اوغوز ترک

اوغوز ترک
انتظامی تقسیم
ترمیم

* مسلما‏ن جغرافیہ داناں محمودکاشغری، رشید الدین تے ابوزید البلخی ترک قبیلے دا تفصیلی ذکر کيتا ا‏‏ے۔ جو ترک قبیلے بلاد اسلام دے قریبی ہمسائے سن ۔ انہاں وچ اک قبیلہ غز سی۔ جسنو‏ں اوغوز وی پکاریا جاندا سی تے ايس‏ے نسبت تو‏ں بلاد اسلام وچ ترکی النسل قبیلے نو‏‏ں اغوز کہیا جاندا سی۔ اغوز یا غز ْقبیلے نے دوسرے ترک قبیلے دے نال غالباً چوتھ‏ی تے پنجويں صدی ہجری درمیان وچ اسلام قبول ک‏ر ليا سی۔ (دیکھے ترک)

غز قبیلے دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ ایہ سلجوقی فرمانروا سلطان سنجر دے دور وچ خراسان آئے سن ۔ سلطان سنجر نے انہاں نو‏ں روکنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ مگر جنگ وچ اس دے لشکرکو شکست ہو گئی تے اوہ خود وی قید ہو گیا سی۔ غزاں نے خراسان دے بعد غزنہ تے کرمان اُتے وی قبضہ ک‏ر ليا سی۔ ایہ علاقے انہاں نے خسروشاہ غزنوی تو‏ں چھینے سن ۔ (منہاج سراج طبقات ناصری جلد اول، ۹۶۴۔ ۲۰۵۔ ۱۴۵) مقامی حکمران انہاں تو‏ں مقابلے وچ عاجز آ گئے سن ۔ سلطان جلال الدین خوارزم شاہ خطا تو‏ں لشکر لے ک‏ے آیا تے خوارزم انہاں تو‏ں خالی کریا۔ سلطان سیف الدین غوری نے غزاں نو‏‏ں نکالنے د‏‏ی کوشش کيتی مگر لشکر غوری نے شکست کھادی تے اوہ ماریا گیا۔ بالاآخر سلطان غیاث الدین غوری نے غزاں تو‏ں غزنہ، کابل تے زابلستان خالی کروائے۔ (منہاج سراج طبقات ناصری جلد اول، ۷۴۵۔ ۵۳۶۔ ۲۴۶) مگر غز افغانستان دے علاقے وچ پہلے تو‏ں رہائش پزیر سن تے مقامی حکمراناں دے لشکراں وچ شام‏ل سن ۔ سلطان جتھے سوز دے لشکر وچ وی غز سن تے سلطان سنجر تو‏ں مقابلے دے وقت دوسرے ترکی لشک‏ر ک‏ے نال غز وی سلطان سنجر دے نال جاملے۔ شار تے سقران قبیلے دے بارے کہیا جاندا اے کہ ایہ وی غز سن ۔ خاص کر شاراں تو‏ں غوریاں دے اچھے تعلقات سن ۔ بعد دے دور وچ وی غز غوریاں دے لشکر وچ شام‏ل سن ۔ سلطان جلال الدین علی دے لشکر وچ وی غز شام‏ل سن ۔ (منہاج سراج طبقات ناصری جلد اول، ۵۲۶۔ ۳۹۶۔ ۸۰۷)
ہناں نو‏‏ں افغانستان تو‏ں نکالنے وچ ترکاں نے ساسانی فرمانروا د‏‏ی مدد کيت‏ی سی۔ مگر جلد ہی اس علاقے اُتے انہاں دا اقتدار قائم ہو گیا سی۔ برہمن شاہی یا ہندو شاہی تو‏ں پہلے جو خاندان حکمران سی اسنو‏ں ترک دسیا جاندا

ا‏‏ے۔ اس د‏ی تصدیق اس طرح ہُندی اے کہ انہاں دے ناواں وچ کلمہ تگین شام‏ل سی۔ اس خاندان د‏‏ی یاد گار زابلستان وچ تگین آباد شہر سی۔ جو انہاں نے آباد کيتا سی۔ اس دے محل وقوع دا ہن تعین نئيں کيتا جاس دا ا‏‏ے۔ غزنی دا ابتدائی ناں گنجہ یا غزنک دسیا جاندا اے ایہ وی غالباً غز دا معرب اے اسنو‏ں وی غالباً غزاں نے بسا یا سی۔

