مشرقی ترک خاقانیت
مشرقی ترک خاقانیت | |
---|---|
رقبہ تے آبادی | |
رقبہ | 42000000 مربع کلومیٹر |
سرکاری زبان | پرانی ترک بولی |
حکمران | |
قسم | ریاست ، سابقہ ملک |
نال بدلی | دوسری ترک خاقانیت |
قیام تے اقتدار | |
تاریخ | |
یوم تاسیس | ۰۶۰۳ |
خاتمہ | ۰۷۴۵ |
ویلے دیاں حدبندیاں | |
ترمیم |
Eastern Turkic Khaganate | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||
Greatest extent of the Eastern Turkic Khaganate (It probably did not reach the Pacific) | |||||||||||
حیثیت | Khaganate | ||||||||||
دار الحکومت | Ordu Baliq | ||||||||||
عام زباناں | |||||||||||
مذہب | Tengrism | ||||||||||
Khagan | |||||||||||
• ۶۰۳-۶۰۹ | Yami Qaghan | ||||||||||
• ۶۲۰-۶۳۰ | Illig Qaghan | ||||||||||
• ۶۴۵-۶۵۰ | Chebi Khan | ||||||||||
اسٹیبلشمنٹ | |||||||||||
تاریخی دور | Early Middle Ages | ||||||||||
• Göktürk civil war, Eastern Khaganate founded | ۵۸۱ | ||||||||||
• East-West split | ۶۰۳ | ||||||||||
• Conquest by Tang dynasty | ۶۳۰ | ||||||||||
• Empire restablished | ۶۳۹ | ||||||||||
• Reconquest by Tang dynasty | ۶۴۵ | ||||||||||
• Second Turkic Khaganate established | ۶۸۲ | ||||||||||
رقبہ | |||||||||||
624[۲] | ۴٬۰۰۰٬۰۰۰ کلومیٹر2 (۱٬۵۰۰٬۰۰۰ مربع میل) | ||||||||||
آیزو 3166 رمز | [[آیزو 3166-2:|]] | ||||||||||
|
'مشرقی ترک خاقانیت' (چینی: 東 突厥; ||پینین]]: Dōng tūjué) اک [[ترک ] خاقانیت سی جو انٹرنل جنگاں دے نتیجے وچ تشکیل پایا سی ستويں صدی دے آغاز وچ ( ۵۹۳–۶۰۳) گوکترک خاقانیت) دے بعد (چھیويں صدی وچ منگولیا وچ اشائنا قبیلہ دی بنیاد رکھی گئی) دو ریاستاں وچ تقسیم ہوگئی سی - مشرقی تے مغربی۔ آخر کار ، مشرقی ترک طاقت نوں چینی تانگ سلطنت نے جذب کرلیا۔
تریخ
[سودھو]خانہ جنگی نے گوک ترک سلطنت نوں مشرقی تے مغربی حصےآں وچ تقسیم کردتا مشرقی حصہ جو ہن وی اوتکان دی حکومت دا حصہ رہیا کردا اے سوئی دے مدار وچ رہیا تے اس نے گوک تررک سلطنت دا ناں برقرار رکھیا شیبی خان تے الیگ خاقان نے سوئی تے تانگ دے وچکار منتقلی دے دوران اپنے سب توں کمزور لمحے اُتے چین اُتے حملہ کيتا شمالی سرحدی علاقے دے شاہی دورے دے دوران ینمن کمانڈر دے خلاف شیبی خان دے اچانک حملے نے شہنشاہ یانگ نوں تقریبا قابو کرلیا لیکن اس دی چینی بیوی شہزادی یچینگ جو پہلے دورے دے دوران مہارانی ژاؤ دے نال چنگا برتاؤ کردی سی نے اگے اک انتباہ بھیجیا جس توں شہنشاہ نوں اجازت ملی شندی ميں موجودہ دوریان وچ کمانڈری سیٹ اُتے بھاگنے دا وقت ترک فوج نے اس دا محاصرہ کيتا لیکن چینی فوج دی کمک نے تے شہزادی یچینگ توں اس دے شوہر نوں خانات اُتے شمالی حملے دے بارے وچ اک غلط اطلاع دتی سی جس دی وجہ توں اوہ محاصرے نوں اپنی تکمیل توں پہلے ہی اٹھا لیا ۶۲۶ء وچ الیگ خاقان نے زوان گیٹ واقعے دا فائدہ اٹھایا تے چانگان دی طرف روانہ ہوگئے ایلیگ خاقان تے اس دا لوہا گھڑسوار بیان پل (موجودہ دور وچ ژیانگ شانسی وچ ) دے شمال وچ دریائے وی دے کنارے پہنچیا لی شمن (بعد وچ تانگ دا شہنشاہ تائزونگ) تے الیگ خاقان نے بیان برج اُتے اک سفید گھوڑے دی قربانی دے کے اتحاد قائم کيتا تانگ نے معاوضے دی ادائیگی دی تے ہور خراج تحسین پیش کرنے دا وعدہ کيتا لہذا الیگ خاقان نے اپنے لوہے دے گھڑسوار نوں واپس جانے دا حکم دے دتا اسنوں دریائے وی دا اتحاد یا بیان کیو دا اتحاد دے ناں توں جانیا جاندا اے مجموعی طور اُتے چینی علاقےآں اُتے ۶۷ حملہ آوراں نوں ریکارڈ کيتا گیا۔
الیگ خاقان نوں تانگ دے شہنشاہ تائزونگ دے نال اتحاد کردے ہوئے انہاں دے ٹائل واسال قبیلے دی بغاوت دے ذریعے تھلے لیایا گیا سی چینی قبائلی اتحاد وچ ایہ ترک قبائلی اتحاد ہوئ (اویغور) دے ناں اے ینشان دی لڑائی وچ لی جِنگ دی کمان وچ تانگ فوج نے مشرقی ترک خانات نوں الیگ خاقان دی سربراہی وچ شکست دتی الیگ خاقان ایشبرا شاد دے پاس بھج گئياں لیکن ژانگ باوسیانگ دی فوج اشبارہ شاد دے ہیڈکوارٹر دی طرف بڑھی الیگ خاقان نوں قیدی بنا کے چانگان بھیج دتا گیا مشرقی ترک خانیت منہدم ہوگیا تے اسنوں تانگ دے جمی نظام وچ شامل کرلیا گیا شہنشاہ تائزونگ نے کہیا "دریائے وی وچ اپنی بےعزتی دی تلافی کرنا میرے لئے کافی اے۔
آؤٹ لائن
[سودھو]۵۵۲-۵۵۵ وچ گوک ترک نے منگولیا وچ راوران دی جگہ لے لی ، جس نے ترک ترکانہ (۵۵۲-۶۳۰) تشکیل دتا۔ اوہ تیزی توں مغرب وچ کیسپین سمندر تک پھیل گئے۔ قزاقستان وچ ۵۸۱ توں ۶۰۳ دے درمیان مغربی ترک خاقانیت منگولیا دے مشرقی خاقانیت توں وکھ ہوگئے۔ ابتدائی دور وچ چینی کمزور سن تے ترکاں نوں خراج تحسین پیش کردے سن ۔ چینیاں نے مضبوط ترقی دی تے ۶۳۰ وچ مشرقی ترکاں دا تختہ پلٹ دتا۔
خاقانیت توں پہلے
[سودھو]‘ترک’ ، جس دا مطلب اے ’’ مضبوط ‘‘ ، چھوٹے اشینہ قبیلے یا قبیلے دا خود بیان سی۔ بعدازاں اسنوں گوکٹرک خوگانیٹ تے بعد وچ مسلم مورخین نے ترک زباناں بولنے والےآں اُتے لاگو کيتا۔ چینی برابر ، توجو ، {f ایفون | وڈے جِلز: ٹی چیو۔ کدی کدی بوہت سارے شمالی لوکاں اُتے لاگو ہُندا اے تے سخت معنی وچ ہمیشہ ترک دا مطلب نئيں رکھدا اے۔ چینی رپورٹ وچ دسیا گیا اے کہ ۴۳۹ وچ آشینہ نامی شخص نے گانسو توں گاوچنگ دے مغرب وچ ۵۰۰ خانداناں دی رہنمائی کيتی۔ <ریف> کرسچن ، صفحہ ۲۵۱ ، جس وچ 'سوئی انیلز' دا حوالہ دتا گیا سی۔ وکی مضامین گاوچنگ تے اشینہ کچھ مختلف نيں۔ </ ریف> تقریبا ۴ ۴۶۰ دے نیڑے روحانی نے انہاں نوں مشرق وچ الٹائی منتقل کردتا جو سائبیریا تے منگولیا دے لئی دھات دا کم کرنے دا اک اہم ذریعہ سی۔ ڈیوڈ کرسچین دا کہنا اے کہ ’ترک‘ دا پہلا تذکرہ چینی سالاں وچ 2 54 in وچ ظاہر ہُندا اے جدوں انہاں نے دریائے یلو دے پار سالانہ چھاپے مارے جدوں اوہ جم گیا۔ ۵۴۵ وچ مستقبل بومین کاغان اپنے روران مالکان دی پرواہ کیتے بغیر مغربی وی (۵۳۵-۵۷) توں براہ راست گل گل کر رہیا سی۔ بعد وچ ترکاں نوں کاؤ چی دے ذریعہ بغاوت دبانے دے لئی مشرق بھیج دتا گیا ، لیکن ترکاں نے انہاں نوں اپنی فوج وچ شامل کرلیا۔ بومین نے روران توں شاہی دلہن دا مطالبہ کيتا تے اسنوں اک ’’ لوہار دا غلام ‘‘ قرار دے کے مذمت کيتی گئی۔ بومین نے مغربی وی توں دلہن لی ، اس نے یہول وچ راوران حکمران نوں شکست دتی تے خاگن (۵۵۲) دا شاہی خطاب اپنے ناں کرلیا۔
برائے ناں اتحاد (۵۵۲-۵۸۱)
[سودھو]مغرب نوں بومین دے چھوٹے بھائی استیامی (۵۵۲-۷۵) تے اس دے بیٹے تردو ش (۵۷۵-۶۰۳) نوں دتا گیا سی۔ اشٹامی نے سلطنت نوں کیسپین تے آکسس تک توسیع دی۔ گوک ٹرک نے کسی نہ کسی طرح ٹیرم بیسن حاصل کيتا تے اس طرح سلک روڈ تجارت تے سوگڈین تاجر جو اس دا انتظام کردے سن ۔ بومین دی بغاوت (۵۵۲) دے سال وچ اس دا انتقال ہويا تے اس دے بعد اس دے تن بیٹے سن ۔ ایسک کاغان (۵۵۲-۵۳) نے مختصراigned راج کيتا۔ مکان خگن (۳ ۵۵۳--)) بقیہ روران ، جو. .۵ تک مزاحمت کردی رہی ، نے مشرق کٹاناں نوں دھکیل دتا تے ینیسی کرغیز نوں کنٹرول کيتا۔ اس دے بعد تسپر کاغان (۵۷۲-۸۱) سن ۔ تِناں بھائیاں نے مغربی وی (۵۳۵-۵۷) تے شمالی چاؤ (۵۵۷-۵۸۱) توں مال غنیمت تے خراج وصول کيتا جس وچ سالانہ ۱۰۰٬۰۰۰ ریشم شامل سن ۔
مشرقی مغرب وچ تقسیم (۵۸۱-۶۰۳)
[سودھو]۵۸۱ وچ سوئی خاندان دی بنیاد رکھی گئی تے چین نوں دوبارہ متحد کرنا شروع کيتا۔ چینیاں نے عام طور اُتے دوسرے گروہ دے خلاف اک گروہ دی حمایت یا رشوت دے کے پِچھے ہٹنا شروع کيتا۔ تسپر ايسے سال سوئی سلطنت دی بنیاد رکھی۔ تِناں دعویدار سابقہ تین حکمراناں دے بیٹے سن ۔ تسپر نے مکان دے بیٹے آپا کاغان دا انتخاب کيتا ، لیکن بزرگاں نے اسنوں مسترد کردتا تے تسمار دے بیٹے امرک انلو (۵۸۱) دا انتخاب کيتا۔ انو جلد ہی اسیک دے بیٹے اشبرا کاغان دے پاس گیا (۵۸۱-۸۷)۔ انلو اہمیت دا حامل ہوئے گیا تے آپا تے اشبارہ نے اس دا مقابلہ کيتا۔ ۴۵۸ وچ اشبارہ نے آپا اُتے حملہ کيتا تے اسنوں مغرب دے بھائی تردو دے پاس لے گیا ، جس نے مغربی خگنات بننے والی حکمرانی اُتے حکمرانی کيتی۔ آپا تے تردوش نے فیر اشبارہ نوں مشرق وچ پہنچایا۔ اس نے چینیاں دے سامنے عرض کيتا تے چینی مدد توں آپا نوں مغرب وچ تردوش دے علاقے وچ لے گیا۔ ۵۸۷ وچ آپا تے ایشبرا دونے فوت ہوگئے۔ گوکٹرک خانہ جنگی دیکھو۔ مشرق وچ ایشبرا دے بعد اس دا بھائی باگھا کاغان (۵۸۷-۸۸) سی جس دے بعد ایشبرا دا بیٹا تولن کاغان (۵۸۸-۹۹) سی۔ ۵۸۷ وچ طلان نے سوئی نوں خراج تحسین پیش کرنا چھڈ دتا تے دو سال بعد اسنوں قتل کردتا گیا۔ تردوش مغرب توں چلا گیا تے مختصرا ترک سلطنت (۵۹۹-۶۰۳) نوں دوبارہ مل گیا۔ چینیاں نے اپنے حریفاں دی حمایت دی ، اس نے چین اُتے حملہ کيتا ، چینیاں نے کنوواں نوں زہر دتا تے اوہ پِچھے ہٹنا پيا۔
آزادی (۶۰۳-۶۳۰)
[سودھو]۶۰۳ توں مشرق تے مغرب یقینی طور اُتے تقسیم ہوگئے سن ۔ مشرق چین دے وسول دی طرح یامی کاغان (۶۰۳-۰۹) گیا۔ انہاں نے چینی سبھیاچار دی تعریف کيتی تے چینیاں نے اسنوں ارڈوس ملک وچ اک مہذب مکان بنایا۔
جد سوئی خاندان دے اقتدار دا خاتمہ ہويا ، علیحدگی پسند چینی رہنما شیبی کاغان (۶۰۹-۱۹) دے واسال بننے اُتے راضی ہوگئے تے ترک طرز دے لقب دے نال نال خوگناٹ دے بھیڑیا دے سر بینرز۔ [۳] ۶۱۵ وچ ، چینیاں نے اپنے سوگدیائی مشیر نوں پھندے وچ پھنسایا تے اسنوں ہلاک کردتا۔ اس نے خراج تحسین پیش کرنا چھڈ دتا تے مختصر طور اُتے شانسی وچ سوئی دے شہنشاہ یانگ دا محاصرہ کيتا۔
۶۱۵ وچ شہنشاہ یانگ نے لی یوآن نوں تفویض کيتا ، جو بعد وچ تانگ خاندان دا پہلا شہنشاہ بن جائے گا ، سوئی خاندان دی شمالی سرحد دی حفاظت دا ناممکن کم۔ ۶۱۷ وچ ، جدوں دسیاں ہزار ترک تائیوان پہنچے تاں انہاں نوں دروازے کھلا تے شہر مشکوک طور اُتے پر امن پایا۔ گھات لگائے جانے دے خوف توں ترک ترک ہوئے گیا۔ لی یوان دا دھوکہ دہی کامیاب ہوچکيا سی تے اس نے جلد ہی ترک توں اپنی دوستی دے بدلے ترکاں نوں "جنگی قیدیاں ، خواتین ، جنڈ تے ریشم" دی پیش کش اُتے فائدہ اٹھایا۔ ترکاں نے انکار کردتا ، اس دے بجائے مطالبہ کيتا کہ لی یوآن "جنت دا بیٹا" بن جائے تے ترکی دا لقب تے بینر قبول کرن۔ [۳]
شیبی دے چھوٹے بھائی چولو (۶۱۹-۲۰) نے صرف ۱۸ ماہ تک حکمرانی کيتی۔ اگلا بھائی ، الیگ کاغان (۶۲۰-۳۰) آخری آزاد حکمران سی۔ انہاں نے نويں تانگ خاندان (۶۱۸-۹۰۷) دے خلاف سالانہ چھاپے مارے۔ ۶۲۶ وچ اوہ چانگآن دے دروازےآں اُتے پہنچیا۔ تانگ دا شہنشاہ تائزونگ ، جس نے حالے حالے اپنے باپ دا تختہ الٹا سی ، نے بھاری تاوان ادا کرنے دا انتخاب کيتا۔ تائزونگ نے انتظار کيتا تے اپنے گھڑسوار نوں ودھیا دتا۔ ۶۲۷-۲۹ وچ غیر معمولی سردی نے وڈے پیمانے اُتے مویشیاں دی اموات تے قحط پیدا کيتا۔ ٹیکس کم کرنے دے بجائے الیگ نے انہاں نوں ودھایا۔ زیوانیٹو ، ایغور ، بائیگو تے الیگ دے کچھ لوکاں نے سرکشی دی تے ۶۲۹ وچ کیتن تے تائزونگ دے نال شامل ہوگئے۔ چین دے چھ فوجیاں نے ۱۲۰۰ کلومیٹر دے محاذ اُتے حملہ کيتا تے الیگ نوں پھڑ لیا (۶۳۰)۔ مشرقی ترکاں دے خلاف تانگ مہم دیکھو۔
پہلی خاقانیت (۶۳۰-۶۸۳) دے بعد
