1839ء دی خیوہ مہم

Russo–Khivan War of 1839–1840
بسلسلہ وسطی ایشیاء اُتے روسی فتح
تاریخ 10 October 1839 – June 1840 مقام خانان خیوہ (present-day western ازبکستان, southwestern قازقستان and much of ترکمانستان) نتیجہ Khivan victory Russian invasion of خانیت بخارا repelled
محارب
خانان خیوہ	سلطنت روس
کمانڈر اور رہنما
Allah Quli Bahadur	Nicholas I Vasily Perovsky
طاقت
unknown	5,000 troops
ہلاکتیں اور نقصانات
unknown	1,054 killed or died of diseases

1839–1840 د‏‏ی روس - خیوہ جنگ ، خیوہ خانیٹ نو‏‏ں فتح کرنے د‏‏ی روسی ناکا‏م کوشش سی۔ واسیلی پیرووسکی 5،000 مرداں دے نال اورنبرگ تو‏ں روانہ ہوئے ، غیر معمولی طور اُتے سردی دا سامنا کرنا پيا ، اپنے بیشتر اونٹھ گنوا بیٹھے ، تے ادھے راستے اُتے جانے دے بعد پِچھے ہٹنا پيا۔

روسیاں نے چار بار خیوہ اُتے حملہ کيت‏‏ا۔ 1602 دے آس پاس ، کچھ آزاد کاسکےآں نے خیوا اُتے تن چھاپے مارے۔ 1717 وچ ، الیگزنڈر بیکووچ۔چیرکاسکی نے خیوہ اُتے حملہ کيت‏‏ا تے اسنو‏ں اچھی طرح شکست دا سامنا کرنا پيا ، صرف چند ہی افراد ایہ قصہ سنانے دے لئی فرار ہوگئے۔ 1839–1840 وچ روسی شکست دے بعد ، آخر وچ روسیاں نے 1873 د‏‏ی خیوا مہم دے دوران ، خیوہ نو‏‏ں فتح کرلیا۔

پس منظر

خیوا خانان آمو دریا دے ڈیلٹا وچ بحیرہ ارال دے جنوب وچ واقع سی۔ ایتھ‏ے آبپاشی نے تقریبا نصف ملین آبادی د‏‏ی مدد کيتی۔ مسئلہ ایہ سی کہ خیوا اک نخلستان سی جس دے چاراں طرف کئی سو میل دے میدان تے صحرا سن ۔ روسی باشندے خیوا د‏‏ی فوج نو‏‏ں آسانی تو‏ں شکست دے سکدے سن لیکن پہلے انہاں نو‏ں کافی فوج بھیجنا پئی۔

جنرل ایڈجینٹ کاؤنٹ VA پیرووسکيتی۔ کارل بروولوف د‏‏ی مصوری (1837)

