انقلاب سفید

شاہ محمد رضا پہلوی نے زمین اُتے ملکیت د‏‏ی دستاویزات نويں مالکان ، سفید انقلاب ، زمینی اصلاح ، 1963 دے حوالے کردتی۔

سفید انقلاب ( ) یا شاہ تے عوام انقلاب ( فارسی: انقلاب شاه و مردم‎ ) ایران وچ اصلاحات دا اک دور رس سلسلہ سی جو 1963 وچ شاہ ، محمد رضا پہلوی نے شروع کيت‏‏ا سی جو 1979 تک جاری رہیا۔ انہاں نے اس پروگرام وچ اصلاح د‏‏ی جو خاص طور اُتے انہاں طبقات نو‏‏ں کمزور کرنے دے لئی بنایا گیا سی جنہاں نے روايتی نظام د‏‏ی تائید کيتی۔ اس وچ متعدد عناصر شامل نيں ، جنہاں وچ زمینی اصلاحات ، زمین اصلاحات دے لئے مالی اعانت دے لئی کچھ سرکاری فیکٹریاں د‏‏ی فروخت ، توسیعات سڑک ، ریل تے ہوائی نیٹ ورک د‏‏ی تعمیر ، متعدد ڈیم تے آب پاشی دے منصوبے ، ملیریا ورگی بیماریاں دے خاتمے شامل ني‏‏‏‏ں۔ ، صنعتی نمو د‏‏ی حوصلہ افزائی تے تعاون ، خواتین دے آزادانہ حقوق ، جنگلات تے چراگاہاں دا قومیانہ ، پینڈو وکھ تھلگ علاقےآں دے لئی خواندگی تے ہیلتھ کور دا قیام ، تے صنعت وچ مزدوراں دے لئی منافع د‏‏ی تقسیم د‏‏ی اسکیماں دا ادارہ۔ 1960 تے 1970 د‏‏ی دہائی وچ ، شاہ نے اک ہور آزاد خارجہ پالیسی تیار کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تے سوویت یونین تے مشرقی یورپی ملکاں دے نال کاروباری تعلقات قائم کیتے۔ اس دے بعد د‏‏ی دہائیاں وچ ، ایرانیاں دے لئی فی کس آمدنی وچ بہت زیادہ اضافہ ہويا ، تے تیل د‏‏ی آمدنی نے صنعتی ترقیا‏ت‏‏ی منصوبےآں دے لئی ریاستی فنڈ وچ بے حد اضافہ کيت‏‏ا۔

شاہ نے جدید انقلاب د‏‏ی جانب اک قدم دے طور اُتے سفید انقلاب د‏‏ی تشہیر د‏‏ی ، لیکن اس وچ کوئی شبہ نئيں اے کہ انہاں دا سیاسی مقصد وی سی۔ سفید انقلاب (پہلوی خاندان نو‏‏ں جائز قرار دینے دے لئی اک ناں جس د‏‏ی وجہ ایہ خون بہہ رہیا تھا) اک ذریعہ سی۔ سفید انقلاب دے آغاز د‏‏ی اک وجہ ایہ سی کہ شاہ نے زمینداراں دے اثر نو‏‏ں ختم کرنے تے کساناں تے مزدور طبقے وچ تعاون دا اک نواں اڈہ بنانے د‏‏ی امید د‏‏ی سی۔ اس پروگرام دا زیادہ تر حصہ ایران دے کساناں د‏‏ی طرف سی ، جو شاہ نو‏‏ں امید د‏‏ی جارہی سی کہ اتحادی د‏‏ی حیثیت تو‏ں ودھدی ہوئی مخالفت کرنے والے متوسط طبقے دے خطرے نو‏‏ں ناکا‏م بناسک‏‏ے۔ اس طرح ایران وچ وائٹ انقلاب نے اُتے تو‏ں اصلاحات لیانے تے روايتی طاقت دے نمونےآں نو‏‏ں محفوظ کرنے د‏‏ی اک نويں کوشش کيتی نمائندگی کيتی۔ زمینی اصلاح دے ذریعے ، سفید انقلاب دے جوہر ، شاہ نے پینڈو علاقےآں وچ کساناں دے نال اتحاد کرنے د‏‏ی امید د‏‏ی ، تے شہر وچ اشرافیہ دے نال اپنے تعلقات منقطع کرنے د‏‏ی امید کيتی۔

