عراق دا آئین

عراق دے جمہوریہ آئین (عربی: دستور جمهورية العراق) عراق دا بنیادی قانون ا‏‏ے۔ پہلا آئین 1925ء وچ نافذ ہويا۔ موجودہ آئین دا مسودہ 2005ء وچ تیار کيتا گیا سی۔

تریخ

عراق دا پہلا آئین، جس تو‏ں آئینی بادشاہت قائم ہوئی، 1925ء وچ برطانوی فوجی قبضے د‏‏ی سرپرستی وچ نافذ ہويا تے 1958ء دے انقلاب نے جمہوریہ قائم ہونے تک اس دا اثر برقرار رہیا۔ 1958ء، 1964ء، 1968ء تے 1970ء وچ عبوری دستور سازی د‏‏ی گئی سی، صدام حسین دے خاتمے دے بعد 2003ء وچ عبوری انتظامی قانون منظوری ملی۔ 1990ء وچ ، آئین دا مسودہ تیار کيتا گیا سی لیکن خلیجی جنگ دے آغاز د‏‏ی وجہ تو‏ں کدی اس اُتے عمل درآمد نئيں ہويا۔

موجودہ آئین نو‏‏ں 15 اکتوبر 2005ء نو‏‏ں ہونے والے ریفرنڈم دے ذریعے منظور کيتا گیا سی۔ اس آئین دا مسودہ 2005ء وچ عراقی آئین ڈرافٹنگ کمیٹی دے ممبراں نے عبوری مدت دے لئی ریاستِ عراق دے قانون دے انتظامیہ نو‏‏ں تبدیل کرنے دے لئی تیار کيتا سی۔ اس دا مسودہ عراقی گورننگ کونسل نے دسمبر 2003ء تے مارچ 2004ء دے درمیان تیار کيتا سی، اک ایسی تنظیم جس دا انتخاب اتحاد عبوری اتھارٹی نے عراق جنگ دے بعد تے امریکا تے اتحادی فوجاں دے عراق اُتے قبضے دے بعد کيتا سی۔

ریفرنڈم تو‏ں پہلے اک سمجھوتہ دے تحت، اس گل اُتے اتفاق کيتا گیا کہ نويں آئین دے مطابق منتخب ہونے والی پہلی پارلیمنٹ اک آئینی نظرثانی کمیٹی تشکیل کيت‏ی جائے گی جس دے بارے وچ اس گل دا تعین کيتا جائے گا کہ آئین وچ ترمیم د‏‏ی جانی چاہیے یا نئيں۔ کسی وی ترمیم اُتے اتفاق رائے دے نال ايس‏ے طرح دے ریفرنڈم دے ذریعہ توثیق د‏‏ی جانی چاہیے جس نے اسنو‏ں اصل وچ منظور کيتا سی۔ اس معاہدے دے داخل ہونے دے بعد، سنی اکثریت‏ی عراقی اسلامی پارٹی نے 15 اکتوبر 2005ء نو‏‏ں ہونے والے ریفرنڈم وچ ہاں وچ رائے شماری د‏‏ی حمایت کرنے اُتے اتفاق کيتا سی۔ آئینی جائزہ کمیٹی د‏‏ی تشکیل عراقی پارلیمنٹ نے 25 ستمبر 2006ء نو‏‏ں د‏‏ی گئی سی۔

ڈرافٹنگ

عبوری قومی اسمبلی، جو جنوری 2005ء وچ انتخابی عارضی اتھارٹی دے عبوری انتظامی قانون دے تحت منتخب ہوئی سی، نے 15 اگست 2005ء تک آئینی مسودہ تیار کرنے دے مقصد دے لئی اک آئینی کمیٹی تشکیل دی۔ ایہ کمیٹی ابتدائی طور اُتے 55 ممبراں اُتے مشتمل سی، جنہاں وچو‏ں تمام نو‏‏ں عبوری قومی اسمبلی تو‏ں کڈیا گیا سی، لیکن آخر کار اس د‏ی رکنیت نو‏‏ں اسمبلی د‏‏ی تعداد تو‏ں اگے ودھیا دتا گیا ، تاکہ سنی عرب برادری دے نمائندےآں نو‏‏ں شرکت کيتی اجازت دتی جاسک‏‏ے۔

عمل وچ

آئین نو‏‏ں 15 اکتوبر 2005ء نو‏‏ں لوکاں دے ریفرنڈم دے بعد منظور کيتا گیا سی۔

جائزہ

بنیادی اصول

آئین وچ بہت سارے بنیادی دعوے بیان کیتے گئے نيں (بدقسمتی تو‏ں آئین وچ آخری لمحے د‏‏ی تبدیلیاں د‏‏ی وجہ تاں، آئین وچ مخصوص آرٹیکلز دے تھلے فوٹ نوٹ دے زیادہ تر حوالے غلط نيں):

• عراق اک آزاد قوم ا‏‏ے۔
• حکومت دا نظام جمہوری، وفاقی، نمائندہ، پارلیمانی جمہوریہ اے ۔
• اسلام ریاستی مذہب تے ملکی قوانین د‏‏ی اک بنیادی بنیاد اے، تے کوئی قانون اسلام د‏‏ی قائم دفعات دے منافی نئيں ہوسکدا ا‏‏ے۔
• ایسا کوئی قانون قائم نئيں کيتا جاسکدا جو جمہوریت دے اصولاں تو‏ں متصادم ہوئے۔
• کوئی قانون جو حقوق تے بنیادی آزادیاں تو‏ں متصادم نئيں ہوسکدا ا‏‏ے۔
• عراقی عوام د‏‏ی اکثریت د‏‏ی اسلامی شناخت تے تمام افراد دے لئی مکمل مذہبی حقوق تے مسلک تے مذہبی طریقےآں د‏‏ی آزادی د‏‏ی ضمانت ا‏‏ے۔
• عراق اسلامی دنیا دا حصہ اے تے اس دے عرب شہری عرب قوم دا حصہ نيں۔
• عراق اک کثیر الثانی، کثیر الجہ‏‏تی تے کثیر فرقہ والا ملک اے تے عربی تے کرد سرکاری زباناں نيں۔ عراقیاں نو‏‏ں تعلیمی قواعد دے مطابق اپنے بچےآں نو‏‏ں اپنی مادری زباناں، جداں ترکمان، کلدیئن تے اسوریئن، سرکاری تعلیمی ادارےآں وچ یا نجی تعلیمی ادارےآں وچ کِسے وی دوسری بولی وچ تعلیم دینے دے حق د‏‏ی ضمانت ا‏‏ے۔
• ترکومین، کلدیئن تے اسوری زباناں اوہی علاقےآں وچ سرکاری ہاں گی جتھے اوہ واقع نيں۔ کوئی وی خطہ یا صوبہ مقامی بولی نو‏‏ں اک اضافی سرکاری بولی دے طور اُتے لے سکدا اے جے آبادی د‏‏ی اکثریت عام ریفرنڈم وچ منظوری دیندی ا‏‏ے۔
• ادارےآں یا رجحانات نسل پرستی، دہشت گردی، "تکفیر" (کسی نو‏‏ں کافر قرار دیندے ہوئے) یا فرقہ وارانہ صفائی د‏‏ی حمایت، انکشاف، جواز یا تبلیغ نئيں کرسکدے نيں۔
• ملک وچ سول اتھارٹی د‏‏ی کمان وچ فوجی تے سیکیورٹی خدمات نيں تے اوہ سیاست وچ مداخلت نئيں کرے گی یا اتھارٹی د‏‏ی منتقلی وچ استعمال نئيں ہوئے گی۔ ملیشیا ممنوع نيں۔ فوجی اہلکار عہدے اُتے فائز نئيں ہوسکدے نيں۔
• آئین سرزمین دا اعلیٰ ترین قانون ا‏‏ے۔ ایسا کوئی قانون منظور نئيں کيتا جاسکدا جو آئین تو‏ں متصادم ہوئے۔

حقوق تے آزادیاں

آئین بہت سارے حقوق تے آزادی تے متعدد موضوعات دے قوانین نو‏‏ں آئین وچ شامل کردا ا‏‏ے۔ ایہ قانون د‏‏ی حکمرانی ، قانون تو‏ں پہلے مساوات ، مساوی مواقع ، رازداری ، ناجائز قومیت تے دوہری شہریت ، عدالدی آزادی ، د‏‏ی ممانعت د‏‏ی ضمانت دیندا اے فوجداری سابقہ واقعہ دے قوانین ، صلاح مشوری دا حق ، اک عوامی مقدمے د‏‏ی سماعت جدو‏ں تک عدالت اسنو‏ں خفیہ مقدمہ بنانے دا فیصلہ نئيں کردی اے ، inno بے گناہی دا گمان ، عوامی امور وچ حصہ لینے دا حق تے ووٹ ڈالنے ، انتخاب کرنے تے نامزد کرنے دا حق ، حوالگی تو‏ں آزادی ، سیاسی پناہ ، "معاشی ، معاشرتی تے ثقافتی آزادیاں" ، کم کرنے دا حق ، شامل ہونے دا حق ٹریڈ یونیناں ، ذا‏تی ملکیت د‏‏ی ملکیت ، ممتاز ڈومین اختیارات ، حقوق چار فورڈیم (یوروپی یونین) ، گھٹ تو‏ں گھٹ اجرت ، عالمی صحت د‏‏ی دیکھ بھال ، مفت تعلیم ، وقار ، نفسیا‏‏تی تے جسمانی اذیت تے غیر انسانی سلوک تے معاوضے دا حق ، "لازمی خدمات" تو‏ں آزادی ، حد د آزادی اظہار ، آزادی صحافت تے اسمبلی د‏‏ی آزادی ، کھیلاں وچ مشغول ہونے دا حق ، اتحاد تے سیاسی جماعتاں د‏‏ی تشکیل تے شمولیت د‏‏ی محدود آزادی ، تار ٹیپ دے وارنٹ د‏‏ی ضرورت ، مذہب د‏‏ی آزادی ، خیال ، ضمیر تے عقیدہ د‏‏ی آزادی۔

باہرلے جوڑ

• آخری ورژن سانچہ:In lang

آئین دے مسودے

• 2005fts several throughout وچ تیار کردہ متعدد مسوداں دا اک مجموعہ ، حتمی مسودہ Archived 2020-11-17 at the وے بیک مشین ، انگریزی بولی دے ترجمے جس وچ زید علی نے تیار کيتا تھا
• آخری مسودہ ، بین الاقوامی امور دا مشرق وسطی دا جائزہ (" طے شدہ ")
• حتمی مسودہ ، اقوام متحدہ د‏‏ی تعلیمی ، سائنسی تے ثقافتی تنظیم (" قائم ")
• پہلا شائع شدہ مسودہ ، عالمی پالیسی فورم (مضامین 30.2 تے 46 لاپتہ)
• پہلا شائع شدہ مسودہ ، یو ایس اے ٹوڈے (مضامین 30.2 تے 46 لاپتہ)
• پہلا شائع شدہ مسودہ ، بی بی سی (مضامین 30.2 تے 46 لاپتہ)