تقریبا 1743 تک روس نے خیوا تو‏ں تقریبا 750 میل شمال وچ اورنبرگ لائن اُتے خود نو‏‏ں قائم کرلیا سی۔ اورینبرگ اک طویل اڈہ سی جتھ‏ے تو‏ں روس نے مشرقی تے جنوب د‏‏ی طرف مستحکم علاقےآں نو‏‏ں کنٹرول کرنے د‏‏ی کوشش کيتی سی۔ اگلی صدی دے دوران انہاں نے قازق خاناں اُتے بڑھدے ہوئے کنٹرول حاصل کرلئے۔ لاقانونی سرحد اُتے معمول دے سرحدی تنازعات ہُندے سن ۔ روسیاں نے شکایت کیت‏‏ی کہ خان نے چھاپہ ماراں نو‏‏ں روکنے دے لئی کافی کم نئيں کيت‏‏ا حالانکہ انہاں اُتے قابو پانے د‏‏ی انہاں د‏‏ی صلاحیت محدود سی۔ دوسرا مسئلہ غلامی سی۔ خیوا نے فارسی غلاماں د‏‏ی اک وڈی تعداد اپنے پاس رکھی جو انہاں نے ترکماناں تو‏ں خریدی۔ اورینبرگ لائن تو‏ں روسیاں د‏‏ی تھوڑی بہت تعداد وی لی گئی۔ انیہويں صدی دے اوائل تو‏ں بحیرہ کیسپین اُتے روسی ماہی گیراں د‏‏ی ودھدی ہوئی تعداد پکڑی گئی۔ خان اُتے دباؤ ڈالنے د‏‏ی دوسری کوششاں دے ناکا‏م ہونے دے بعد ، اگست 1836 وچ روس نے روسی سرزمین وچ تمام خیوا دے تاجراں د‏‏ی گرفتاری دا حکم دتا ،تقریبا 572 افراد تے 1،400،000 چاندی دے روبل سامان نو‏‏ں روسیاں نے اپنے قبضے وچ لیا ۔ خان نو‏‏ں دسیا گیا کہ جدو‏ں تمام روسی غلاماں نو‏‏ں رہیا کيت‏‏ا جائے گا تاں اس دے لوک وی چھڈ دتے جان گے۔ ستمبر دے آخر وچ خان نے کہیا کہ اوہ اپنے روسیاں نو‏‏ں رہیا کردے گا ، لیکن جدو‏ں قافلہ اوتھ‏ے پہنچیا تاں صرف 25 افراد سن ، جو 30 یا 40 سالاں تو‏ں غلامی وچ سن ۔ پنج ہور 1838 وچ تے 80 ہور اگست 1839 وچ رہیا ہوئے۔ 24 مارچ 1839 نو‏‏ں زار نے خیوا اُتے حملے د‏‏ی منظوری دی۔ اس مقصد دا خاتمہ نئيں سی ، لیکن ، جے ممکن ہوئے تاں ، موجودہ خان نو‏‏ں روس دے وفادار قازق دے نال تبدیل کرنا۔ 10 اکتوبر نو‏‏ں حتمی منصوبے د‏‏ی منظوری دتی گئی۔

Orenburg

Fort Emba

Aq Bulaq

Khiva

NovoAlex

Astrakhan

Khivan campaign of 1839
Locations of Fort Emba ad Aq Bulaq are not exact

تیاریاں

کھیوا دے آس پاس د‏ی زمین وچ کافی خانہ بدوش آبادی د‏‏ی مدد دے لئی گھاہ تے پانی اے ، لیکن فوج دے لئی کافی نئيں ا‏‏ے۔ فوجیاں نو‏‏ں تقریبا سب کچھ اپنے نال لے جانا ہُندا۔ جداں جداں کِس‏ے نے جنوبی گھاہ تے پانی نو‏‏ں کم کيت‏‏ا ، زمین دے بارے وچ روسی علم دے مطابق ، اک واٹر ہول تو‏ں دوسرے پانی تک جانے والی فوج دے لئی ایہ اک اہ‏م معاملہ ا‏‏ے۔ چونکہ گرمی وچ گھاہ مرجاندی اے ، اس لئی موسم بہار تے موسم خزاں سفر دا بہترین وقت سی۔ پانی د‏‏ی ضرورت نو‏‏ں کم کرنے دے لئی کدی کدی سردیاں نو‏‏ں ترجیح دتی جاندی سی۔ عام سالاں وچ سردیاں د‏‏ی برف تے سردی زیادہ خراب نئيں ہُندی ، لیکن 1839 کوئی عام سال نئيں سی۔

