یعقوب اول جرمیانی
| ||||
|---|---|---|---|---|
| جم |
| |||
| وفات |
| |||
ترمیم  | ||||
پسِ منظر
[سودھو]گیارھويں صدی عیسوی وچ مغربی ایشیا دا بیشتر رقبہ سلاجقہ دے زیرِ فرمان سی۔ سلاجقہ دی اک شاخ نے اناطولیا وچ اک اسلامی سلطنت قائم کيتی سی جو سلطنتِ روم کہلائی۔ جرمیان دا ظہور 1239ء وچ ہويا جدوں کہ سلطنتِ روم اُتے کیخسرو ثانی (دورِ حکومت: 1237ء توں 1246ء) دی حکومت سی اُس زمانہ وچ اناطولیا وچ اک مذہبی شخص بابا اِسحاق نے کافی فساد مچا رکھیا سی تے ملطیہ تے اس دے نواحی علاقےآں وچ اُس دے مریداں دے جتھے بغاوت دا پرچم تھامے ہوئے سن ۔ سلطان نے یعقوب دے دادا مظفر الدین نوں اس بغاوت نوں فرو کرنے دی غرض توں روانہ کيتا۔
1243ء وچ کوسہ داغ دی جنگ برپا ہوئی جس وچ سلجوقیاں نوں منگولاں دے مقابلہ وچ بدترین شکست دا سامنا کرنا پيا، اس دے نتیجے وچ سلجوقی حکومت دی حیثیت منگولاں دے باج گزار دی سی ہو گئی تے سلطان منگول دربار نوں سالانہ خراج ادا کرنے دا پابند ہويا۔ منگول سلطنت دی تقسیم دے بعد اناطولیا دا خطہ ہلاکُو خان نوں ملا۔ 1277ء وچ سلطانِ مصر بیبرس نے اناطولیائی مہم شروع دی تاں اس دے نتیجے وچ پیدا ہوݨ والے سیاسی انتشار توں فائدہ اُٹھا کر جمری نامی اک معمولی شخص نے جو تُرکماناں دی حمایت پا کر علاء الدین سیاؤش دے لقب توں تختِ سلجوق دا مدعی سی، منگولاں دے خلاف بغاوت کر دتی۔ اسنوں ریاست قرہ مان دے حاکم محمد اوّل بیگ دی عسکری حمایت وی میسر سی اُس دی سرکوبی دے لئی یعقوب دے بھائی حسام الدین نوں روانہ کيتا گیا جس نے جمری تے قرہ مانیاں دونے دے متحدہ لشکر توں مغربی اناطولیا وچ جنگ لڑی۔ جمری تے محمد دے خاتمہ اُتے قرہ مانیاں دی سیاسی قوت وچ ضعف آ گیا جس دے نتیجہ وچ خطہ وچ سیاسی تقسیم دے عمل دا آغاز ہو گیا تے سلجوقی سلطنت وی زوال دی پستیاں وچ گرنے لگی۔
آغازِ حکومت
[سودھو]1283ء وچ جداں کہ منگولاں نے سلطان کیخسرو ثالث نوں پھانسی دی سزا دے کے مسعود ثانی نوں تخت اُتے بٹھایا سی، جرمیانیاں نے سلطنتِ روم دی اطاعت دا طوق گردن توں اُتار پھینکا تے اپنی خود مختار حکومت قائم کر لئی۔ جرمیانیاں تے سلجوقیاں دے وچکار اقتدار دی کھِچیا تانی جاری رہی، آخر کیقباد ثالث دی تخت نشینی اُتے یعقوب نے سلجوقی بالادستی نوں تسلیم کردے ہوئے خراج دی ادائیگی نوں منظور کر ليا تے اس طرح دونے دے وچکار معرکہ آرائی ختم ہو گئی۔ امن دے اس دور وچ امارتِ جرمیانیہ دی سرحداں مشرق وچ انقرہ تک پھیل گئياں۔ بازنطینیہ دے یونانی مؤرخ نیکیفورس گریگورس دے مطابق دینیزلی تے قرہ حصار، تے مؤرخ جارج پاچیمیریس دے بیان دے مطابق انتونیوپولس دے شہر وی جرمیانیاں دے زیرِ فرمان آ گئے۔
