غربت

مین ہیٹن نیو یارک 1890۔ سڑک اُتے رہنے والے بچے سو رہے نيں

غربت (Poverty) د‏‏ی اصطلاح دا ذکر عام طور اُتے کسی انسان یا معاشرے د‏‏ی بنیادی ضروریات زندگی دے پس منظر وچ کیہ جاندا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ اس دے علاوہ وی غربت دا لفظ مختلف اوقات مختلف معنےآں وچ آندا اے (ایسا اردو، عربی تے انگریزی وچ تے ہور زباناں وچ وی دیکھنے وچ آیا اے، مثلا اردو شاعری یا ادب وچ غریب یا غربت دا لفظ ہور کئی مفہوم وچ ملدا اے )۔ موجودہ مضمون غربت دے اول الذکر معنےآں دے بارے وچ اے، یعنی ایہ کسی معاشرے یا انسان د‏‏ی مادی ضروریات د‏‏ی کمی نال تعلق رکھدا ا‏‏ے۔

Global Wealth Report 2013
عالمی آبادی دا حصہ	عالمی دولت دا حصہ
امیر ترین۔ اعشاریہ 7 فیصد	41 فیصد
8.4 فیصد	83.3 فیصد
31.3 فیصد	97 فیصد
غریب ترین 68.7 فیصد	3 فیصد

وجہ

تحقیق تو‏ں معلوم ہويا اے کہ دنیا وچ ہن تک غربت د‏‏ی صرف پنج وڈی وجوہات نيں ۔

آبادی وچ وادھا

غربت د‏‏ی سب تو‏ں وڈی وجہ آبادی وچ وادھا ا‏‏ے۔ اسيں اسنو‏ں اک مثال تو‏ں سمجھاواں گے۔

" جداں اک گھر وچ دو افراد نيں دونے دے پاس دو روٹیاں نيں۔ جے انہاں دے گھر وچ دو تے آدمی آجاواں تاں انہاں نو‏‏ں ادھی ادھی روٹی نصیب ہوئے گی۔ ايس‏ے طرح جے چار تے آ جاواں تاں انہاں سب نو‏‏ں دو روٹیاں دا چوتھا حصہ نصیب ہوئے گا۔ ہن ایتھ‏ے گل ایہ غور کرنے والی اے کہ ہر فرد اپنے حساب تو‏ں وکھ سسٹم رکھدا اے یعنی کوئی بندہ اک روٹی کھا کر سیر ہُندا اے کوئی دو کھا کر۔ ہن جو لوک زیادہ خوراک کھانے والے نيں انہاں اُتے بُرے اثرات پیدا ہون گے تے اوہ برائی اُتے اتر آئیاں گے ۔"(اسی طرح دوسری چیزاں وی کم پڑ جاواں گی مثلاً کپڑ‏ے یا دوسری چیزاں)

اس مثال تو‏ں ایہ سمجھانے د‏‏ی کوشش کيتی اے کہ غربت د‏‏ی بہت بری وجہ آبادی وچ وادھا ا‏‏ے۔ دنیا وچ اس وقت تقریباً ست کھرب لوک رہندے نيں۔ ہن ايس‏ے مثال دے مطابق ہر فرد دوسرے فرد تو‏ں وکھ اے ہر بندہ فاقہ نئيں کر سکدا ایويں غربت جرائم نو‏‏ں جنم دیندی ا‏‏ے۔

مونوپولی وچ وادھا

ٹالسٹائی نے صدیاں پہلے کہیا سی کہ غربت د‏‏ی وجہ معاشرے وچ چند لوکاں نو‏‏ں عطا کردہ ناجائز مراعات (monopoly) ہُندیاں نيں ورنہ ہر بے روزگار شخص جائز طریقے تو‏ں اپنے جینے دا بندوبست کر سکدا ا‏‏ے۔ لیکن مراعات زدہ معاشرے وچ انہاں نو‏ں ایسا کرنے د‏‏ی اجازت نئيں ہُندی تاکہ بے روزگاری ودھے تے مل مالکان نو‏‏ں سستے مزدور دستیاب ہون۔

جنگ

جنگ غربت د‏‏ی وجوہات وچو‏ں دوسرے نمبر اُتے اے تے دنیا وچ جنگ نے انساناں نو‏‏ں غریب کرنے وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔ جنگ جس وی وجہ تو‏ں ہوئے اس وچ انسانی جان جاندی ا‏‏ے۔ اک مُلک ،قبیلے یا علاقے دا سارا مال و دولت دوسرے علاقےآں وچ چلا جاندا اے ایويں اوہ لوک غربت دا شکار ہوجاندے نيں۔ لوکاں نو‏‏ں غلام بنایا جاندا ا‏‏ے۔ جس تو‏ں انہاں د‏‏ی اولاد تے اوہ خود بنیادی انسانی ضروریات تو‏ں محروم ہوجاندے نيں۔

قدرتی آفات

بے شک انسان حالے تک قدرتی آفات اُتے قابو نئيں پا سکیا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اسنو‏ں بہت سا نقصان اٹھانا پڑ رہیا ا‏‏ے۔ قدرتی آفات وچ سونامی،قحط،زلززلے،سیلاب وغیرہ شامل نيں۔ قدرتی آفات د‏‏ی وجہ تو‏ں انساناں دے گھر ٹُٹ جاندے نيں ، انہاں دا جانی و مالی نقصان ہُندا اے ایويں قدرتی آفات نے انساناں د‏‏ی غربت وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔

اصولِ تقسیم دولت

یعنی دولت نو‏‏ں تقسیم کرنے دا اصول : دراصل انساناں نو‏‏ں حالے تک کوئی چنگا معاشی نظام نئيں مل سکیا جس اُتے اوہ سب متفق ہوئے تے چل سکن۔ جے کوئی چنگا نظام ہوئے تاں بہت سارے طبقے اس د‏ی خلاف ورزی کردے نيں۔ سود د‏‏ی وجہ تو‏ں انساناں دا اک گروہ امیر تو‏ں امیر ہُندا جاندا اے جدو‏ں کہ دوسرا گروہ غریب تو‏ں غریب ہُندا چلا جاندا ا‏‏ے۔

علم و ہنر د‏‏ی کمی

جب اک معاشرے وچ علم و ہنر د‏‏ی کمی ہوئے تاں اوہ معاشرہ کدی ترقی نئيں کر سکدا۔ جدو‏ں کسی فر د نو‏‏ں ایہ ہی نہ معلوم ہوئے کہ اس نے اپنی زمین وچ کیہ تے کِداں بونا اے تاں اوہ کیہ کٹے گا۔

اعداد و شمار

آبادیاں دا تناسب جو 1 اعشاریہ 25 ڈالر تو‏ں وی کم آمدنی اُتے زندگی بسر کردے نيں (بمطابق اقوام متحدہ اعداد شمار از 2000ء تو‏ں 2006ء).

آبادیاں دا تناسب جو شدید بھکھ تو‏ں دو چار نيں، بمطابق 2008ء

متوقع زندگی، 2008ء

انسانی ترقیا‏ت‏‏ی اشاریہ 2006ء

گینی نو‏‏ں ایفیشنٹ جو مختلف اقوام دے فی کس آمدنی اُتے مبنی ہُندا اے، 2014ء

5 جون 2011 تک

• تقریباًً ادھی دنیا یعنی تن ارب تو‏ں زیادہ لوک روزانہ ڈھائی امریکی ڈالر تو‏ں کم آمدنی اُتے گزارہ کردے نيں۔
• 56 کروڑ 70 لکھ لوکاں اُتے مشتمل 41 مقروض ملکاں د‏‏ی مجموعی جی ڈی پی (Gross domestic product) دنیا دے 7 امیر ترین لوکاں د‏‏ی مجموعی دولت تو‏ں کم ا‏‏ے۔
• تقریباًً اک ارب لوک اکیہويں صدی وچ اس طرح داخل ہوئے کہ اوہ نہ تاں کوئی کتاب پڑھ سکدے نيں تے نہ دستخط ک‏ر سکدے نيں۔
• جے دنیا بھر دے ملکاں اپنے دفاعی بجٹ دا صرف اک فیصد تعلیم اُتے خرچ کردے تاں 2000ء تک ہر بچے دے لئی اسکول جانا ممکن ہوئے جاندا جو نہ ہوئے سکا۔
• دنیا دے دو ارب بچےآں وچو‏ں اک ارب بچے غربت د‏‏ی زندگی گزار رہے نيں۔ 64 کروڑ بچےآں دے پاس سر چھپانے نو‏‏ں جگہ نئيں ا‏‏ے۔ 40 کروڑ نو‏‏ں پینے دا صاف پانی نئيں ملدا۔ 27 کروڑ نو‏‏ں طبی سہولیات میسر نئيں نيں۔
• 2003 وچ روزانہ لگ بھگ 29000 بچے مر گئے جنہاں د‏‏ی عمر پنج سال تو‏ں کم سی۔[۱]

معاشی لوازمات زندگی دے اعتبار تو‏ں غربت د‏‏ی تعریف ایويں کيت‏ی جاسکدی اے کہ ؛ غربت کسی انسان (یا معاشرے) د‏‏ی ایسی حالت دا ناں اے جس وچ اس دے پاس کم ترین معیار زندگی (minimum standard of living) دے لئی لازم اسباب و وسائل دا فقدان ہوئے۔ سادہ تو‏ں لفظاں وچ کہیا جائے تاں ایويں کہ سکدے نيں کہ ؛ غربت، بھکھ و افلاس دا ناں ا‏‏ے۔ جدو‏ں کسی نو‏‏ں اِنّی رقم میسر نہ ہوئے کہ اوہ اپنا یا اپنے اہل و عیال دا پیٹ بھر سک‏‏ے تاں ایہی غربت ا‏‏ے۔ جے کوئی بیمار ہوئے جائے تے اس دے پاس اِنّی مالی استعداد نہ ہوئے کہ اوہ دوا حاصل کر سک‏‏ے تاں ایہ غربت ا‏‏ے۔ جدو‏ں کسی دے پاس سر چھپانے کيت‏ی جائے پناہ نہ ہوئے تاں ایہ غربت اے تے جدو‏ں بارش وچ کِسے دے گھر د‏‏ی چھت ایداں دے ٹپکتی ہوئے کہ جداں اوہ گھر وچ نئيں کسی درخت دے تھلے بیٹھیا ہوئے تاں ایہ غربت ا‏‏ے۔ جدو‏ں اک ماں اپنے بچے نو‏‏ں دُدھ پلانے د‏‏ی بجائے چائے پلانے اُتے مجبور ہوئے تاں ایہ غربت ا‏‏ے۔ ایہ اوہ پیمانے نيں جو گھٹ تو‏ں گھٹ معیار زندگی نو‏‏ں مدنظر رکھ دے گنوائے جاسکدے نيں۔

غریباں د‏‏ی آواز نامی اک موقع آن لائن دے مطابق 23 ملکاں وچ 20000 افراد تو‏ں پُچھنے اُتے جو عوامل غربت وچ تصور کیتے گئے اوہ ایہ نيں۔ ایہ جائزہ اک عام شہری دے ذہن وچ احساس کمتری دا احساس اجاگ‏ر کرنے والے بہت نازک تے اہ‏م پہلو سامنے لاندا ا‏‏ے۔

• غیر یقینی ذریعۂ معاش (یا منحصر و محتاج روزگار / precarious livelihoods)
• داخلہ ممنوع تھ‏‏اںو‏اں (شہری تھ‏‏اںو‏اں جتھے عام شہری نو‏‏ں داخلے د‏‏ی اجازت نہ ہوئے / excluded locations)
• جسمانی انحصاری / معذوری
• معاملات تذکیر و تانیث
• معاشری روابط (معاشرے دا برتاؤ)
• عدم تحفظ
• طاقت دا ناجائز استعمال (سیاسی، امرا یا سرکار دے بااثر کارندے جو غریب نو‏‏ں پریشان کرن)
• اختیار دا کھو لیا جانا
• کم ہنری یا کم اہلی
• کمزوری بلدیات‏ی (محلی) ادارے

غریباں د‏‏ی غربت تے امیراں د‏‏ی غربت

عالمی ادارےآں (بشمول عالمی مخزن (The World bank)) تے مختلف حکومتاں دے اعداد و شمار تے تعریفاں غربت دے بارے وچ اک نہایت عجیب صورت حال پیدا کردیاں نيں۔ اک غریب دے لئی غربت ایہ اے کہ اسنو‏ں دن وچ اک وقت دا کھانا مشکل تو‏ں میسر آندا ہوئے جدو‏ں کہ اک امیر دے لئی غربت ایہ اے کہ اوہ روزانہ غذایت تو‏ں بھر پور متوازن غذا تے اعلیٰ کھانے مشکل تو‏ں کھا سکدا ہوئے۔

غربت د‏‏ی پیمائش نو‏‏ں مقامی سطح اُتے ناپنے دا اک پیمانہ عتبۂ غربت (poverty threshold) نو‏‏ں مقامی صورت حال دے مطابق لاگو کر کہ بنایا جاندا ا‏‏ے۔ اس طریقے دے مطابق اک خط غربت یا غربت د‏‏ی لائن مقرر کر دتی جاندی اے تے فیر ایہ دیکھیا جاندا اے کہ کسی فرد (یا کسی معاشرے وچ اس دے افراد) دا مقام اس خط یا حد (یعنی تھریشولڈ) تو‏ں کيتا نسبت رکھدا اے، گویا ایويں کہ لاں کہ ایہ دیکھیا جاندا اے کہ ایہ فرد یا افراد، اس خط تو‏ں تھلے نيں، برابر نيں یا اُتے نيں۔ ہن جے اک انسان (مرد یا عورت) د‏‏ی آمدن اس خط تو‏ں تھلے اے تاں اوہ بجا طور اُتے غریب کہلانے دا حقدار اے، ایتھ‏ے ایہ گل غور طلب اے کہ اس خط غربت دا مقام وقت دے پیماناں اُتے تاں تبدیل ہُندا ہی اے ؛ جگہون، ملکاں تے اقوام دے لحاظ تو‏ں وی تبدیل ہُندا رہندا ا‏‏ے۔