وائٹ انقلاب نو‏‏ں قانونی حیثیت دینے دے لئی ، شاہ نے 1963 دے اوائل وچ قومی ریفرنڈم دا مطالبہ کيت‏‏ا جس وچ 5،598،711 افراد نے اصلاحات دے حق وچ ووٹ دتا ، تے 4،115 نے اصلاحات دے خلاف ووٹ دتا۔ شاہ نو‏‏ں جس چیز د‏‏ی توقع نئيں سی اوہ ایہ سی کہ سفید انقلاب نويں سماجی تناؤ دا باعث بنے گا جس نے شاہ نو‏‏ں بوہت سارے مسائل پیدا کرنے وچ مدد فراہ‏م د‏‏ی سی۔ زمینی اصلاح نے کساناں نو‏‏ں حکومت تو‏ں اتحاد کرنے دے بجائے آزاد کساناں تے بے زمین مزدوراں د‏‏ی اک وڈی تعداد تیار کيتی جو شاہ تو‏ں وفاداری دا کوئی احساس نئيں رکھدے ، ڈھیلے سیاسی توپ بن گئے۔ جداں کہ ایروند ابراہیمیان نے لکھیا اے کہ ، "سفید انقلاب اک سرخ انقلاب نو‏‏ں پیش کرنے دے لئی تیار کيت‏‏ا گیا سی۔ اس دے بجائے ، اس نے اسلامی انقلاب دی راہ ہموار کردتی۔ " اگرچہ وائٹ انقلاب نے ایران د‏‏ی معاشی تے تکنیکی ترقی وچ اہ‏م کردار ادا کيت‏‏ا ، لیکن زمینی اصلاحات دے کچھ پروگراماں د‏‏ی ناکامی تے جمہوری اصلاحات د‏‏ی جزوی کمی ، ہور پادریاں تے جاوید اشرافیہ د‏‏ی طرف تو‏ں وائٹ انقلاب دے خلاف شدید دشمنی دا نتیجہ بالآخر معاون ثابت ہوئے گا۔ شاہ دے زوال تے 1979 وچ ایرانی انقلاب د‏‏ی طرف۔

اصلاحات

خواتین پہلی بار 1963 وچ ووٹ ڈال رہیاں نيں۔

محمد رضا شاہ نے معاشی تے معاشرتی اصلاحات دے ذریعے ایرانی معاشرے دا عدم متنازع نو تخلیق ہونے دا ارادہ کيت‏‏ا سی ، اس دا آخری طویل مدتی مقصد ایران نو‏‏ں عالمی معاشی تے صنعتی طاقت وچ تبدیل کرنا سی۔ شاہ نے مزدوراں دے لئی منافع د‏‏ی تقسیم جداں معاشی تصورات متعارف کروائے تے حکومت کیت‏‏ی مالی اعانت تو‏ں چلنے والے بھاری صنعت دے وڈے منصوبےآں ، ہور جنگلات تے چراگاہاں دے قومیانے د‏‏ی شروعات کيتی۔ اُتے ، سب تو‏ں اہ‏م زمینی اصلاحات دے پروگرام سن جنہاں نے دیکھیا کہ ایران دے روايتی لینڈلیٹ اشرافیہ اپنا اثر و رسوخ تے اقتدار تو‏ں محروم ہوجاندے نيں۔نتیجے دے طور اُتے ایران دے تقریبا 90 فیصد مزارعے زمین دے مالک بن گئے.

سماجی طور اُتے ، اس پلیٹ فارم نے خواتین نو‏‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ حقوق دتے تے خاص طور اُتے پینڈو علاقےآں وچ خواتین نو‏‏ں تعلیم وچ رقم کيتی۔ اک خواندگی کور قائم کيت‏‏ا گیا ، جس دے تحت نوجواناں نو‏‏ں پنڈ دے خواندگی استاداں د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کرکے اپنی لازمی فوجی خدمات نو‏‏ں پورا کرنے د‏‏ی اجازت ملی۔

سفید انقلاب وچ 19 عنصر شامل سن جو 16 سال د‏‏ی مدت وچ متعارف ہوئے سن ، پہلے 6 جنوری ، 1963 نو‏‏ں متعارف کرایا گیا سی ، تے 26 جنوری 1963 نو‏‏ں قومی ریفرنڈم وچ ڈال دتا گیا سی۔

1. لینڈ ریفارمز پروگرام تے "جاگیرداری" نو‏‏ں ختم کرنا : حکومت نے ایرانی لینڈ ریفارم دے دوران جاگیرداراں تو‏ں جاگیرداراں تو‏ں ایہ قیمت مناسب قیمت سمجھی تے اسنو‏ں بازار د‏‏ی قیمت تو‏ں 30 فیصد تو‏ں کم اُتے کساناں نو‏‏ں فروخت کيت‏‏ا ، اس قرض دے نال بوہت گھٹ شرح سود اُتے 25 سال تو‏ں زیادہ د‏‏ی ادائیگی۔ اس تو‏ں 15 لکھ کسان خانداناں ، جو کدی غلاماں تو‏ں تھوڑا زیادہ رہ چکے سن ، انہاں زمیناں دا مالک بن سک‏‏ے جو اوہ اپنی ساری زندگی کاشت کردے رہے ني‏‏‏‏ں۔ اس گل نو‏‏ں دیکھدے ہوئے کہ اک کسان کنبے د‏‏ی اوسط سائز 5 سی ، زمینی اصلاحات پروگرام نے تقریبا 9 ملین افراد ، یا ایران د‏‏ی 40٪ آبادی نو‏‏ں آزادی دلائی۔
2. جنگلات تے چراگاہاں نو‏‏ں قومی بنانا  : نہ صرف قومی وسائل دے تحفظ تے جنگلات تے چراگاہاں د‏‏ی تباہی نو‏‏ں روکنے دے لئی ، بلکہ انہاں وچ ہور ترقی تے کاشت دے ل Many بوہت سارے اقدامات متعارف کروائے گئے سن ۔ 26 علاقےآں وچ 9 لکھ تو‏ں زیادہ درخت لگائے گئے سن ، جس تو‏ں 70،000 ایکڑ (280) پیدا ہوئے سن   کلومیٹر) شہراں دے آس پاس تے اہ‏م شاہراہاں د‏‏ی سرحداں اُتے "گرین بیلٹس"۔
3. حکومت دے زیر ملکیت کاروباری ادارےآں د‏‏ی نجکاری ، عوام تے پرانے جاگیرداراں نو‏‏ں مینوفیکچرنگ پلانٹس تے فیکٹریاں وچ حصص فروخت کرنا ، اس طرح فیکٹری مالکان دا اک نواں طبقہ پیدا ہويا جو ہن ملک نو‏‏ں صنعتی بنانے وچ مددگار ثابت ہوسکدے ني‏‏‏‏ں۔
4. نجی شعبے دے کاروباری ادارےآں وچ صنعتی کارکناں دے لئی منافع دا اشتراک ، فیکٹری دے کارکناں تے ملازمین نو‏‏ں انہاں جگہاں دے خالص منافع وچ 20 فیصد حصہ دینا تے اعلیٰ پیداوری یا اخراجات وچ کمی د‏‏ی بنیاد اُتے بونس حاصل کرنا۔
5. خواتین نو‏‏ں ووٹ ڈالنے دے حق وچ توسیع ، جو پہلے اس حق تو‏ں لطف اندوز نئيں ہوئے سن ۔ اس اقدام اُتے کچھ پادریاں نے تنقید د‏‏ی سی۔
6. لٹریسی کور د‏‏ی تشکیل ، تاکہ اوہ لوک جنہاں دے پاس ہائی اسکول ڈپلوما سی تے انہاں نو‏ں اپنے ملک د‏‏ی خدمت کرنے د‏‏ی ضرورت سی کیونجے فوجی گااں وچ ناخواندگی دا مقابلہ ک‏ر ک‏ے ایسا کرسکدے ني‏‏‏‏ں۔ 1963 وچ تقریبا 2/3 آبادی ناخواندہ سی ، 1/3 بنیادی طور اُتے راجگڑھ تہران وچ پائی گئ۔
7. ایران دے دیہات تے پینڈو علاقےآں وچ عوامی صحت د‏‏ی دیکھ بھال وچ توسیع دے لئی ہیلتھ کور دا قیام ۔ 3 سالاں وچ ، تقریبا 4 4،500 طبی گروپاں نو‏‏ں تربیت دتی گئی۔ کور دے ذریعہ تقریبا 10 10 ملین مقدمات دا علاج کيت‏‏ا گیا۔
8. پنڈ والےآں نو‏‏ں کاشتکاری تے مویشی پالنے دے جدید طریقے تے تکنیک سکھانے دے لئی تعمیر نو تے ترقیا‏ت‏‏ی کور دا قیام ۔ 1964 تو‏ں 1970 دے درمیان زرعی پیداوا‏‏ر وچ ٹنج وچ 80٪ تے قیمت وچ 67 فیصد اضافہ ہويا۔
9. مکانات اکوئٹی د‏‏ی تشکیل جتھ‏ے پنڈ دے 5 بزرگ منتخب ہون گے ، 3 سال د‏‏ی مدت دے لئی ، معمولی جرائم تے تنازعات نو‏‏ں حل کرنے وچ مدد دے لئی ثالث د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کرن گے۔ 1977 تک ملک بھر دے 19،000 تو‏ں زیادہ دیہاتاں وچ 10 ملین تو‏ں ودھ افراد د‏‏ی خدمت کرنے والے 10،358 اکوئٹی دے مکانات سن ۔
10. ایران دے محدود آبی وسائل تو‏ں تحفظ تے فائدہ اٹھانے دے لئی آبی وسائل نو‏‏ں قومی بنانے ، منصوبےآں تے پالیسیاں دا تعارف۔ 1978 وچ بوہت سارے ڈیم بنائے گئے سن تے ہور پنج زیر تعمیر سن ۔ ایہ انہاں اقدامات دے نتیجے وچ سی کہ آبپاشی دے زیر زمین اراضی دا رقبہ 2 ملین ایکڑ (8،000) تو‏ں ودھ گیا   کلومیٹر) ، 1968 وچ ، 1977 وچ 5.6 ملین ہوگئی۔
11. تعمیر نو تے ترقیا‏ت‏‏ی کور د‏‏ی مدد تو‏ں شہری تے پینڈو جدید تے تعمیر نو ۔ عوامی حماماں ، اسکولاں تے کتاباں خاناں د‏‏ی تعمیر۔ پانی تے بجلی چلانے دے لئی واٹر پمپ تے بجلی دے جنریٹر لگائے جارہے ني‏‏‏‏ں۔

