ایران پرتگال جنگاں
→ شاہ محمد خدابندہ دیاں جنگاں
| ۱۵۸۰ | جنگ خراسان | |
| ۱۵۸۱ | محاصرہ قلعہ نیشابور | |
| ۱۵۸۲ | محاصرہ قلعہ تربت | |
| ۱۵۸۳ | جنگ تیرپل | |
| ۱۵۹۲ | ایران ازبک جنگ | |
| ۱۵۹۵ | ایران ازبک جنگ | |
| ۱۵۹۹ | ایران ازبک جنگ | |
| ۱۶۰۳ | فتح تبریز | |
| ۱۶۰۴ | جنگ ایروان | |
| ۱۶۰۴ | جنگ ارومیہ | |
| ۱۶۰۵ | محاصرہ قندہار | |
| ۱۶۰۷ | فتح شماخی | |
| ۱۶۰۹ | جنگ قلعہ دمدم | |
| ۱۶۱۶ | فتح تفلیس و جنگ گوگجہ | |
| ۱۶۱۸ | جنگ تبریز | |
| ۱۶۲۲ | فتح ہرمز | |
| ۱۶۲۲ | مغل صفوی جنگ | |
| ۱۶۲۳ | فتح بغداد | |
| ۱۶۲۵ | جنگ بغداد | |
| ۱۶۲۵ | جنگ مارتقوپی * | |
| ۱۶۲۵ | جنگ مارابدا * |
1498 وچ ، واسگوڈےنے اک ایرانی گائیڈ دی مدد توں موسی بیگ دی بندرگاہ (شمالی موزمبیق وچ ) توں ہندوستان دا سفر کيتا تے پرتگالی دربار نوں فارس تے ہندوستان دی اہمیت دے بارے وچ اک تفصیلی رپورٹ بھیجی۔ پرتگالی پہلے نوآبادیاتی سن جو مغربی یورپ توں خلیج فارس تے ہندوستان وچ داخل ہوئے۔ محافظاں نے 1489 (شاید 1498) وچ ہرمز دی رپورٹ بھیجی ، تے البرک نے 1507 ہرمز اُتے قبضہ کر ليا۔
1507 توں 1622 تک ، پرتگالیاں نے خلیج فارس وچ تجارت دی ، لیکن آہستہ آہستہ انہاں نے اپنی آبادی تے کم دے علاقے وچ وادھا کيتا تے خلیج فارس وچ فوجی قلعے قائم کیتے ، جس دے بعد کیتھولک خلیج فارس وچ چلے گئے۔ اوہ 1515 وچ پیدا ہوئے۔ انہاں نے شاہ اسماعیل توں ہرمز لینے تے میناب 1523 عیسوی دے معاہدے وچ منظوری حاصل کيتی۔ معاہدے نوں باقاعدہ شکل دے دتی گئی تے بحرین تے قطیف نوں سعودی عرب دے شمالی ساحل اُتے ایران دے حوالے کيتا جانا سی۔ 1521 وچ بحرین نے ہرمز دے حکمران دی مخالفت کيتی وجہ توں پرتگال اُتے قبضہ کر ليا سی لیکن ایرانیاں نے انہاں نوں بحرین توں کڈ دتا۔ پرتگالی بصرہ وچ صفویاں دی طاقت دے بارے وچ پریشان سن ، تے بصرہ دے نال اپنے تجارتی تعلقات دے باوجود ، انہاں نے بصرہ وچ داخل ہونے تے اک اڈہ قائم کرنے دی ہمت نئيں کيتی ، تے اس دے بجائے اپنی توجہ ہرمز تے گومورہ دی طرف موڑ دی۔ [۱]
ہرمز دی فتح۔
[سودھو]
پرتگال دے بادشاہ مینوئل اول نے اپنے آپ نوں پرتگال - مشرقی افریقہ - تے فارس دا شہنشاہ سمجھیا۔ حوالےدی لوڑ؟ پرتگالیاں نے پورے مشرقی افریقہ ، ملاگا تک ، تے ایتھے تک کہ ہندوستان تے چین دے کچھ حصےآں اُتے قبضہ کر ليا ، جس توں ایہ 16 ويں صدی دی سب توں وڈی سلطنت بن گئی۔ افریقی-ایشیائی تجارت اُتے غلبہ حاصل کرنا چاہندے سن ، پرتگالیاں نے 1507 وچ اسکوٹرا اُتے قبضہ کر ليا تے فیر ہرمز اُتے قبضہ کر ليا۔ [۲]
بحرین
[سودھو]بحرین اُتے قبضہ امیر ہرمز تے دریا بیگی نامی اک کمانڈر دی مدد توں کيتا گیا جو کہ توہم پرستاں دا سربراہ سی تے الجابر دی خلافت بحرین دے حکمران مقرن ابن زبیل دے قتل دے نال ختم ہوئی۔ مقرن ، جو ہرمز دا موضوع سی ، لیکن امیر ہرمز نوں ٹیکس دینے توں انکار کر دتا تے اسنوں اس دی سزا دتی گئی۔ .[۳] . .[۴] پرتگالیاں نے بحرین نوں امیر ہرمز دے ذریعے زیر کيتا۔ بحرین دے تمام شیعہ سن ، جدوں کہ ہرمز سنی سن ، تے ایہ اختلاف تے سر درد دا باعث سی۔
، [۵] ۔ بیلگراو دے مطابق اک معاملے وچ باغیاں نے ہرمز دے گورنر نوں سولی اُتے چڑھا دتا۔ . ، [۶] ، [۷] ۔ [۸] .[۹] جزیرہ ہرموز | ہرمز اُتے قبضہ [۱۰]
ہرمز نوں کِداں فتح کيتا جائے
[سودھو]21 اپریل 1622 نوں فارسی فوج نے جزیرہ ہرمز نوں صدی دے سب توں وڈے شہنشاہ توں دوبارہ کھو لیا تے سولہويں صدی دی سپر پاورز دی لسٹ وچ دنیا وچ اپنا مقام درج کرایا۔ انگریزاں نے اپنے چار بحری جہاز تکنیکی عملے دے نال امام قلی خان دی فوج دے حوالے وی کیتے۔ البوکرک (پرتگال) دا خیال سی کہ کوئی وی ملک جس دے تن پوائنٹس ہاں ، ملاگا ، عدن تے ہرمز ، عالمی تجارت اُتے حاوی ہون گے۔ ہرموز اس قدر اہم سی کہ اس نے برطانوی استعمار نوں وی لالچ دتا۔ ایرانی فوج نے گیمبرون ایرانیاں دی شکایات دی وجہ توں خلیج فارس وچ پرتگالیاں نوں سزا دینے دی کوشش کيتی اور نہ صرف جزیرہ ہرمز نوں آزاد کرایا بلکہ پرتگالیاں نوں کینیا دے ممباسا وچ پسپائی اُتے مجبور کر دتا۔ تے ایہ مشرقی افریقہ وچ پرتگال دی پے در پے شکستاں دا پیش خیمہ سی تے شاہ ایران دی مدد توں مسقط دا امام ممباسا دے عظیم قلعے اُتے قبضہ کرنے وچ کامیاب ہو گیا جسنوں ممباسا صلیبی جنگ کہیا جاندا اے۔ 1820 تک ایران پورے خلیج فارس ، بحر اومان تے خلیج فارس دا پرچم بردار بن گیا۔ انگریز جو پرتگال دی شکست توں خوش سن تے ایران دی طاقت نوں تسلیم کردے سن تے ایران نوں عثمانیاں دا واحد طاقتور حریف سمجھدے سن ۔ ایتھے تک کہ ميں نے جامع ٹریٹی 1809 تے دی جامع ٹریٹی 1812، برطانیہ وچ دنیا دی سپر پاور دے طور اُتے ابھر کر سامنے آئے نيں جب، ایہ ایران دی حاکمیت تسلیم کيتا پورے خلیج فارس دے اُتے.[۱۱]
عباسی دنیا دی تریخ دی کتاب وچ اس طرح بیان کيتا گیا اے:
اس مقدس سال وچ احدی ، تھلسن تے اے (1031) دے مطابق اقبال دی افواج دے نال ، بزوال (صفوی) حکومت دے اولیاء دے نال ہونے والی فتوحات وچوں اک ہرمز شہر دی فتح تے فتح اے۔ جو کہ فارس دے امام قولی خان امیر الامرا دی کوششاں توں ہويا سی … جماعت تے اوہ ، وعدے دے مطابق ، خدمت دے لئی تیار نيں۔ امام قولی خان دی کہانی ، قاہرہ (فاتح) فارس دے سپاہیاں دے نال نعرے دی ہمت ، ایہ سمجھدے ہوئے کہ اوہ گیمبرو دی بندرگاہ وچ آباد ہو گئے نيں ، جو ہن بندر عباسی دے ناں توں مشہور اے ، تے قاہرہ دی افواج نے بحری جہازاں دے نال سمندر پار کيتا تے جہاز تے ہرمز دے جزیرے وچ داخل ہوئے۔ کہانی دو ماہ تے چند دناں دے محاصرے تے جنگ تے حکومت تے اقبال دے خلاف لڑنے دے بعد ، جو اس عظیم خاندان وچ ہمیشہ موجود اے ، بون ہرموز دا اُچا قلعہ جو کہ مشہور اے دنیا دا قلعہ تے فارسیاں دے نایاب ریکارڈاں وچوں اک اے ، سرکاری افسران دی حکمرانی وچ اے۔ اسنوں ہمیشہ دے لئی ٹرانسپلانٹ کيتا گیا۔ ، … جدوں ہرمز دی فتح دی خبر پہنچی تاں شاہ تے IRGC دی طرف توں مسٹر خانی دی تعریف تے تعریف کيتی گئی ، تے اوہ جنگجوواں اُتے بہجت دے اثر دی خبر جنہاں نے ہمایون مبارک دا قلعہ کھولیا تے بندر اُتے آئے ايسے دن قندھار قلعہ نوں کاردار نے کامیابی دے نال کھول دتا سی کہ اکھاں کھولنا فتح دی نشانی اے ..... از هر طرف که چشم گشایی نشان فتح... وز هر طرف که گوش نهی مژده ظفر[۱۲].
حاشیہ۔
[سودھو]- ↑ سمینار بینالمللی ایران و آفریقا ۱۳۸۱دانشگاه تربیت مدرس- یونسکو- جلد دوم مقاله ایرانیان بلوچ در جنگ ممباسا، دکتر عجم چاپ ۱۳۸۳ دانشگاه تربیت مدرس.و کتاب اسناد ناں خلیج فارس، میراثی کهن و جاودان صفحه 84-85-204-205
- ↑ The New Cambridge Modern History: The Reformation, 1520–1559 Geoffrey Rudolph Elton p. 662.
- ↑ Sanjay Subrahmanyam, The Career and Legend of Vasco da Gama, Cambridge University Press, 1997, 288
- ↑ James Silk Buckingham Travels in Assyria, Media, and Persia, Oxford University Press, 1829, p459
- ↑ Juan Cole, Sacred Space and Holy War, IB Tauris, 2007 pp39
- ↑ Charles Belgrave, Personal Column, Hutchinson, 1960 p98
- ↑ Charles Belgrave, The Pirate Coast, G. Bell & Sons, 1966 p6
- ↑ Curtis E. Larsen. Life and Land Use on the Bahrain Islands: The Geoarchaeology of an Ancient Society University Of Chicago Press, 1984 p69
- ↑ Juan R. I. Cole, "Rival Empires of Trade and Imami Shiism in Eastern Arabia, 1300-1800", p. 186, through JSTOR. <177:REOTAI>2.0.CO;2-X
- ↑ Nahavandi and Bomati pp.159-162
- ↑ سمینار بینالمللی ایران و آفریقا ۱۳۸۱دانشگاه تربیت مدرس- یونسکو- جلد دوم مقاله ایرانیان بلوچ در جنگ مومباسا دکتر عجم چاپ ۱۳۸۳ دانشگاه تربیت مدرس. و کتاب اسناد ناں خلیج فارس، میراثی کهن و جاودان ص84-85، 204-205
- ↑ کتاب تریخ عالمآرای عباسی به خامهٔ اسکندربیگ ترکمان، در ص۹٧۹
ہور ویکھو
[سودھو]- خلیج فارس دا قومی دن۔
- جنوبی ایران تحریک
- خلیج فارس
- فارسی خلیج ناں دستاویزات ، قدیم تے ابدی ورثہ (کتاب)
حوالے
[سودھو]- ایران افریقہ بین الاقوامی سیمینار تربیات موڈارس یونیورسٹی - یونیسکو - 2002۔ بلوچ ایرانیاں دے مضمون دی دوسری جلد ، مصباح اجم دی جنگ وچ ، 2004 وچ تربیات موڈارس یونیورسٹی نے شائع کيتی