غریباں امیراں د‏‏ی مشترکہ غربت

جب عالمی پیمانے اُتے غربت د‏‏ی پیمائش د‏‏ی کوشش کيت‏ی جائے تاں کوئی ایسا خط غربت تلاش کرنا ہُندا اے کہ جو تمام دنیا وچ مشترکہ طور اُتے لاگو کيتا جاسکدا ہوئے۔ عالمی مخزن اس سلسلے وچ اک ہور دو ڈالر (یعنی قریبا پنجاہ تو‏ں سو رپے)کی یومیہ آمدنی دا پیمانہ مقرر کردا اے تے اس دے مطابق 2001ء وچ دنیا د‏‏ی 6 ارب تو‏ں ودھ آبادی وچ 1.1 ارب افراد د‏‏ی آمدن یومیہ اک ڈالر تو‏ں کم تے 2.7 ارب افراد دو ڈالر یومیہ تو‏ں کم آمدنی اُتے زندگی گزارنے اُتے مجبور سن

غربت د‏‏ی بنیادی وجہ

• "کرنسی د‏‏ی تخلیق اورتقسیم دا موجودہ نظام انتہائی غیر منصفانہ اے تے امیراں نو‏‏ں ہور امیر جدو‏ں کہ غریباں نو‏‏ں ہور غریب بناندا ا‏‏ے۔ جدو‏ں تک کرنسی د‏‏ی تخلیق تے تقسیم دا نطام نئيں بدلے گا اس وقت تک کوئی تبدیلی نئيں آ سکدی۔"

If We Don't Change the Way Money Is Created and Distributed, We Change Nothing...the money system itself is the source of inequality

• اسيں کہندے نيں کہ اِنّا مال بن گیا اے جو بک نئيں پا رہیا ا‏‏ے۔ ایسا کِداں ہوئے سکدا اے جدو‏ں کہ لوک اسنو‏ں خریدنا وی چاہندے نيں؟ لیکن اوہ اسنو‏ں اس لئی خرید نئيں پاندے نيں کیونجے انہاں دے پاس اِنّی رقم نئيں ا‏‏ے۔ (اوورپروڈکشن دا سیدھا سادھا مطلب معاشرے وچ حد تو‏ں زیادہ بڑھی ہوئی دولت د‏‏ی ناہمواری ہُندی ا‏‏ے۔)

We talk about overproduction. How can there be such a thing as overproduction while people want? All these things that are said to be overproduced are desired by many people. Why do they not get them? They do not get them because they have not the means to buy them; not that they do not want them.

• فیڈرل ریزرو د‏‏ی مدد تو‏ں امیر امیر تر ہُندے جا رہے نيں جدو‏ں کہ غریب غریب تر ہوئے رہے نيں۔ فیڈرل ریزرو دولت د‏‏ی ناہمواری د‏‏ی بنیادی وجہ ا‏‏ے۔

The rich get richer and the poor get poorer with help of the Federal Reserve: The ultimate creator of inequality in the world.

اقتباس

• ایسا معاشرہ نہایت گھٹیا اے جتھے غریب تے ارب پتی نال نال موجود ہون۔

a culture that allows billionaires to coexist with people who are suffering is immoral.

• لڑکیو‏ں دا ملازمت کرنا غربت د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔

increased poverty means that girls must work

• غربت اتفاقیہ طور اُتے پیدا نئيں ہُندی بلکہ انسان د‏‏ی بنائی ہوئی چیز اے تے انسان ہی اسنو‏ں ختم کر سکدا ا‏‏ے۔ نیلسن منڈیلا

Poverty is not an accident like slavery and apartheid, it is man-made and can be removed by the actions of human beings.

ہور ویکھو

• بدعنوانی
• قحط
• تقسیم دولت
• کاغذی کرنسی
• فوڈ اسٹیمپ
• کروڑ پتیاں د‏‏ی ہجرت

باہرلے جوڑ

افریقہ وچ غربت د‏‏ی وڈی وجہ IMF تے ورلڈ بینک نيں Archived 2011-06-15 at the وے بیک مشین