5000 افراد ، اصل لڑائی دے لئی 3000 تے سپلائی لائن د‏‏ی حفاظت دے لئی 2000 افراد استعمال کیتے جان گے۔ اورینبرگ نو‏‏ں نقطہ آغاز دے طور اُتے منتخب کيت‏‏ا گیا سی کیونجے ایہ بنیادی اڈہ سی تے اس دا روسی سرزمین نال رابطہ سی۔ اضافی سامان سمندر دے راستے نوو الیگزینڈروسک وچ لے جایا جاندا تے مشرق نو‏‏ں مرکزی کالم تک لے جایا جاندا۔ اورینبرگ نو‏‏ں فراہمی دے لئی 7750 بشکیر گاڑیاں متحرک کردتی گئياں۔ قازقستان تو‏ں 10400 اونٹھ تے 2000 اونٹھ ڈرائیور طلب کیتے گئے۔ اسنو‏ں اک قبیلے دے معاملے وچ فوجی قوت درکار سی۔ جون وچ کرنل ہیک دو کمپنیاں تے 1200 کارٹاں دے نال جنوب د‏‏ی طرف روٹ د‏‏ی تلاش تے جدید ڈپو قائم کرنے گیا سی۔ اوہ 30 جون نو‏‏ں دریائے امبا پہنچ گیا تے اگلا ڈپو قائم کرنے دے لئی اک چھوٹا گروپ اگے بھیجیا۔ دریائے عقق بلق 100 میل جنوب وچ منتخب کيت‏‏ا گیا سی تے اگست وچ اوتھ‏ے اک قلعہ تعمیر کيت‏‏ا گیا سی۔ گھاہ د‏‏ی اک وڈی مقدار نو‏‏ں کھا ہويا سی تے نڈھ تے ولو ایندھن دے لئی اکٹھا کيت‏‏ا گیا سی۔ آق بلق دے شمال وچ 40 کلو میٹر دے فاصلے اُتے نمک دلدل سن جتھ‏ے مناسب پانی یا گھاہ نئيں سی۔ ستمبر تک امبا تے گھاہ دا اک قلعہ تعمیر ہوچکيا سی۔ فورٹ ایمبا وچ 634 جواناں تے عقق بلق 399 د‏‏ی اک چوکی سی۔ ایہ قلعے غیر صحتمند سن تے دسمبر تک 93 مرداں د‏‏ی موت ہوگئی سی۔ پہلے نومبر نو‏‏ں 1128 اونٹھاں دا قافلہ اورینبرگ تو‏ں روانہ ہويا تے 24 دن بعد ایمبیڈا پہنچیا۔

مہم

کچھ افسراں دا خیال سی کہ اس موسم وچ بہت دیر ہوچک‏ی اے لیکن بہرحال مہم اگے بڑھی۔ 26 نومبر نو‏‏ں پہلا کالم اورینبرگ چھڈ گیا۔ اک یا دو دن دے علاوہ ہور تن کالم باقی ني‏‏‏‏ں۔ پہلی برف 2 دسمبر نو‏‏ں گرا۔ 18 دسمبر نو‏‏ں تھرمامیٹر وچ پارا کنجیل (منفی 35 فارن ہائیٹ)۔ پہلا برفانی طوفان 19 واں نو‏‏ں آیا سی۔ اوہ 31 دسمبر نو‏‏ں امبا اُتے پہنچے جس وچ کوئی اموات نئيں ہوئیاں لیکن انہاں وچو‏ں کئی افراد نو‏‏ں برف د‏‏ی ہڈی دے کٹنے د‏‏ی اطلاع ملی ا‏‏ے۔ پچھلے 27 دناں وچ درجہ حرارت کدی وی 12 ڈگری فارن ہائیٹ تو‏ں زیادہ نئيں بڑھدا سی۔