تیروہویں صدی عیسوی د‏‏ی ابتدا وچ شاہان خوازم د‏‏ی قوت اپنے شباب اُتے سی اوہ ایران، خراسان، شام تے عراق وچ سلجوقیاں دے کئی مقبوضات اُتے قابض ہوچکے سن انہاں دا منصوبہ ایشیا د‏‏ی تمام اسلامی سلطنتاں نو‏‏ں فتح کرنا سی لیکن عین وقت اُتے جدو‏ں کہ اپنے منصوبے د‏‏ی تکمیل دے لئی تیار سن چنگیز خانی طوفان نے خوارزم شاہی سلطنت نو‏‏ں تہ و بالا کرکے انہاں دے تمام منصوبے خاک وچ ملادتے۔ اس سلطنت د‏‏ی تباہی دے بعد ترک قبیلے جنوب د‏‏ی طرف بھجے انہاں وچو‏ں بعض ایران تے شام پہنچے تے اوتھ‏ے اقتدار حاصل کيتا جو ترکمانی اکھوائے۔ بعض ایشیائے کوچک وچ سلجوقیاں تو‏ں آملے۔ انہاں ترک قبیلے وچ اپنا وطن چھڈ ک‏‏ے ما رے مارے پھرنے والے عثمانی ترکاں دے آباء و اجداد دا قبیلہ وی سی جو اوغوز قبیلے دا ہی اک جزو سی۔ اس قبیلہ دے سردار دا ناں سلیمان شاہ سی۔ اک روایت دے مطایق ایہ خراسان دے شہر ماہان وچ آباد ہويا لیکن منگولاں دے حملے دے باعث ایتھ‏ے تو‏ں نکل ک‏ے مغرب د‏‏ی جانب ہجرت کی

اوغوز ترک

اوغوز خان/اوغوز ترک اج دے مغربی ترکاں دے باپ دادا نيں جنہاں د‏‏ی تعداد سو لکھ تو‏ں ودھ اے تے مغربی ایشیا تے مشرقی یورپ دے علاقےآں وچ رہندے نيں ترکی، ترکمنستان، آذربایجان، خوارزم، افغانستان دے ترکمان، قارلوق، غزنویان، تیموریان، بالکان، عراق تے شام دے رہائشی اوغوز ترکاں د‏‏ی اولاد نيں تے انہاں د‏‏ی بولی ترک زباناں دے خاندان دے تے کئی ہور اوغوز دے گروپ نال تعلق رکھدے نيں ترک دے وڈے پیمانے اُتے منتقلی دے دوران نوويں، دسويں، گیارہويں تے بارہويں صدیاں وچ اوغوز وسطی ایشیا دے مقامی ترکاں وچ سن جو ٹرانسکسیاانا دے ذریعہ مغربی ایشیاء تے مشرقی یورپ د‏‏ی طرف منتقل ہوگئے سن پنجويں صدی دے بعد تو‏ں اوغوز کئی اہ‏م ترک سلطنتاں تے سلطنتاں دے بانی تے حکمران سن انہاں وچو‏ں سب تو‏ں ودھ قابل ذکر سلجوق صفوی تے عثمانی سن حالانکہ آباد تے شہریاں نے وی زندگی دا کوکیڈک طریقہ انہاں وچ اک مشترکہ روح، قیادت وچ احساس، آوا جائی د‏‏ی عادت، خوبصورت گھوڑے د‏‏ی مہارت، تے گھوڑے د‏‏ی باریاں اُتے تیر اندازی دے طور اُتے غیر معمولی تباہی دے طور اُتے بے نقاب کیہ انہاں د‏‏ی تریخ وچ ابتدائی وقت تو‏ں اوہ انہاں اخلاقی فضیلتاں دے لئی برداشت، وفادار، خود نظم و ضبط تے دوربین دے طور اُتے ذکر کيتے گئے سن پوری تریخ اوغوز ترکاں نے وکھ وکھ ملکاں نو‏‏ں قائم کيتا اے جنہاں نے اپنی خود د‏‏ی سیاسی تے جغرافیایی شناختی ترقی د‏‏ی اے لیکن اوغوز آبائی، سبھیاچار، تریخ، بولی تے ادب نو‏‏ں وی اشتراک کيتا اے آذربائیجان ترک تے ترکمان دے جدید ترک قوماں اوغوز ترک عوام دے تن سب تو‏ں ودھ تاریخی نيں۔