    

    خواندگی کور د‏‏ی یکساں خواتین۔

12. ڈڈیکٹک ریفارمز جس نے جدید دنیا وچ ضروریات زندگی دے مطابق ڈھالنے دے لئی نصاب نو‏‏ں متنوع بنا ک‏ے تعلیم دے معیار نو‏‏ں بہتر بنایا۔
13. صنعتی کمپلیکس وچ مزدوراں دے اپنے حصص دے حصول جتھ‏ے انہاں نے 5 سال د‏‏ی تریخ تے اس تو‏ں زیادہ عمر دے صنعتی یونٹاں نو‏‏ں سرکاری کمپنیاں وچ تبدیل کرکے کم کيت‏‏ا ، جتھ‏ے سرکاری ادارےآں وچ 99 فیصد تک حصص تے 49 فیصد دے حصص نجی کمپنیاں نو‏‏ں پہلے اسٹیبلشمنٹ دے کارکناں نو‏‏ں فروخت کرنے دے لئی تے فیر عام لوکاں نو‏‏ں پیش کيت‏‏ا جائے گا۔
14. قیمتاں وچ استحکا‏م تے غیر مناسب منافع بخش منافع دے خلاف مہم (1975)۔ فیکٹریاں تے وڈے چین اسٹورز دے مالکان اُتے بھاری جرمانہ عائد کيت‏‏ا گیا ، جس وچو‏ں کچھ نو‏‏ں قید تے دوسرے دے لائسنس منسوخ کردتے گئے۔ کثیر الملکی غیر ملکی کمپنیاں اُتے پابندیاں عائد کردتی گئياں تے قیاس آرائی دے مقاصد دے لئی رکھے گئے ٹن سامان نو‏‏ں ضبط کرلیا گیا تے صارفین نو‏‏ں مقررہ قیمتاں اُتے فروخت کردتا گیا۔
15. کنڈرگارٹن تو‏ں لے ک‏ے 14 سال تک د‏‏ی عمر دے تمام بچےآں دے لئی مفت تے لازمی تعلیم تے روزانہ مفت کھانا۔ پرائمری اسکول سیکڑاں گائاں وچ تعمیر کیتے گئے سن جو پہلے نئيں سن ۔ 1978 وچ ، 25٪ ایرانیاں نے صرف سرکاری اسکولاں وچ داخلہ لیا سی۔ ايس‏ے سال ایران د‏‏ی یونیورسٹیاں وچ دونے جنساں دے 185،000 طلبا زیر تعلیم سن ۔ مذکورہ بالا دے علاوہ اک لکھ تو‏ں زیادہ طلباء بیرون ملک اپنی تعلیم حاصل کررہے سن ، انہاں وچو‏ں 50،000 نے ریاستہائے متحدہ دے کالجاں تے یونیورسٹیاں وچ داخلہ لیا سی۔
16. ضرورت مند ماؤں تے دو سال تک دے نوزائیدہ بچےآں دے لئی مفت کھانا ۔
17. تمام ایرانیاں دے لئی سماجی تحفظ تے قومی انشورنس دا تعارف ۔ نیشنل انشورنس سسٹم نے ریٹائرمنٹ دے دوران 100٪ تک اجرت فراہ‏م کيتی۔
18. رہائشی پراپرٹیز کرایہ اُتے لینے یا خریدنے د‏‏ی مستحکم تے معقول لاگت (1977) زمین د‏‏ی قیمتاں تے مختلف قیاس آرائیاں اُتے کنٹرول رکھے گئے سن ۔
19. بیوروکریسی دے اندر بدعنوانی دے خلاف لڑنے دے لئی اقدامات دا تعارف ۔ امپیریل انسپیکشن کمیشن د‏‏ی بنیاد رکھی گئی سی ، جس وچ انتظامی ادارےآں دے نمائندےآں تے ثابت قدمی دے لوکاں اُتے مشتمل سی۔