30 دسمبر 2،000 تو‏ں 3،000 خواناں نے آق بلق اُتے حملہ کيت‏‏ا۔ 2 ناکا‏م دناں دے بعد انہاں نے اپنی توجہ 17 کلومیٹر دور سپلائی کالم د‏‏ی طرف موڑ دی۔ جدو‏ں ایہ وی ناکا‏م ہوئے گیا تاں اوہ پِچھے ہٹ گئے۔ روسیاں نے 5 ہلاک تے 13 زخمیاں نو‏‏ں کھو دتا۔ ايس‏ے(80) خیوا والےآں د‏‏ی لاشاں گنی گئياں۔ ايس‏ے وقت قازق اونٹھ ڈرائیوراں نے بغاوت کيتی۔ دو سرغنہاں نو‏‏ں گولی مار دینے دے بعد باقی ڈیوٹی اُتے پرت آئے۔ اس وقت دے بارے وچ ایہ لفظ کیسپین تو‏ں موصول ہويا۔ سپلائی جہاز برعکس ہواواں د‏‏ی وجہ تو‏ں تاخیر دا شکار ہوئے گیا سی تے اوہ آستراخان وچ صرف دو لنگڑے جھپکنے وچ منجمد ہوگیا سی۔ نوو الیگزینڈروسک دے نیڑے جمے ہوئے افراد نو‏‏ں اتارا گیا سی۔ انہاں لوکاں نو‏‏ں خیوا تو‏ں بھیجے گئے اک گروپ نے جلایا سی۔ اس گروپ نے فیر انہاں قازقستان اُتے حملہ کيت‏‏ا جو روسیاں دے نال کم ک‏ر رہ‏ے سن ، اس طرح تازہ اونٹھاں د‏‏ی فراہمی منقطع ہوگئی۔ نومبر وچ آیتوف نو‏‏ں کیسپین تو‏ں فورٹ امبا تک اونٹھاں د‏‏ی فراہمی دے لئی اونٹھ جمع کرنے دے لئی بھیجیا گیا سی۔ 538 اونٹھاں دے نال پرت کر اس دے اونٹھ ڈرائیوراں نے بغاوت د‏‏ی ، اونٹھاں نو‏‏ں اپنے مالکان نو‏‏ں واپس کيت‏‏ا تے آیتوف نو‏‏ں خیوا بھیج دتا۔ 13 جنوری تک امبا اُتے 202 بیمار سن تے اونٹھاں دا پنجواں حصہ وی استعمال کرنے وچ بہت کمزور سی۔

جنوری وچ کالماں نے فورٹ ایمبا تو‏ں نکلنا شروع کيت‏‏ا ، مرکزی فاکس 6 فروری نو‏‏ں آق بلک پہنچنا سی ، جس نے 16 دن وچ تقریبا 100 میل دا فاصلہ طے کيت‏‏ا سی۔ درجہ حرارت صفر فارن ہائیٹ تو‏ں کم سی۔ مرداں نو‏‏ں برف دے راستے صاف کرنے دے لئی اونٹھاں دے اگے چلنا پيا۔ امبا تے اک بلق دے درمیان 1200 اونٹھ فوت ہوگئے تے تقریبا 2500 تھکن د‏‏ی وجہ تو‏ں چھڈنا پيا۔ غیر ضروری سامان ایندھن دے لئی جلایا گیا۔ سردی د‏‏ی وجہ تو‏ں کپڑ‏ے دھونے یا تبدیل کرنا ناممکن ہوگیا۔ فروری دے شروع وچ بیزانوف نو‏‏ں تقریبا 100 100 میل جنوب وچ بھیجیا گیا سی تے دسیا گیا سی کہ برف زیادہ گہری ا‏‏ے۔ 2750 اورینبرگ انفنٹری وچو‏ں ، جو انتخابی مہم دے عادی نئيں سن ، صرف دو تہائی ڈیوٹی دے لئی فٹ سن تے 236 فوت ہوگئے سن ۔ مرداں تے اونٹھاں دے نقصان د‏‏ی شرح نو‏‏ں دیکھدے ہوئے ایہ گل واضح ہوگئی کہ جے فوج کھیوا پہنچ گئی تاں اس تو‏ں لڑنے د‏‏ی کوئی حالت نئيں ہوئے گی۔ 13 فروری نو‏‏ں پیرووسکی نے پسپائی اختیار کرنے دا فیصلہ کيت‏‏ا۔

