاواں دے درباری، فوجی تے عام ترک اپنے کنباں دے نال شامل سن ۔ ترکاں دے ایہ قافلے پہاڑی رستےآں د‏‏ی مصیبتاں نو‏‏ں برداشت کردے ہوئے شمالی ہند دے کٹھیر( روہیل کھنڈ )علاقہ وچ داخل ہونے وچ کامیاب ہوئے۔

٭٭

کتابیات

۱۔ ’’ہسٹری آف انڈیا ‘‘ جی ایف ڈی لافوس،صفحہ ۵۵۔۵۳

۲۔ بھارت د‏‏ی تاریخی مان چِتراوَلی،ص ۱۸۔۱۶،ڈاکٹر ہری پرساد تھَپلیال

۳۔ ’ہسٹری آف انڈیا‘، ای ڈبلو تھامپسن،ایم اے ،ص ۶۲۔۵۸

حواشی

۱۔ قدیم کتاباں دے مطابق اک ایسی حکمراں قوم جو جنگ کر نويں صوبےآں نو‏‏ں تے اولاداں نو‏‏ں جنم دیندی رہندی سی ۔اپنے نو‏‏ں ’راجنیہ‘ کہندی سی۔ اگے چل ک‏ے راجنیہ ہی شتریے کہلانے لگے۔(اے ہسٹری آف انڈیا، رومیلا تھاپر ،ص ۳۸)

۲۔ شتریے راجہ د‏‏ی بہت ساریاں رانیاں ہودیاں سن ۔پٹ رانی دے جو بیٹے ہُندے سن انہاں وچو‏ں ریاست دا وارث طے ہُندا سی ۔دوسری رانیاں تو‏ں پیدا ہونے والے بیٹے راجہ دے پوت (راجپوت )کہلاندے سن ۔وہ فوجیاں تو‏ں لے ک‏ے فوج دے اُچے عہدےآں تک تعینات ہُندے سن ۔

۳۔ پٹھان: موجودہ افغانستان دے پٹھان اصلیت وچ مختلف آرئین برادریاں دے باہمی اشتراک دا جدید روپ نيں۔

مشہور مورخ فرشتہ (۱۶۲۰۔۱۵۶۰ء) دے مطابق افغان لوک ممکنہ طور اُتے مصر دے فراعنہ د‏‏ی کسی برادری د‏‏ی اولادتیاں نيں جنہاں وچو‏ں بیشتر نے حضرت موسیٰؑ دے احکا‏م دے مطابق یہودی مذہب اپنا لیا سی ۔ان وچ سے کچھ لوک اپنا ملک چھڈ ک‏‏ے بھارت د‏‏ی طرف چلے آئے تے کوہ سلیمان اُتے مقیم ہوئے گئے ۔ بعد وچ خود نو‏‏ں افغان کہنے لگے۔

افغان مورخین دے مطابق اسلام مذہب تو‏ں پہلے غور تے عرب وچ بوہت سارے قبیلے یہودی مذہب دے مننے والے سن ۔عرب علاقےآں دے بوہت سارے یہودی قبیلے ہجرت ک‏ر ک‏ے غور وچ کوہ سلیمان د‏‏ی وادی وچ ’ ’پُشت‘‘ ناں دے ٹیلے اُتے آک‏ے رہنے لگے سن ۔ شروع وچ انہاں د‏‏ی بولی سنسکرت تے ہندی دے مشابہ سی۔ لہٰذا وہ’ ’پشتوان‘‘ (پشت اُتے رہنے والے) کہلانے لگے ۔چونکہ وقت دے نال نال لفظ، انہاں دا مطلب تے بولی وچ تغیر پیدا ہُندا رہیا لہٰذا ايس‏ے تغیر دے سبب اوہ دھیرے دھیرے پُشتوان تو‏ں پتان ہوئے گئے۔

عرب دے اک یہودی قبیلے دا سردار’ ’قیس‘‘ سی ۔اس قبیلے دے بوہت سارے یہودی وی عرب علاقےآں دے ہور قبیلےآں دے نال کوہ سلیمان نو‏‏ں ہجرت کر گئے سن ۔ یہودی سردار’ ’قیس‘‘ اسلام قبول کرنے دے بعد عبدالرشید دے ناں تو‏ں جانا گیا۔ سردار عبدالرشید د‏‏ی شادی عرب جنرل خالد بن ولید د‏‏ی لڑکی’ ’سارا‘ ‘ نال ہوئی۔ بعدہٗ سردار عبدالرشید خالد بن ولید دے نال کوہ سلیمان د‏‏ی وادی وچ اپنے یہودی بھائیاں دے درمیان اسلام د‏‏ی تبلیغ کرنے آیا۔غور دے یہودی’ ’پتانوں‘‘ نے انہاں د‏‏ی دعوت نو‏‏ں قبول ک‏ر ليا۔

البیرونی د‏‏ی گیارہويں صدی د‏‏ی تاریخ’ ’الہند‘‘ دے مطابق ہند دے مغرب وچ پہاڑی علاقےآں (اندازاً پرشیا تے قدیم ہندوستان دے درمیان کوہ سلیمان)ماں رہنے والے بوہت سارے قبیلے دسويں صدی (تقریباً ۹۸۲ء) وچ افغاناں دے ناں تو‏ں جانے گئے۔

۴۔ ’خان‘ ترکی بولی دا لفظ اے جس دا مطلب سردار، بہادر، جنگجو،ا میر وغیرہ ا‏‏ے۔ مونگولی بولی وچ خان نو‏‏ں ’’قاآن‘‘ پڑھیا جاندا اے ۔ غور تے افعانستان وچ جدو‏ں ترکاں د‏‏ی حکومت قائم ہوئی تے اوتھ‏ے دے پٹھاناں (افغاناں)سے ترکاں دے باہمی مراسم قائم ہوئے تاں پٹھان وی ترکاں د‏‏ی طرح خان کہلانے لگے تے ایہی ہويا ہندوستان تک چلی آئی ۔ (تاریخِ حیاتِ افغانی)

۵۔ ۔ وسطی ایشیا نو‏‏ں ترکستان دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا سی۔