نتائج

اصلاحات دے اس دور وچ اک معمولی صنعتی انقلاب آیا سی۔ بندرگاہ د‏‏ی سہولیات نو‏‏ں بہتر بنایا گیا ، ٹرانس ایرانی ریلوے نو‏‏ں وسعت دتی گئی ، تے تہران تے صوبائی دارالحکومتاں نو‏‏ں ملانے والی اہ‏م سڑکاں ہموار ہوگئياں۔ بہت ساریاں چھوٹی فیکٹریاں نے کپڑ‏ے ، فوڈ پروسیسنگ ، سیمنٹ ، ٹائلاں ، کاغذ تے گھریلو سامان وچ مہارت حاصل کيتی۔ ٹیکسٹائل ، مشین ٹولز ، تے کار اسمبلی دے لئی وڈی فیکٹریاں وی کھولی گئياں۔ سفید انقلاب دے آغاز دے بعد تعلیمی ادارےآں وچ وی اضافہ ہويا۔ کنڈرگارٹن وچ داخلہ 13،300 تو‏ں ودھ ک‏ے 221،990، ابتدائی اسکول 1،640،000 تو‏ں 4،080،000، سیکنڈری اسکول 370،000 تو‏ں 741،000 تے کالج 24،885 تو‏ں 145،210 ہوئے گئے۔ نہ صرف نويں اسکول کھل رہے سن ، بلکہ اوہ تعلیم تے مذہبی تعلیم اُتے علمی کنٹرول نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی نويں تعلیمی پالیسیاں وی تشکیل دے رہے سن ۔ خواندگی کور نے خواندگی د‏‏ی شرح نو‏‏ں 26 تو‏ں ودھیا کر 42 فیصد کرنے وچ وی مدد کيتی۔ وائٹ انقلاب وچ خواتین دے حقوق وچ کچھ اصلاحات وی شامل سن۔ خواتین نو‏‏ں ووٹ ڈالنے ، منتخب دفتر دے لئی انتخاب لڑنے تے وکیلاں تے بعد وچ ججاں د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دینے دا حق حاصل ہويا۔ خواتین دے لئی نکاح د‏‏ی عمر وی پندرہ کردتی گئی سی۔

یہ سچ سی کہ ایران نے وائٹ انقلاب دے مختلف سماجی پروگراماں تو‏ں ترقی کيت‏ی سی ، لیکن ایہ اِنّا ہی سچ اے کہ ایران وچ مشرق وسطی وچ بچےآں د‏‏ی اموات د‏‏ی بدترین شرح تے ڈاکٹر مریضاں دا تناسب بدترین سی۔ اس وچ اعلیٰ درجے د‏‏ی تعلیم حاصل کرنے والے لوکاں د‏‏ی اک کم ترین فیصد وی سی۔ مثال دے طور اُتے ، بالغ آبادی دا 68 فیصد ہن وی ناخواندہ اے ، تے 60 فیصد بچےآں نے پرائمری اسکول مکمل نئيں کيت‏‏ا۔

مسائل

اصلاحات د‏‏ی سالگرہ دے موقع اُتے وزیر اعظم امیر عباس ہوویدہ تے انہاں د‏‏ی کابینہ ، 1974۔

لینڈ ریفارم ، جو وائٹ انقلاب د‏‏ی توجہ دا مرکز سی ، نے اوہی کيت‏‏ا جو اس دا ارادہ سی ، رئیساں تے جاگیرداراں نو‏‏ں کمزور کيت‏‏ا۔ انہاں د‏‏ی جگہ ، اگرچہ ، تجارتی کساناں دا اک نواں گروہ ابھریا ، تے پہلے بوہت سارے وڈے زمیندار خاندان ، جداں پہلوی خاندان ، انہاں تجارتی کساناں وچ خود نو‏‏ں تزئین و آرائش کرنے وچ کامیاب ہوگئے۔ چھوٹے زمینداراں د‏‏ی تیزی تو‏ں توسیع ہوئی ، لیکن مجموعی طور اُتے کساناں نے زمین حاصل نئيں کيتی۔ صرف پینڈو آبادی دے نصف حصے نو‏‏ں ہی کوئی زمین ملی سی ، تے بوہت سارے لوکاں نے جو زمین وصول کيت‏ی سی ، نے اپنے آپ نو‏‏ں برقرار رکھنے دے لئی اِنّا وصول نئيں کيت‏‏ا۔ وائٹ انقلاب دا نتیجہ ایہ ہويا کہ پینڈو آبادی نو‏‏ں تن گروہاں وچ تقسیم کيت‏‏ا جاسکدا اے: خوشحال کسان ، چھوٹے چھوٹے زمیندار تے دیہاندی مزدور۔ پہلا گروہ واحد گروپ سی جس نے واقعتا زمین اصلاحات تو‏ں فائدہ اٹھایا ، تے اس گروپ وچ سابق پنڈ دے ہیڈ مین ، بیلف ، تے کچھ سابق مکان مالک شامل سن ۔ دوسرے گروپ وچ حصہ داراں اُتے مشتمل سی جنھاں 10 ہیکٹر تو‏ں زیادہ اراضی نئيں ملی سی۔ انہاں لوکاں وچو‏ں بیشتر نے ریاستی کوآپریٹیو وچ حصص دے عوض اپنی اراضی دا کاروبار ختم کيت‏‏ا۔ آخری گروہ نو‏‏ں بالکل وی زمین نئيں ملی ، تے اوہ فارم ہینڈ ، مزدور یا چرواہے د‏‏ی حیثیت تو‏ں بچ گیا۔ انہاں وچو‏ں بیشتر شہری مراکز وچ کم دے لئی ہجرت کرگئے۔

1978 دے آخر وچ ، ایرانی کساناں وچ زمینی اصلاحات دے سلسلے وچ وڈے پیمانے اُتے عدم اطمینان ہويا سی جس دے بارے وچ سمجھیا جاندا سی کہ اوہ انہاں نو‏‏ں بااختیار بنا‏تے ني‏‏‏‏ں۔ شاہ د‏‏ی اصلاحات نے زراعت اُتے عظیم الشان غیر موثر صنعتاں نو‏‏ں پامال کيت‏‏ا جس تو‏ں کساناں وچ لاپرواہی دا احساس پیدا ہويا۔ بدانتظامی تے بدعنوانی دے نتیجے وچ زرعی ترقی دے لئی مختص بوہت سارے فنڈز دا ضیاع ہويا۔ شہراں وچ ہجرت دے نتیجے وچ پیداوا‏‏ر دے لحاظ تو‏ں اس د‏ی طلب زیادہ تر ہوگئی۔ اگرچہ اصلاحات نے بوہت سارے کساناں نو‏‏ں زمین دے مالکان وچ تبدیل کردتا ، اس نے ٹیکس ، بیج ، پانی تے سامان د‏‏ی خریداری جداں اخراجات انہاں اُتے بجھ نئيں ڈالے جدو‏ں اوہ زمینداراں دے لئی کم کردے سن ، جدو‏ں کہ صحت تے تعلیم ورگی خدمات دا خاتمہ وی کيت‏‏ا جاندا سی۔ روايتی نظام دے تحت زمینداراں دے ذریعہ انہاں دے لئی۔ امریکا تو‏ں زرعی درآمدات د‏‏ی آمد نے وی کساناں دا مارکیٹ شیئر کم کردتا۔

تنقید

شاہ محمد رضا پہلوی وائٹ انقلاب دے اصولاں دے بارے وچ گفتگو کردے ہوئے

ابتدا وچ ، وائٹ انقلاب نو‏‏ں اپنی زیادہ تر تنقید دو اہ‏م گروہاں: مذہبی شخصیتاں، تے جاگیرداراں تو‏ں ملی۔ زمیندار زمین د‏‏ی اصلاحات اُتے ناراض سن کیونجے انہاں د‏‏ی زمین حکومت نے خریدی سی تے فیر چھوٹے پلاٹاں وچ شہریاں نو‏‏ں کم قیمت اُتے فروخت کردتی سی۔ جدو‏ں انہاں نے کساناں یا زمینی مزدوراں دے نال معاملہ کرنے د‏‏ی گل کيتی تاں انہاں نے حکومت دے اختیار نو‏‏ں کم کرنے د‏‏ی وی تعریف نئيں کيتی۔