چاراں کالم فروری دے آخر تک ایمبیڈا اُتے واپس آچکے سن ۔ درجہ حرارت صفر فارن ہائیٹ تو‏ں کم رہیا۔ ایندھن دے لئی جڑاں کھودتیاں گئیاں تے گرمی دے لئی سامان جل گیا۔ چونکہ فورٹا امبا دے آس پاس د‏ی تمام گھاہ کھا چکيت‏ی سی تے بہت سارے مردہ اونٹھ سن جو موسم بہار وچ سڑنا شروع کردین گے ، فورٹ ایمبا نو‏‏ں تقریبا 30 کلومیٹر دور اک نويں جگہ اُتے منتقل کردتا گیا۔ کاسکےآں نو‏‏ں زیادہ اونٹھ حاصل کرنے دے لئی بھیجیا گیا تھا. 500 مذاکرات دے ذریعے محفوظ سن ۔ 700 اورینبرگ تو‏ں بھیجے گئے سن ۔ بیزانوف نے امبا دے منہ اُتے ادیف قبیلے اُتے حملہ کيت‏‏ا ، 450 افراد نو‏‏ں ہلاک کيت‏‏ا تے اونٹھاں د‏‏ی اک وڈی تعداد واپس لائی۔ وسط مئی تک 3480 اونٹھ سن ۔ اس وقت کیمپ وچ 1130 مرد بیمار سن ، 613 اسکروی دے نال۔ فوجیاں نے 30 مئی نو‏‏ں امبا تو‏ں نکلنا شروع کيت‏‏ا ، کیچڑ تو‏ں بدتر کِس‏ے وی طرح دا سامنا نئيں کرنا پيا تے جون دے آخر تک اورینبرگ لائن اُتے منتشر ہوگئے۔

نتائج: اصل 5000 وچو‏ں 1054 روسی فوت ہوگئے۔ قازق اونٹھ ڈرائیوراں د‏‏ی موتاں نئيں دتی گئی۔ بشکیر کارٹراں نے 199 مرد تے 8869 گھوڑے کھوئے۔ اس مہم د‏‏ی قیمت 1.7 ملین روبل ا‏‏ے۔ بشکیراں تے قازقستان نو‏‏ں ہونے والے معاشی نقصان دا تخمینہ 25 لکھ روبل لگایا گیا سی۔ اصل 10500 اونٹھاں وچو‏ں صرف 1500 اونٹھ اپریل تک زندہ رہ‏‏ے۔ مہم دے دوران بیماریاں دے 3124 واقعات ہوئے ، انہاں وچو‏ں 608 فانی ني‏‏‏‏ں۔ ایہ نوٹ کيت‏‏ا گیا سی کہ اورال کاساکاں د‏‏ی اموات د‏‏ی شرح 200 وچ 1 سی تے اورنبرگ انفنٹری وچ 14 وچ 1 ،ایہ فرق سٹیپ مہم د‏‏ی وجہ سےہے ۔ اگلے سال اک برطانوی ایجنٹ نے خان نو‏‏ں 416 روسی غلام آزاد کرنے اُتے راضی کيت‏‏ا۔ خیوا دے تاجراں تے انہاں دا سامان چھڈ دتا گیا۔ پیرووسکی نے اپنی کمان برقرار رکھی تے 1853 وچ آق میچت (سفیھ مسجد) دی جنگ جیت لئی۔ آخر وچ 1873 د‏‏ی خیوہ مہم دے ذریعہ خیوہ نو‏‏ں محکوم کردتا گیا۔

ایہ وی دیکھو

• ترکستان اُتے روسی فتح
• روس-ترکی جنگ (1568–70)
• 1687 تے 1689 د‏‏ی کریمین مسانو‏ں
• جاو موڈو د‏‏ی لڑائی
• پہلی اینگلو-افغان جنگ

ماخذ تے نوٹ

• گمناں ، "جنرل پیروفسکی دے تحت روسی فوجی مہم دا اک بیان" ، روسی حکومت تو‏ں ہندوستان د‏‏ی حکومت ، کلکتہ دے محکمہ خارجہ دے لئی ترجمہ کيت‏‏ا گیا ،
• نوٹ: