دوسری ترک خاقانیت

Second Turkic Khaganate
Second Turkic Khaganate 𐱅𐰇𐰼𐰰:𐰃𐰠; Türük el
	682–744
	Tamga of Ashina tribe
	Approximate map of Second Turkic Khaganate, 720 AD.
حیثیت	Khaganate (Nomadic empire)
راجگڑھ	Otuken (summer camp) ; Yarγan yurtï (winter camp)سانچہ:Page needed
عمومی زباناں	Old Turkic (official)
مذہب	Tengrism (official)
حکومت	Hereditary monarchy
Khagan
• 682 – 691	Elteriš Qaghan
• 691 – 716	Qapγan Qaghan
• 716	İnäl Qaghan
• 716 – 734	Bilgä Qaghan
• 744	Ozmıš Qaghan
Tarkhan
• 682 – 716	Tonyukuk
• 716 – 731	Kul Tigin
مقننہ	Kurultay
Independence from Tang dynasty
تاریخ
• قیام	682
• خاتمہ	744
ماقبل	مابعد
	Western Turkic Khaganate
	Eastern Turkic Khaganate
	Tang dynasty
Uyghur Khaganate
Türgesh

دوسری ترک خاقانیت
رقبہ تے آبادی
حکمران
قسم	سابقہ ملک ، خانیت
قیام تے اقتدار
	تاریخ
یوم تاسیس	۰۶۸۲
خاتمہ	۰۷۴۴
ویلے دیاں حدبندیاں


ترمیم

دوسری ترک خانیت یا خاقانیت (۶۸۲–۷۴۴)، وسطی تے مشرقی ایشیا دا اک خاقانیت سی جس د‏‏ی بنیاد گوکٹرک دے اشینا قبیلے نے رکھی سی۔ اس تو‏ں پہلے مشرقی ترک خاقانیت (۵۵۲-۶۳۰) تے فیر تانگ خاندان د‏‏ی حکمرانی (۶۳۰-۶۸۲) دا دور سی۔ دوسری خاقانیت ^[۴]^[۵]^[۶] دریائے اورخون دے اوپری حصے وچ اوٹکن اُتے مرکوز سی۔ اس دے بعد اس د‏ی رعایا توکوز اوغوز کنفیڈریشن نے حاصل کيتی، جو ایغور خاقانیت بن گئی۔

التریش خاقان تے اس دے بھائی کاپاگان خاقان نے تانگ خاندان دے خلاف بغاوت کیت‏‏ی تے دوسری ترک خانیت قائم کيتی اگلی دہائیاں دے دوران انہاں نے چین د‏‏ی عظیم دیوار تو‏ں پرے اسٹیٹس اُتے مستقل طور اُتے کنٹرول حاصل کيتا ترک سمرقند تک جنوب د‏‏ی حد تک پھیل چکے سن تے ماوارءالنہر اُتے عرب کنٹرول نو‏‏ں خطرہ سی گوک ترک د‏‏ی لڑائیاں دے سلسلے وچ امویہ خلافت دے نال تصادم ہويا لیکن عرب باشندے ابھر کر جیتنے والےآں دے طور اُتے سامنے آئے دریائے اورخون دے بالائی حصےآں وچ اوتوکین اُتے مرکوز سی اس شائستگی نو‏‏ں مورخین نے "آشینہ قبیل تے صغدیانیاں دا مشترکہ کاروبار قرار دتا جس وچ وڈی تعداد وچ چینی سرکاری ملازم وی شام‏ل سن " التیرش دا بیٹا بلج خاقان وی اک مضبوط رہنما سی جس دے اعمال اورخون دے نوشتہ جات وچ درج سن انہاں د‏‏ی وفات دے بعد دوسرا ترک خانات زوال دا شکار ہوگیا گوک ترک بالآخر اندرونی بحراناں د‏‏ی اک سیریز دا شکار ہوگئے تے چینی مہمات د‏‏ی تجدید د‏‏ی جدو‏ں اویغوراں دے قتلغ اول خلج خاقان نے اپنے آپ نو‏‏ں قارلوق تے باسملز تو‏ں اتحاد کيتا تاں گوک ترکاں د‏‏ی طاقت بہت ختم ہوگئی قتلغ نے آکتیگین نو‏‏ں پھڑ لیا تے آخری گوک ترک خاقان اوزمیش خاقان نے اس دا سر قلم کيتا جس دے سر نو‏‏ں تانگ دربار بھیجیا گیا سی کچھ سالاں دے عرصے وچ اویغور ترکاں نے اندرونی ایشیاء وچ مہارت حاصل کرلئی تے اویغور خانیت قائم کيتی گوک ترکاں د‏‏ی حکومت کرولتائی خاناں د‏‏ی اک سیاسی تے عسکری کونسل تے دوسرے اعلٰی رہنماواں جداں اقصال اُتے سی آشینہ قبیلے نال تعلق رکھنے والے ترک عارضی کنگ اک خودمختار کرولتائی دے ماتحت سن گوک ترک تے ہور قدیم ترک لوک بنیادی طور اُتے ٹینگری ازم دے پیروکار سن جو آسمانی دیوت‏ا ٹینگری د‏‏ی پوجا کردے سن خانیت نے بدھ مذہب نال تعلق رکھنے والے مشتری حاصل کيتی جسنو‏ں ٹینگرزم وچ شام‏ل کيتا گیا سی خاقانات دے زوال دے بعد بہت سارے مہاجرین وسطی ایشیاء مشرق وسطی تے یورپ وچ آباد ہوگئے تے اسلامی عقیدے نو‏‏ں اپنایا۔