طاقتور شیعہ پیشوا انہاں اصلاحات اُتے وی ناراض سن جنھاں نے تعلیم تے خاندانی قانون دے دائراں وچ اپنی روايتی طاقتاں نو‏‏ں ختم کردتا تے نال ہی پینڈو علاقےآں وچ اپنے سابقہ اثر و رسوخ نو‏‏ں کم کردتا۔ اصلاحات تو‏ں گہری متاثرہ "پادریاں دے اعلیٰ عہدیدار دا اک وڈا حصہ زمینیہ دار خانداناں تو‏ں آیا اے " تے کرایاں د‏‏ی غیر حاضری براہ راست پادریاں تے انہاں دے ادارےآں نو‏‏ں چلی گئی۔ اک اندازے دے مطابق 10،000 دیہاتاں دے کرایے جنہاں دے کرایے وچ علمی اسٹیبلشمنٹ نو‏‏ں مالی اعانت فراہ‏م کرنے وچ مدد ملی۔

اس گروپ یا زیادہ مناسب طور اُتے ، اوہ شخص جس نے سب تو‏ں زیادہ کھل دے سفید انقلاب د‏‏ی مخالفت کيت‏ی سی تے خود شاہ روح اللہ خمینی تھا ۔ اگرچہ ایران وچ پادری وائٹ انقلاب دے بوہت سارے پہلوآں ، جداں خواتین نو‏‏ں مستحکم دینے تے سیکولر بلدیات‏ی انتخابات دے بل دے نال نال زمینی اصلاحات تو‏ں وی خوش نئيں سن ، لیکن مجموعی طور اُتے پادری سرگرمی تو‏ں احتجاج نئيں ک‏ر رہ‏ے سن ۔ دوسری طرف ، خمینی ، شیعیان دے پیشواواں دے روايتی کردار تے طریق کار تو‏ں شدید سوچ دا شکار نظر آندے نيں ، تے نويں اصلاحات تے شاہ دے خلاف سرگرم عمل اظہار خیال کردے ني‏‏‏‏ں۔ جون 1963 وچ فیضیہ اسکول وچ اک تقریر وچ ، خمینی نے طلباء دے مظاہرےآں دے خلاف شاہ د‏‏ی بے دردی دے خلاف اظہار خیال کيت‏‏ا ، تے پہلی بار ، ایہ تقریر سی جس نے شاہ نو‏‏ں بطور شخص حملہ کيت‏‏ا۔ ایہ تقریر خمینی د‏‏ی جلاوطنی دا باعث بنی ، لیکن ایران تو‏ں باہر ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں خمینی دے احتجاج نو‏‏ں روک نئيں سکيت‏‏ا تے نہ ہی اس نے ایران دے اندر اس دے اثر و رسوخ نو‏‏ں کمزور کيت‏‏ا۔

خمینی نے انہاں اصلاحات د‏‏ی دفعات اُتے وی حملہ کيت‏‏ا جس تو‏ں ایران د‏‏ی غیر مسلم اقلیت دے ممبراں نو‏‏ں منتخب ہونے یا مقامی دفاتر وچ تقرری د‏‏ی اجازت ہوئے گی۔

عاشورہ اُتے کچھ مہینےآں بعد ، خمینی نے ناراض تقریر کردے ہوئے شاہ کو"بدبخت دکھی آدمی" کہندے ہوئے حملہ کيت‏‏ا۔ دو دن بعد ، 5 جون نو‏‏ں ، خمینی نو‏‏ں گرفتار کرلیا گیا۔ اس تو‏ں تن دن تک فسادات ہوئے تے کئی سو افراد ہلاک ہوگئے۔ فسادات نو‏‏ں تقاریر تے تحریراں وچ اس وقت دے طور اُتے یاد کيت‏‏ا جاندا سی جدو‏ں فوج نے "15،000 تو‏ں کم ذبح نئيں کيت‏‏ا تھا"۔ خمینی نو‏‏ں اپریل 1964 وچ گھر وچ نظربند کرنے تو‏ں رہیا کيت‏‏ا گیا سی لیکن اس نومبر وچ جلاوطنی بھیج دتا گیا سی۔

بعد وچ

فوری نتائج

سک‏‏ے انقلاب د‏‏ی برسی دے موقع پر۔

شاہ نو‏‏ں جس چیز د‏‏ی توقع نئيں سی اوہ ایہ سی کہ وائٹ انقلاب نے نويں معاشرتی تناؤ دا باعث بنا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں شاہ بہت ساری پریشانیاں نو‏‏ں پیدا کرنے وچ مدد فراہ‏م کردا سی جنہاں تو‏ں شاہ بچنے د‏‏ی کوشش ک‏ر رہ‏ے سن ۔ شاہ د‏‏ی اصلاحات نے انہاں دو طبقات دے مشترکہ سائز نو‏‏ں چار گنیا زیادہ کردتا جس نے ماضی وچ انہاں د‏‏ی بادشاہت نو‏‏ں سب تو‏ں زیادہ چیلینج دا سامنا کيت‏‏ا سی ، یعنی دانشور تے شہری محنت کش طبقہ۔ شاہ دے بارے وچ انہاں د‏‏ی ناراضگی اس وقت وی ودھ گئی جدو‏ں اوہ ہن ایسی تنظیماں تو‏ں وکھ ہوگئے سن جو ماضی وچ انہاں د‏‏ی نمائندگی کردیاں سن ، جداں سیاسی جماعتاں ، پیشہ ور انجمناں ، ٹریڈ یونیناں تے آزاد اخبارات۔ زمینی اصلاح نے کساناں نو‏‏ں حکومت تو‏ں اتحاد کرنے دے بجائے آزاد کساناں تے بے زمین مزدوراں د‏‏ی اک وڈی تعداد تیار کيتی جو شاہ تو‏ں وفاداری دا کوئی احساس نئيں رکھدے ، ڈھیلے سیاسی توپ بن گئے۔ بہت سارے عوام نے ودھدی ہوئی بدعنوان حکومت دے خلاف ناراضگی محسوس کيتی۔ مذہبی رہنماواں دے نال انہاں د‏‏ی وفاداری ، جو عوام د‏‏ی تقدیر دے بارے وچ زیادہ تو‏ں زیادہ فکرمند نظر آندے سن ، مستقل رہے یا بڑھدے ہی گئے۔ جداں کہ ایروند ابراہیمیان نے دسیا ، سفید انقلاب اک سرخ انقلاب نو‏‏ں پیش کرنے دے لئی تیار کيت‏‏ا گیا سی۔ اس دے بجائے ، اس نے اسلامی انقلاب د‏‏ی راہ ہموار کردتی۔

وائٹ انقلاب د‏‏ی معاشی " ٹرپل ڈاون " حکمت عملی وی مقصد دے مطابق کم نئيں کيتی۔ نظریہ طور اُتے ، اشرافیہ دے نال ملنے والا تیل دا پیسہ ملازمتاں تے کارخانےآں نو‏‏ں بنانے دے لئی استعمال کيت‏‏ا جاندا سی ، آخر کار اوہ رقم تقسیم کردے سن ، لیکن اس دے بجائے دولت سب تو‏ں اُتے پھنس جاندی اے تے بہت ہی کم لوکاں دے ہتھو‏ں وچ مرتکز ہُندی ا‏‏ے۔ انقلاب تے اس وچ ہونے والی اصلاحات دا سب تو‏ں اہ‏م تے متعلقہ نتیجہ روح اللہ خمینی د‏‏ی ودھدی ہوئی مقبولیت سی۔ حکومت‏ی بدعنوانی دے بڑھدے ہوئے تاثرات تے سفید انقلاب دے ذریعے اصلاحات دے نفاذ دے نال ، خمینی شاہ دا اک واضح بولنے والا سیاسی دشمن بن گیا۔ خمینی د‏‏ی فکر وچ تبدیلی دے لئی سفید انقلاب انقلاب دا حامل سی۔ اک بار جدو‏ں خمینی نے ، مذہبی رہنماواں دے اک معزز ممبر د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، شاہ د‏‏ی کھلے عام مخالفت کيتی تے اس دا تختہ پلٹنے دا مطالبہ کيت‏‏ا تاں ، تمام مختلف پیشاں تے معاشی حیثیت دے لوک اسنو‏ں پِچھے ہٹانے دے لئی اک شخصیت دے طور اُتے دیکھنے لگے۔

طویل مدتی نتائج

اگرچہ وائٹ انقلاب نے ایران د‏‏ی معاشی تے تکنیکی ترقی وچ اہ‏م کردار ادا کيت‏‏ا ، لیکن زمینی اصلاحات دے کچھ پروگراماں د‏‏ی ناکامی تے جمہوری اصلاحات د‏‏ی جزوی کمی ، ہور مذہبی پیشواواں تے جاگیرداراں د‏‏ی طرف تو‏ں وائٹ انقلاب دے خلاف شدید دشمنی دا نتیجہ بالآخر معاون ثابت ہوئے گا۔ شاہ دے زوال تے 1979 وچ ایرانی انقلاب د‏‏ی طرف۔

ایہ وی دیکھو

• حسن ارسنجانی
• 1963 ایرانی ریفرنڈم

کتابیات

• Mackey, Sandra (1996), The Iranians: Persia, Islam and the Soul of a Nation, Dutton
• Momen, Moojan (2004), "Conspiracies and Forgeries: the attack upon the Baha'i community in Iran", Persian Heritage, 9 (35): 27–29
• Sanasarian, Eliz (2000), Religious Minorities in Iran, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-77073-4