[سودھو]زیوینٹو دے خاقانیت ژینزو خان (۶۲۹-۴۵) دے زوال دے بعد شمال دے بیشتر حصے اُتے حکومت کیتی۔ تائزونگ نے آشینہ نوں ارڈوس لوپ دے اندر رہائش پذیر کردتا۔ ۶۳۹ وچ ، اک آشنا دے قتل دی کوشش دے بعد ، تائزونگ نے چین [ژیلبی خان]] (۹ ۶۳۹--۴۳) دے تحت دریائے پیلا تے گوبی دے درمیان چین تے زیوینٹو دے وچکار بفر ریاست دے طور اُتے انہاں نوں زندہ کردتا۔ ۶۴۲ وچ Xueyantuo نے انہاں نوں دریا دے جنوب وچ چلیایا۔ (ملاحظہ کرن [منگولیا وچ # مشرقی ترکاں دے خلاف تانگ مہم] ۔ زینزو دے بیٹے ڈوومی خان (۶۴۵-۴۶) نے چین اُتے حملہ کرنے دا منصوبہ بنایا۔ تائزونگ نے ایغوراں دے نال اتحاد کيتا تے زیوینٹو قبیلے نوں توڑ دتا۔ اشینہ چیبی خان ( ۶۴۶-۵۰)) نے خاقانیت نوں بحال کرنے دی کوشش کيتی لیکن چینیاں تے ایغوراں نے اسنوں پھڑ لیا۔ اشینہ نشوفو (۶۷۹-۸۰) تے اشینہ فنیان (۶۸۰-۶۸۱) دی دو تے کوششاں ناکام ہوئے گئياں۔ ترک طاقت نوں دوسری ترک خاقانیت ( ۶۸۲-۷۴۴) دے بعد بحال کيتا گیا ، اس دے بعد ایغور خاقانت ( ۷۴۴-۸۴۰ .)۔
== ایہ وی دیکھو ==
- گوک ترک
- گوکترک خاندانی درخت
- گوکترک خانہ جنگی
- تانگ فوج وچ ترک
- ترک لوک
- ترکاں دی ٹائم لائن (۵۰۰–۱۳۰۰)
- ترک خانداناں تے ملکاں دی لسٹ
حوالے
[سودھو]- ↑ Lirong MA: Sino-Turkish Cultural Ties under the Framework of Silk Road Strategy. In: Journal of Middle Eastern and Islamic Studies (in Asia). Band 8, Nr. 2, Juni 2014
- ↑ Taagepera, Rein (1979). "Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.". Social Science History 3 (3/4): 129. doi: .
- ↑ ۳.۰ ۳.۱ وانگ ، زینپنگ تے جوشوا اے فوگل (ایڈ)۔ 2017. 1. گھوڑےآں دی سواریاں دے نال رقص کرنا: تانگ ، ترک تے ایغور ملٹی پولر ایشیاء وچ تانگ چین وچ ، 11-54۔ ہونولولو: یونیورسٹی آف ہوائی پریس۔ 12 فروری ، 2018 نوں دوبارہ حاصل کيتا
کتابیات
[سودھو]- Christoph Baumer, History of Central Asia, volume 2, p174-206
- Denis Sinor, Cambridge History of Early Inner Asia, p285-297 (better for early period)
- David Christian (historian), History of Russia, Central Asia and Mongolia, p248-257 (early period)
- Lev Gumilyov, The Ancient Turks, 1967 (long account in Russian at: [۱])
سلطنت عثمانیہ · سلجوق سلطنت · سلطنت روم · خوارزم شاہی سلطنت · مغلیہ سلطنت · وولگا بلغاریہ · خانان بخارا · خانان خیوا · خانان سائبیریا · خانان قوقند · خانان قازان · قریم یورتی · خانان کاراخانی · خانان کاراخیتان · خانان چغتائی · ایل خانی سلطنت · خانان قاسم · آق قویونلو · قرہ قویونلو · سلطنت غزنویہ · گوک ترک · ہن سلطنت · طلائی اردو · لہندی ترک خاگانیٹ · ریاست ادیل یورال · مملوک · سلطنت دلی · جلائر · رمضان اوغلو · پرانا عظیم بلغاریہ · ایغور خاگانیٹ · تیموری سلطنت