فوجی قوت
[سودھو]عرب مؤرخ العمری نے یعقوب نوں اپنے ہم عصر تُرک ریاستاں وچ سب توں طاقتور امیر قرار دتا۔ اوہ اپنے بوہت سارے پڑوسی امراء دا بالادست حکمران سی۔ اُس دی قوت و شوکت دا ایہ عالم ہو گیا سی کہ بازنطینی سلطنت اُسنوں ہر سال اک لکھ دی مقدار وچ سؤݨ دی اینٹاں بطور خراج، دیندی سی
العمری نے دو سیاحاں حیدر العریان تے بلبن دے مشاہدات نوں پیشِ نظر رکھدے ہوئے ایہ وی بیان کيتا کہ یعقوب دے زیرِ فرمان تقریباً 700 بستیاں سی۔ اُس دی فوج 40 ہزار گھڑ سواراں اُتے مشتمل سی تے میدانِ جنگ وچ اوہ 2 لکھ سپاہی لا سکدا سی۔ عہدِ حاضر دے اک تُرکی مؤرخ پروفیسر ڈاکٹر مصطفیٰ چیتن ورلک ارمغانی نے اُس دی فوجاں دی تعداد بیان کرنے وچ وڈی مبالغہ آرائی توں کم لیا اے۔
غیر مستحکم فتوحات
[سودھو]یعقوب نے سیماو تے کولا دے علاقے وی فتح کيتے جنھاں انجمن قطلونیہ نے دوبارہ حاصل کر ليا۔ ایہ انجمن دراصل عیسائی مشنریاں دی اک ملیشیا سی جسنوں بازنطینیاں نے اناطولیائی اُمراء دے خلاف معرکہ آرائی دے لئی ہائر کر رکھیا سی۔ ايسے طرح، فلاڈیلفیا (جو اج بھݪک آلاشہر دے ناں توں جانیا جاندا اے ) نوں وی یعقوب نے فتح کيتا سی، مگر 1304ء دے موسمِ بہار وچ قطلونوی فوجاں نے اس اُتے وی دوبارہ قبضہ کر ليا۔ اس شہر اُتے قابض قطلونیہ دی مقامی حکومت نے 1314ء توں جرمیانیہ نوں جزیہ دینا شروع کيتا تے اس طرح آلاشہر اُتے اک طرح توں جرمانیہ دی بالادستی قائم ہو گئی۔
عثمانیہ نال تعلقات
[سودھو]سلطنتِ عثمانیہ جو تب امارتِ عثمانیہ سی اُس دے نال وی یعقوب دے تعلقات دی نوعیت معاندانہ سی تے اُس نے 1313ء وچ قراچہ حصار دے نیڑے چاودار قبیلے دے تاتاریاں نوں عثمانیاں اُتے حملہ آور ہوݨ دے لئی اُکسایا سی۔
ایلخانی منگولاں دا حملہ
[سودھو]1325ء وچ منگول سپہ سالار تے اناطولیائی گورنر، تیمورتاش نے امارتِ بنو حمید تے امارتِ بنو اشرف دے خاتمہ دے بعد مغربی اناطولیا دا رُخ کيتا تاکہ اوتھے دے خُود مختار تُرکی اُمراء اُتے منگولاں دی بالادستی قائم کر سکے۔ اُس نے جرمانیہ دے زیرِ تسلط علاقےآں فلاڈیلفیا، دینیزلی تے منتشه اُتے وی قبضہ کرنے دی کوشش کيتی۔
افیون قرہ حصار دے حاکم نے جو یعقوب دا داماد وی سی، ارتنا توں کوتاہیہ دا رُخ کيتا۔ اوہ تیمور تاش دا اک ماتحت فوجی افسر سی جسنوں منگول سپہ سالار دی جانب توں شہر اُتے قبضے دا فرمان ملیا سی۔ یعقوب نوں جدوں اس حملے دی خبر ملی تاں اُس نے جنگی تیاریاں دا بندوبست کيتا مگر اس توں پہلے کہ جنگ چھڑدی، تیمور تاش نے 1327ء وچ اپنے ماتحت سالار نوں واپس طلب کر ليا تے ایہ جنگ ہُندے ہُندے رہ گئی۔
معاشی ترقی تے علمی سرپرستی
[سودھو]یعقوب دے زیرِ اِنتظام علاقے معاشی طور اُتے خوش حال سن تے اُس نے ادبی و سائنسی سرپرستی وچ وی دلچسپی لئی۔ مولانا رومیؒ دے پوتے عارف چلپی نے 1312ء وچ اس دے مقبوضہ علاقےآں دا دورہ کيتا تے یعقوب دا رُوحانی سرپرست بن بیٹھیا۔
یعقوب نے قرہ حصار دے مولوی خانه (مولانا رومی دے بنا کردہ سلسلۂ مولویہ دی خانقاہ) دے لئی اک وقف وی قائم کيتا۔ گزشتہ صدی دے اک تُرکی مؤرخ إسماعيل حقي أوزون تشارشيلي دا بیان اے کہ یعقوب نے اک ہور وقف وی قائم کيتا جو عشاق شہر دے اک پنڈ حجیم دے اک زاویہ دے لئی 1321ء وچ بنایا گیا سی۔ پر اس وقف اُتے یعقوب دی بجائے اُس دے بیٹے تے جانشین محمد دا ناں کندہ اے۔
جرمیانی سکہ جات
[سودھو]یعقوب نے اپنے دورِ حکومت دے اواخر سالاں وچ اک سکہ ڈھالیا۔ 1307ء وچ اک ایسا سکہ وی ڈھالیا گیا سی جس اُتے کوئی ناں تاں نہ سی مگر اُس اُتے خانِ جرمیان دا لقب کندہ سی۔ قلعۂ ساندیکلی دے نوشتہ جات وچ اُس دے ایہ القابات درج ملدے نيں:
السلطان الجرمانیہ، چلبی الاعظم، عزم اللہ و قادِرَہُ
موت تے جانشینی
[سودھو]خیال آرائی کيتی جاندی اے کہ یعقوب نے 1340ء وچ مملوک سلطنت دے نال خط کتابت وی دی سی ایہ اُس دی زندگی دے بارے وچ آخری معلوم سرگرمی اے۔ چاں کہ اُس دی موت دا سال نامعلوم اے لہٰذا ایہ گمان کيتا جا سکدا اے کہ یعقوب دا سالِ وفات 1340ء یا اس دے بعد دا کوئی سال ہوئے گا۔ اولیا چلبی جو یعقوب دی موت دے تن صدیاں بعد دا اک عثمانی سیاح تے مؤرخ سی، اُس نے یعقوب دا جائے مدفن کوتاہیہ دے نزدیک خضرلک پہاڑی وچ بیان کيتا اے۔ یعقوب دی وفات اُتے اُس دا جانشین اُس دا پُتر محمد ہويا جو تُرکاں وچ چخشادن دے ناں توں وی جانیا جاندا سی۔
خاندان
[سودھو]یعقوب دے والد دا ناں کریم الدین علی شیر، دادا دا ناں مظفر الدین علی شیر تے پردادا دا ناں علی شیر بیان کيتا جاندا اے ۔تُرکی مؤرخ إسماعيل حقي أوزون تشارشيلي نے اُس دے اک بھائی دا ناں حسام الدین بیان کيتا اے۔ اُس دے اک بھانجے بدر الدین مُراد دا تذکِرہ وی ملدا اے جس توں اندازہ ہُندا اے کہ اُس دی اک بہن وی سی
یعقوب دی اولاد وچ چار بچےآں دا تذکرہ ملدا اے۔ دو بیٹے محمد تے مُوسیٰ سن جداں کہ دو بیٹیاں وی سی جنہاں دے ناواں دا کچھ علم نئيں۔