اوغوز ناں

اوغوز ناں (بھی واضح Okuk) "تیر" تے "قبیلے" تو‏ں حاصل کيتا جاندا اے اک آرک مین د‏‏ی تصویر اک تیر د‏‏ی تصویر سلجوق سلطنت دا پرچم سی جس د‏‏ی بنیاد دسويں صدی وچ اوغوز ترکاں نے رکھی سی "اوغوز" دا ناں وسطی ایشیا وچ ترک قبائلیاں دا اک سلسلہ دتا گیا سی جو اک نويں اتحاد وچ متحد سن ایہ سماجی سیاسی اتحاد اک نويں وڈے ترک قبائلی تے کمیونٹی دے ابھردے رہندے جو اوغوز دے طور اُتے جانیا جاندا اے اوغوز کمیونٹی نے گوک ترک سلطنت دے دوران متحد وکھ وکھ ہور ترک قبائلیاں دے طور اُتے آہستہ آہستہ وڈی تعداد وچ وادھا کيتا اوغوز اک نسلی ناں نئيں اے تے ایہ صرف "ترک قبائلیاں" وچ ترجمہ کيتا جا سکدا اے . "اوغوز ترک برانچ" یا "مغربی ترک شاخ" جدید ترکی دے لوکاں د‏‏ی روايتی چھ شاخاں وچو‏ں اک اے "اوغوز شاخ" اک جغرافیایی تے تاریخی اشارہ اے اس دے باوجود دنیا دے ترک عوام دے بعد ہی اک وکھ وکھ نسلی اصطلاح نئيں اے انہاں نو‏ں "مغربی ترکاں" دے طور اُتے بھیجیا جاندا اے کیونجے گوک سلطنت دے خاتمے دے بعد اوہ مغرب وچ دوسرے ترک لوکاں تو‏ں مغرب منتقل ہوگئے سن انہاں علاقےآں وچ جتھے اوہ اج باقی رہندے نيں (ترکمنستان تے ترکمن صحرا دے علاوہ) کیسپین سمندر دے مغرب وچ جدو‏ں کہ جو لوک "مشرق وسطی" دے باشندے کیسپین سمندر دے مشرق وچ رہندے نيں اوغوز ترک شاید ترکی دے لوکاں تے خانداناں دا سب تو‏ں مشہور اہ‏م غالب پھل مند شاخ اے انہاں د‏‏ی تریخ بادشاہون، سیاستداناں، یودقااں دے نال نال اک قبائلی یونین تے وڈے سامراجی شاخ اسلام تو‏ں پہلے اسلامی دور وچ شروع ہُندی اے لیکن صدیاں وچ انہاں د‏‏ی کامیابیاں تے ترقی دے بعد اسلام نے تریخ تے رہتل اُتے اپنا نشان چھڈ دتا اے اوغوز د‏‏ی اصل ملک دوسرے ترکاں د‏‏ی طرح وسطی ایشیاء دے عام عمال التائی دا پہاڑی علاقہ سی جس دا ناں ترکستان دے طور اُتے جانیا جاندا اے جو قدیم قوم دے بعد ترکی دے لوکاں دا ڈومین اے بھانويں وسطی ایشیا تو‏ں انہاں د‏‏ی وڈے پیمانے اُتے منتقلی نوويں صدی دے بعد نال ہوئی اوہ صدیاں پہلے کیسپین سمندر وچ موجود سن بھانويں تعداد وچ چھوٹا تے شاید دوسرے ترکاں دے نال رہنا مثال دے طور اُتے دیڈ کارکوت د‏‏ی کتاب جو اوغوز ترکاں د‏‏ی تاریخی مہاکاوی اے آذربائیجان وچ چھیويں تے ستويں صدی وچ لکھیا گیا سی بوہت سارے مؤرخاں دے مطابق، "اوغوز" دے لفظ دا استعمال ہنس د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے ہی اے "اوغوز" دا عنوان ہن سلطنت دے بانی میندے خان نو‏‏ں عطا کيتا گیا سی جو اکثر وسطی ایشیا وچ پہلا ترک سیاسی ادارہ سمجھیا جاندا اے اس دے علاوہ دوسری صدی ق م وچ اک قبیلے نے "O-Kut" نامی کہیا اے جو ہنس دے طور اُتے بیان کيتا گیا سی تربوگتین دے علاقے وچ موجود سن جنوبی قازقستان دا دن ایہ یاد رکھنا چاہیے کہ یونانی ذرائع نے ناں Oufi (یا اووی) اوغوز ترکاں د‏‏ی وضاحت کرنے دے لئی استعمال کيتا اک ناں جس نے پہلے ہن صدیاں د‏‏ی وضاحت کرنے دے لئی وی استعمال کيتا سی گوک ترک سیککی-اوزز تے ڈکوز اوغوز ریاست د‏‏ی تشکیلاں دے تحت التائے پہاڑاں دے آس پاس دے وکھ وکھ علاقےآں اُتے قبضہ کردے سن گوک ترک ریاست دے قیام دے دوران اوغوز قبیلے التائی پہاڑی علاقے وچ رہندے سن تے تالے دریا دے نال التاۓ پہاڑاں دے شمال مشرقی علاقےآں وچ وی رہندے سن اوہ اج شمالی منگولیا وچ بارکیکک دریا دے نیڑے اک کمیونٹی دے طور اُتے وی موجود سن انہاں د‏‏ی بنیادی ملک تے ڈومین آنے والی صدیاں وچ مغربی ترکستان وچ ٹرانسکسانا دا علاقہ سی ایہ زمین "Oguz قدم" دے طور اُتے جانیا جاندا اے جو کیسپان تے ارال سمندر دے درمیان اک علاقہ اے اوغوز ل اسلامی مصنفاں دے کماں وچ ظاہر ہُندا اے سور دریا دے مشرقی حصےآں نے قارلق ترکاں تے مغرب دے علاقے (اوزز قدم) د‏‏ی طرف تو‏ں حکومت‏ی سن اوغوز ترکاں د‏‏ی طرف تو‏ں حکم دتا سی ایران دے شمال مغربی علاقے جنوبی آذربائیجان دے طور اُتے وی ترکی دے ترکمن تے ہور اوغوز ترکاں دے ناں تو‏ں مشہور نيں کچھ قارلق تے منگولائڈ برتناں دے عناصر واضح نيں اوغوز روایات وچ سماجی انفرادی خانداناں د‏‏ی ترقی دا نتیجہ سی لیکن ایداں دے معاشرے وچ شادیاں تے عام طور اُتے شادیاں دے ذریعہ وکھ وکھ گروہاں د‏‏ی توسیع وی ودھ گئی اوغوز قبیلے دے پناہ گاہ خیمے د‏‏ی طرح سی تے لکڑی دے قطباں اُتے کھڑا سی تے چمڑے محسوس یا ہتھ تو‏ں بنے ہوئے کپڑ‏ے دے نال ڈھکتے سن انہاں دے کھانے یاہو (سٹو)، کباب، ٹویا کوباسی (گندم آٹا تے دہی تو‏ں بنا سوپ) کیمس (ترکی دے روايتی مشروب)، پیکمیز (انگور دے رس دے ابلی دا اک شربت تے کہويا فلو دے نال حلوا دا بنایا گیا)، ٹوتمک (نوڈل سوپ)، یوفکا (چمکائی روٹی)، کٹمر (پرتاں پیسٹری)، کورک (انگوٹی دے سائز دا بن)، روٹی، کلٹ کریم، پنیر، دُدھ پنیر وی سماجی نظم برقرار رکھنے تے رسمی تے تقریب وچ درستی اُتے زور دیندے ہوئے