خاکہ

۶۷۹ وچ مشرقی ترک خگنات دے زوال دے بعد ، اشینا نیشوفو نو‏‏ں قاغان قرار دتا گیا تے تانگ خاندان دے خلاف بغاوت کر دتی گئی ۔ [۹] ۶۸۰ وچ ، اسنو‏ں پی جینجیان نے شکست دتی ۔ تھوڑی دیر بعد نیشوفو نو‏‏ں اس دے آدمیاں نے قتل کر دتا۔ نیشوفو د‏‏ی موت دے بعد، شاہی قبیلے د‏‏ی اک ہور نسل، آشینا فنیان نو‏‏ں قاغان بنا دتا گیا تے مشرقی ترکاں نے اک بار فیر تانگ حکمرانی دے خلاف بغاوت کيتی۔ [۱۰] بغاوت دے ابتدائی مراحل نے فنیان دے لئی کچھ فتوحات حاصل کاں، اُتے بعد وچ ، ترکاں نو‏‏ں اک بار فیر پی ژیانگجن دے ہتھو‏ں شکست ہوئی۔ [۱۰] تونیوکوک دے مطابق تانگ دے خلاف بغاوت تے قاغان نو‏‏ں تخت اُتے بٹھانے د‏‏ی کوشش جائز عمل سی۔ ایہ لوکاں د‏‏ی غلطی سی کہ انہاں نے نیشوفو نو‏‏ں معزول تے قتل کر دتا، تے خود نو‏‏ں دوبارہ تانگ خاندان دے تابع ک‏ر ليا۔ [۱۱]

۶۷۹-۶۸۱ وچ ہونے والی بغاوت پہلی بار ناکا‏م رہی، حالانکہ اس نے ۶۸۲ وچ ، قطلوک نو‏‏ں صحرائے گوبی وچ واپس لے لیا ۔ اک بار جدو‏ں انہاں نے ین پہاڑاں وچ اپنے آپ نو‏‏ں قائم ک‏ر ليا تاں قطلوک ، اس دے بھائی بوگو-چور تے اس دے نیڑے ترین ساسی تونیوک بوہت‏ے ترکاں د‏‏ی حمایت حاصل کرنے وچ کامیاب ہو گئے تے شانسی وچ سامراجی افواج دے خلاف کامیاب فوجی کارروائیاں کیتیاں۔ ۶۸۲ تے ۶۸۷۔ ۶۸۷ وچ الٹیرش قاغان نے ین شان پہاڑاں نو‏‏ں چھڈ دتا تے اپنی متحد تے جنگی سخت فوج نو‏‏ں جدید دور دے وسطی تے شمالی منگولیا وچ ترک دلاں د‏‏ی فتح د‏‏ی طرف موڑ دتا۔ ۶۸۷ تے ۶۹۱ دے درمیان توکوز اوغوز تے ایغوراں دے درمیان، جنہاں نے انہاں علاقےآں اُتے قبضہ کيتا سی ، انہاں نو‏ں شکست دتی گئی تے محکوم کر دتا گیا۔ انہاں دا سردار ابوز کاغان جنگ وچ گرا۔ دوسرے ترک خگنات دا مرکز اوتوکن پہاڑاں تے دریاواں اورخون ، سلینگا تے تولہ د‏‏ی طرف منتقل ہو گیا ۔ [۱۲]