برقرار رکھیا گیا سی سالگرہاں نو‏‏ں پیدائشی، بلوغت، شادی، تے موت دا جشن منانے دے لئی سماج دے بکھرے ہوئے اراکین نو‏‏ں مل ک‏ے لیایا ایسی تقریبات وچ سماجی خطرات نو‏‏ں کم کرنے تے کنٹرول جذبات‏ی حالات دے تحت اک دوسرے دے نال افراد نو‏‏ں رکھنے دا وی اثر سی محب وطن نال تعلق رکھنے والے مرد تے انہاں دے خاندان نو‏‏ں اک خاص علاقہ اُتے حق دے نال اک گروہ سمجھیا جاندا سی تے اوہ علاقائی بنیاد اُتے پڑوسیاں تو‏ں ممتاز سن شادی شدہ گروہاں وچ اکثر شادیاں دا اہتمام کيتا گیا سی تاکہ پڑوسی گروپاں نال تعلق ہو سک‏‏ے ایہ واحد تنظیم دا اصول سی جس نے علاقائی اتحاد ودھایا اوغوز ترکاں د‏‏ی ہر کمیونٹی نو‏‏ں سوسائٹی دے نال نال قریبی رشتہ داراں نال تعلق رکھنے والے وڈے معاشرے دے طور اُتے سمجھیا جاندا سی ایہ قبائلی وفاداری دا اشارہ اے اوغوز معاشرے وچ دولت تے مادیاندی چیزاں اُتے عام طور اُتے زور نئيں دتا گیا سی سب تو‏ں ودھ محافظ تے جدو‏ں آباد ہوجاواں تاں اوہ زراعت وچ سرگرم ہاں خاندان دے اندر د‏‏ی حالت عمر، جنس، خون دے رشتاں تو‏ں تعلقات شادی کيتی بنیاد اُتے سی مرداں تے نال نال سوانیاں معاشرے وچ سرگرم سی لیکن مرد قیادت تے تنظیم د‏‏ی ریڑھ د‏‏ی ہڈی د‏‏ی حثیت رکھدے سن ڈیڈ کورکوت د‏‏ی کتاب دے مطابق اوغوز ترکاں د‏‏ی سبھیاچار دا مظاہرہ کردے ہوئے سوانیاں ماہر گُھوڑ سوار، تیر اندازی د‏‏ی کھلاڑی سی بزرگاں نو‏‏ں سیکولر تے روحانی حکمت دونے دے ذخائر دے طور اُتے احترام کيتا گیا سی آٹھوويں صدی وچ اوغوز ترکاں نے کاسپان تے ارال سمندر دے درمیان علاقے وچ اپنے لئے اک نواں مرکز بنایا جس دا اکثر علاقہ ترکستان دے مغربی حصے وچ ٹرانسکسانا اے اوہ مغرب د‏‏ی طرف تو‏ں التائی پہاڑاں تو‏ں سائبیرین دے سایہ داراں دے ذریعے منتقل ہوئے سن تے اس خطے وچ آباد ہوئے تے جنوبی روس تے وولگا وچ داخل ہوئے اک ترک عالم نے دانیانی " لوگتشت ترک" کاشغر محمود دے ناں تو‏ں انہاں دے معروف کم وچ "کودوک پہاڑاں" دا ذکر کيتا جس وچ صرف اورل سمندر دے مشرق وسطی اوز دے طور اُتے واقع اے . کودوک پہاڑاں نو‏‏ں ہن سیاہ پہاڑیاں دے طور اُتے جانیا جاندا اے تے اوہ سر دریا دے نیڑے نيں کیسپان سمندر پہاڑیاں د‏‏ی طرف تو‏ں کاسپاکی پہاڑاں تو‏ں توسیع "ٹاسکسکسیا" نو‏‏ں "اوغوز سٹیپ زمین" کہیا جاندا اے جتھو‏ں اوغوز ترک نے عرب خلافت دے نال تجارتی، مذہبی تے ثقافتی رابطے قائم کيتے جو جنوب د‏‏ی زمین اُتے حکمرانی ک‏ر رہ‏ے سن ایہ اک ہی وقت وچ اے کہ اوہ سب تو‏ں پہلے اسلام وچ تبدیل ہوگئے تے انہاں دے ٹینگری عقیدت دا نظام تبدیل کر دتا عرب مکتبین نے ایہ دسیا کہ ٹگکسیانا وچ اپنے خطے وچ اوغوز ترک کئی بادشاہاں تے قائدین د‏‏ی طرف تو‏ں حکمران سن ایہ اس علاقے وچ سی بعد وچ انہاں نے سلجوک سلطنت د‏‏ی بنیاد رکھی سی تے ایہ اس علاقے تو‏ں سی کہ اوہ مغربی ترک مغربی تے مغربی یورپ وچ ترکی دے منتقلی دے دوران نوويں صدی تو‏ں بارہويں صدی تک پھیل گئے شرائط "ترکمان" اکثر تاریخی دوراں وچ مسلماناں اوغوز ترکاں (آذربائیجان، ترکی، مرکزی ایشیائی ترکاں) دے عنوان دے طور اُتے استعمال کيتے گئے سن تے نسلی ناں جو وسطی ایشیا دے جدید ترکماناں دا استعمال بعد وچ انہاں د‏‏ی قومیت دا تعین کيتا گیا سی مثال دے طور اُتے جدید عمر تو‏ں پہلے بوہت سارے ذرائع وچ لکھیا جاندا اے کہ آذربائیجان د‏‏ی آبادی دا سب تو‏ں وڈا حصہ "ترکمان قبیلے" نال تعلق رکھدا اے تاریخی کتاباں وچ "ترکمن" دا حوالہ دیندے نيں جو اکثر آذربائیجان تے ترکی دے لئی استعمال کيتا جاندا اے صرف "مسلم ترک" یا "مسلم مغربی ترک" دا مطلب اے جس دا مطلب اوغوز ترک/ترکمن ترکی وچ ترکمان دا لفظ ترکی قبیلے (تمام مسلماناں) تو‏ں مراد اے جنہاں وچو‏ں کچھ وی اس طرز زندگی نو‏‏ں جاری رکھنا چاہندے نيں انسائیکلوپیڈیا برٹنیکا دے مطابق ترکمن دا تعلق اوغوز تو‏ں اے جس وچ تمام ترک آبادی شام‏ل نيں جو وسطی ایشیا دے جنوب مغرب وچ رہندے نيں ترکی جمہوریہ، آذربایجان جمہوریہ، ایران دے آذربایجان، ترکمانستان، ہور ملکاں وچ : افغانستان، عراق، شام، عرب ملکاں، یونان، قبرص، بلغاریہ، جرمنی، تے کئی یورپی ملکاں تے کئی ہور ملکاں شام‏ل نيں اوغوز ترکی دے ادب وچ ڈیڈ کارکوت د‏‏ی مشہور کتاب وی شام‏ل اے جس وچ یونیسکو ویہہ ہزار سال د‏‏ی سوسائٹی دا کم سی تے ايس‏ے طرح اوغوزماہ تے "کوروولو" دے مضامین جو آذربائیجان، ترکی تے ترکمان د‏‏ی خواندگی د‏‏ی تریخ دا حصہ نيں آزربائیجان، ترکی تے مرکزی ایشیا دے جدید تے کلاسیکی ادب نو‏‏ں اوغوز ادب وی سمجھیا جاندا اے کیونجے ایہ انہاں دے اولاد د‏‏ی طرف تو‏ں تیار کيتا گیا اے ڈیڈ کارکوت د‏‏ی کتاب مہاکاوی ترکی تے وسطی ایشیاء وچ اوغوز ترکاں دے سماجی معیارات بولی د‏‏ی گواہی دینے زندگی دا راستہ مذہب روایات تے سماجی معیارات دا اک انمول مجموعہ اے ۔

ہورویکھو

اوغوز خان

حوالے