شروعات

۷۰۰ عیسوی وچ دوسرا ترک خگنات۔

۶۹۱ وچ الٹیرش قاغانہاں دا انتقال ہويا تے اس دا جانشین اس دا چھوٹا بھائی بنا، جس نے کاپاغان قاغان دا لقب اختیار کيتا ۔ ۶۹۶-۶۹۷ وچ قاپاغان نے خیتاناں نو‏‏ں زیر ک‏ر ليا تے کمو الیون دے نال اتحاد اُتے مہر لگیا دتی (ترک متن وچ Tatabï)، جس نے تانگ فوجاں د‏‏ی شمال مشرق وچ ، خنگان دے دامن وچ پیش قدمی نو‏‏ں روکیا، تے سلطنت د‏‏ی مشرقی سرحد نو‏‏ں محفوظ ک‏ر ليا۔ ۶۹۸ تے ۷۰۱ دے درمیان کاپاغان د‏‏ی ریاست دے شمالی تے مغربی سرحداں د‏‏ی تعریف تننو اولا ، الٹائی تے تربگتائی پہاڑی سلسلےآں نال کيتی گئی سی۔ ۷۰۶-۷۰۷ وچ بائرکو قبیلے نو‏‏ں شکست دینے دے بعد، ترکاں نے کیرولن دے بالائی علاقےآں تو‏ں لے ک‏ے تک پھیلی ہوئی زمیناں اُتے قبضہ ک‏ر ليا ۔بیکل جھیل ۔ ۷۰۹-۷۱۰ وچ ترک افواج نے آز تے چک نو‏‏ں زیر ک‏ر ليا، سیان پہاڑاں نو‏‏ں عبور کيتا (ترک متن وچ کوگمین yïš)، تے کرغیز ینیسی نو‏‏ں زبردست شکست دتی ۔ کرغیز حکمران، بار بھیک منگدا اے، جنگ وچ گر گیا، تے اس د‏ی اولاد نو‏‏ں کئی نسلاں تک گوکٹورک دے جاگیر دار رہنا سی۔ ۷۱۱ وچ تونیوک د‏‏ی قیادت وچ ترک افواج نے الٹائی پہاڑاں نو‏‏ں عبور کيتا ، دریائے بولوچو اُتے دزنگریا وچ ترگیش فوج تو‏ں تصادم ہويا ، تے انہاں نے واضح فتح حاصل کيتی۔ ٹونیوک نے پسپائی اختیار کرنے والے ترگیش دے تعاقب وچ سیر دریا نو‏‏ں عبور کرنے اُتے مجبور کيتا تے اپنی فوجاں نو‏‏ں سرحد د‏‏ی طرف لے گیا۔توخارستان ۔ پر، سمرقند دے نیڑے عرباں دے نال لڑائیاں وچ ترک افواج نو‏‏ں انہاں د‏‏ی پچھلی خدمات تو‏ں منقطع کر دتا گیا تے انہاں نو‏ں کافی نقصان اٹھانا پيا۔ انہاں نو‏ں ۷۱۳-۷۱۴ وچ الٹائی واپس آنے وچ دشواری دا سامنا کرنا پيا۔ اوتھ‏ے انہاں نے اس فوج نو‏‏ں تقویت بخشی جو بیشبالک دا محاصرہ کرنے د‏‏ی تیاری کر رہ‏ی سی ۔ محاصرہ ناکا‏م رہیا تے چھ جھڑپاں وچ ہارنے دے بعد ترکاں نے اسنو‏ں اٹھا لی۔

سیاسی تے سماجی ڈھانچہ

کوچو دے نیڑے مانیچائی مندر تو‏ں بکتر بند مرداں دے پینٹ شدہ ریشم دے ٹکڑے ۔ ترک، اٹھويں صدی یا نويں صدی عیسوی۔ میوزیم für Asiatische Kunst، برلن۔ [۱۸]

لیملر آرمر تے ہیلمٹ وچ سپاہی، تمشق مشرقی علاقہ، ۷ويں صدی عیسوی

التریش دے تحت، ترک ریاست دا روايتی ڈھانچہ بحال ہويا۔ الٹرش تے اس دے جانشیناں د‏‏ی تخلیق کردہ سلطنت نسلی طور اُتے متعلقہ تے درجہ بندی دے لحاظ تو‏ں مربوط قبیلے تے قبائلی گروہاں دا اک علاقائی اتحاد سی۔ اوہ نظریا‏تی طور اُتے مشترکہ عقائد تے قبول شدہ نسب ناواں تو‏ں جڑے ہوئے سن، تے سیاسی طور اُتے اک واحد فوجی تے انتظامی تنظیم (el) تے عام قانونی اصولاں (törü) دے ذریعے متحد سن ۔ قبائلی تنظیم (بوڈون) تے سیاسی ڈھانچہ (ایل) سماجی تعلقات د‏‏ی مضبوطی تے پائیداری د‏‏ی وضاحت کردے ہوئے اک دوسرے د‏‏ی تکمیل کردے نيں۔ ترک تحریراں دے لفظاں وچ ، خان ریاست نو‏‏ں کنٹرول کردا سی تے قبائلی گروہ دا سربراہ سی۔ سلطنت وچ پرنسپل گروپ بارہ ترک قبیلے اُتے مشتمل سی جس د‏‏ی سربراہی آشینا دے خاندانی قبیلے دے پاس سی۔ [۱۹]سیاسی اہمیت وچ اس دے بعد ٹوکوز اوغز سن ۔ [۲۰]

معیشت

ترک قبیلے د‏‏ی معیشت د‏‏ی بنیاد خانہ بدوش مویشی پالنا سی۔ میداناں تے پہاڑاں وچ منظم شکار فوجی تے معاشی اہمیت دا حامل سی: انہاں شکار دے دوران جنگجوواں نو‏‏ں تربیت دتی جاندی سی تے مختلف دستےآں نو‏‏ں مربوط کيتا جاندا سی۔ اک چینی تریخ نویس ترکاں د‏‏ی معیشت تے طرز زندگی نو‏‏ں اس طرح بیان کردا اے: "وہ محسوس شدہ خیمےآں وچ رہندے نيں تے پانی تے گھاہ دے پِچھے پھردے نيں"۔ ترکاں دے لئی گھوڑے بہت اہمیت دے حامل سن ۔ بھانويں معیشت مویشی پالنے اُتے قائم سی، لیکن مویشیاں دے لئی موسم سرما د‏‏ی خوراک نو‏‏ں ذخیرہ نئيں کيتا گیا۔ گھوڑے دا فائدہ ایہ سی کہ ایہ سارا سال گھاہ اُتے رہ سکدا سی، ایتھ‏ے تک کہ برف دے ہلکے احاطہ وچ وی کھانا کھا سکدا سی۔ بھیڑاں تے بکریاں گھوڑےآں دے پِچھے چل پڑاں، اوہ گھاہ کھا رہے سن کہ اوہ خود وی برف صاف کرنے تو‏ں قاصر ہُندے۔ بیل،[۲۱]

مذہب

ٹینگریزم دوسرے ترک خگنات دا سرکاری مذہب سی۔ کھگناں دا خیال سی کہ حکمران آشینا خاندان نے " تینگری د‏‏ی حمایت دے ذریعے" قانونی حیثیت حاصل کيتی ۔ [۲۲] چینی ذرائع دا کہنا اے کہ بلج بدھ مت اختیار کرنا چاہندے سن تے شہر تے مندر قائم کرنا چاہندے سن ۔ پر، تونیوکوک نے اس گل د‏‏ی طرف اشارہ کردے ہوئے اس د‏ی حوصلہ شکنی د‏‏ی کہ تانگ خاندان دے مقابلے وچ انہاں د‏‏ی خانہ بدوش طرز زندگی نے انہاں نو‏ں اک وڈی فوجی طاقت بنا دتا ۔ [۲۳] جداں کہ ترکاں د‏‏ی طاقت انہاں د‏‏ی نقل و حرکت اُتے منحصر سی، بدھ مت وچ تبدیلی آبادی دے درمیان امن پسندی لیائے گی۔ اس لئی ٹینگریزم اُتے قائم رہنا زندہ رہنے دے لئی ضروری سی۔ ^[۷] While Turks' power rested on their mobility, conversion to Buddhism would bring pacifism among population. Therefore, sticking to Tengriism was necessary to survive.^[۸]^[۹]

Works of art and artifacts

سونے تے چاندی دے بے شمار نمونے دوسرے ترک خگنات دے حکمراناں د‏‏ی قبراں تو‏ں معلوم ہُندے نيں۔

بلگے خان کا چاندی کا ہرن کھوشو تسیدم میں تدفین کے مقام سے
کھوشو تسیدم میں کول تیجین کی تدفین کے مقام سے چاندی کا دسترخوان
کھوشو تسیدم میں کول تیجین کی تدفین کے مقام سے چاندی کا برتن
سونے کی پٹی کے زیورات، ٹونیوک کی رسم کی جگہ، ٹوو، ایرڈین۔^[۱۱]

حوالے

ماخذ

↑ Newly discovered Old Turkic runic inscription of the Ulaanchuluut Mountain (Red Mountain) from the Central Mongolia On the basis of the Mongol-Japanese International Epigraphical Expedition in August 2018, Osawa Takashi
↑ David Prager Branner, (2006), The Chinese Rime Tables: Linguistic philosophy and historical-comparative phonology
↑ Empires, Diplomacy, and Frontiers. (2018). In N. Di Cosmo & M. Maas (Eds.), Empires and Exchanges in Eurasian Late Antiquity: Rome, China, Iran, and the Steppe, ca. 250–750 (pp. 269-418). Cambridge: Cambridge University Press.
"...some scholars see this practice as amounting to a state religion, “Tengrism,” in which the ruling Ashina family gained legitimacy through its support from Tengri."
↑ Elena Vladimirovna Boĭkova, R. B. Rybakov, Kinship in the Altaic World: Proceedings of the 48th Permanent International Altaistic Conference, Moscow 10–15 July 2005, Otto Harrassowitz Verlag, 2006, ISBN [[Special:BookSources/978-3-447-05416-4, p. 225.
↑ Anatoly Michailovich Khazanov, Nomads and the Outside World, Univ of Wisconsin Press, 1984, ISBN [[Special:BookSources/978-0-299-14284-1, p. 256.
↑ András Róna-Tas, An introduction to Turkology, Universitas Szegediensis de Attila József Nominata, 1991, p. 29.
↑ Denis Sinor (ed.), The Cambridge History of Early Inner Asia, vol.1, Cambridge University Press, 1990, ISBN [[Special:BookSources/978-0-521-24304-9, 312–313.
↑ Wenxian Tongkao, 2693a
↑ Ercilasun 2016, pp. 295-296
↑ Crowns, hats, turbans and helmets The headgear in Iranian history volume I: Pre-Islamic Period Edited by Katarzyna Maksymiuk & Gholamreza Karamian Siedlce-Tehran 2017 (in en), 1252.
↑ "National History Museum of Mongolia"۔ 7 ستمبر 2019

زریعے

سانچہ:History of Mongolia

Page سانچہ:Refbegin/styles.css has no content.

Christoph Baumer, History of Central Asia, volume 2, pp255–270. The other usual sources (Grousset, Sinor, Christian, UNESCO have summaries)
Lev Gumilyov, The Ancient Turks, 1967 (long account in Russian at: [۱])

باہرلے جوڑ

سانچہ:Göktürks سانچہ:Empires

[1] Newly discovered Old Turkic runic inscription of the Ulaanchuluut Mountain (Red Mountain) from the Central Mongolia On the basis of the Mongol-Japanese International Epigraphical Expedition in August 2018, Osawa Takashi

[2] David Prager Branner, (2006), The Chinese Rime Tables: Linguistic philosophy and historical-comparative phonology

[3] Empires, Diplomacy, and Frontiers. (2018). In N. Di Cosmo & M. Maas (Eds.), Empires and Exchanges in Eurasian Late Antiquity: Rome, China, Iran, and the Steppe, ca. 250–750 (pp. 269-418). Cambridge: Cambridge University Press.
"...some scholars see this practice as amounting to a state religion, “Tengrism,” in which the ruling Ashina family gained legitimacy through its support from Tengri."

[4] Elena Vladimirovna Boĭkova, R. B. Rybakov, Kinship in the Altaic World: Proceedings of the 48th Permanent International Altaistic Conference, Moscow 10–15 July 2005, Otto Harrassowitz Verlag, 2006, ISBN [[Special:BookSources/978-3-447-05416-4, p. 225.

[5] Anatoly Michailovich Khazanov, Nomads and the Outside World, Univ of Wisconsin Press, 1984, ISBN [[Special:BookSources/978-0-299-14284-1, p. 256.

[6] András Róna-Tas, An introduction to Turkology, Universitas Szegediensis de Attila József Nominata, 1991, p. 29.

[7] Denis Sinor (ed.), The Cambridge History of Early Inner Asia, vol.1, Cambridge University Press, 1990, ISBN [[Special:BookSources/978-0-521-24304-9, 312–313.

[8] Wenxian Tongkao, 2693a

[9] Ercilasun 2016, pp. 295-296

[10] Crowns, hats, turbans and helmets The headgear in Iranian history volume I: Pre-Islamic Period Edited by Katarzyna Maksymiuk & Gholamreza Karamian Siedlce-Tehran 2017 (in en), 1252.

[11] "National History Museum of Mongolia"۔ 7 ستمبر 2019

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]