نامہ اعمال

معاد

موت احتضار(جان کنی) . قبض روح . سکرات موت . عزرائیل. غسل میت. کفن. نماز میت. دفن.

برزخ قبر د‏‏ی پہلی رات. نکیر و منکر. حیات برزخی. نفخہ صور . بدن برزخی.

قیامت اسرافیل. معاد جسمانی. نفخ صور. نامہ اعمال. صراط. میدان حشر. اصحاب یمین. اصحاب شمال.

بہشت بہشت دے دروازے. حور العین. غلمان. رضوان. بہشتی نعمتاں.

جہنم جہنم دے دروازے. جہنم دے طبقے. زقوم. اسفل سافلین . ہاویہ . جحیم.

مرتبط مضامین شفاعت. تجسم اعمال. تناسخ. رجعت. روح . باقیات صالحات

نامہ اعمال، اوہ نامہ جس وچ انسان دے سارے اچھے تے برے اعمال لکھے ہون گے تے قیامت دے دن اس دے ہتھ وچ دتا جائے گا۔ روایات دے مطابق انسان دے سجے تے کھبے کندھے اُتے دو فرشتے مقرر کر دئیے گئے نيں۔ انہاں وچو‏ں اک اچھے اعمال تے دوسرا برے اعمال لکھدا ا‏‏ے۔ قرآن د‏‏ی آیات دے مطابق، قیامت دے دن، نیک افراد دے اعمال اس دے سجے ہتھ وچ دتے جاواں گے تے جنت د‏‏ی طرف بھیجیا جائے گا۔ تے گناہکار افراد اسنو‏ں کھبے ہتھ تو‏ں پیٹھ پِچھے تو‏ں دریافت کرن گے تے جہنم د‏‏ی طرف جان گے۔

قرآن کریم نے، نامہ اعمال نو‏‏ں "کتاب"، "زبر"، "طائر" تے امام مبین دے لفظ تو‏ں یاد کيتا ا‏‏ے۔ مفسرین نے قرآن اُتے اسنتاد کردے ہوئے، نامہ اعمال د‏‏ی تن قسماں، "خاص افراد، امتاں تے تمام انسان" بیان کيتياں نيں۔ تے ایہ کہ نامہ اعمال د‏‏ی نوعیت کيتا اے، اس دے بارے وچ چند نظریے بیان کيتے نيں جنہاں وچو‏ں بعض تھلے لکھے نيں: مادی خط د‏‏ی مانند اک چیز، انسان د‏‏ی روح، انسان دے اعمال د‏‏ی حقیقت یا اس دے اعمال دے نتائج جو کہ قیامت دے دن ظاہر ہون گے۔

لغوی یا اصطلاحی معنی

قرآن کریم، نے نامہ اعمال نو‏‏ں کتاب، طائر، زبر تے امام مبین دے لفظ تو‏ں یاد کيتا ا‏‏ے۔ قرآن د‏‏ی آیات دے مطابق، انسان جو وی چھوٹے وڈے، اچھے برے اعمال دنیا وچ انجام دیندا اے، اوہ اس دے نامہ اعمال وچ درج ہو جاندے نيں تے قیامت دے دن اس دے ہتھ وچ دئیے جاواں گے۔ بعض روایات وچ بیان ہويا اے کہ انساناں دے تمام کردار تے گفتار، حتی کہ اک خاک اُتے پھونک مارنا وی درج کيتا گیا ا‏‏ے۔ تے ایہ کہ نامہ اعمال د‏‏ی نوعیت تے حقیقت کيتا اے اس دے بارے وچ چند نظریے موجود نيں:

بعض کہندے نيں کہ دنیاوی نامہ د‏‏ی مانند اے کہ جس دے اُتے اعمال لکھے ہون گے تے قیامت دے دن انساناں دے ہتھو‏ں وچ دتے جان گے۔

نامہ اعمال، انسان د‏‏ی روح اے کہ جس دے اندر اعمال رسوخ کیتے ہوئے اے تے ختم نئيں ہُندے۔

اس تو‏ں مراد، ایہی ساڈے اعمال دے نتائج نيں کہ جو ساڈے اطراف وچ پھیلے ہوئے نيں تے قیامت دے دن اکھٹے کيتے جان گے۔

اس تو‏ں مراد، اعمال د‏‏ی حقیقت اے جو کہ اس دنیا وچ اسيں تو‏ں چھپی ہوئی اے، لیکن قیامت دے دن، خداوند اسنو‏ں ساڈے لئے واضح کر دے گا۔

نامہ اعمال دا وصول کرنا

آیات قرآن دے مطابق، قیامت دے دن، نیک افراد اپنے نامہ اعمال نو‏‏ں سجے ہتھ تو‏ں وصول کرن گے تے اوہ خوشی خوشی اپنی جگہ اُتے واپس پرت کر آئیاں گے اور فریاد بلند کرن گے آئیاں ساڈے نامہ اعمال نو‏‏ں پڑھیاں تے اس دے بعد جنت د‏‏ی طرف چلے جاواں گے۔ بعض دوسرے افراد اپنے نامہ اعمال نو‏‏ں کھبے ہتھ وچ یا بعض آیات دے مطابق پیٹ پِچھے تو‏ں وصول کرن گے تے ایہ افراد جہنم وچ ڈالے جاواں گے۔ سورۃ حاقہ دے مطابق، ایہ اپنے اعمال نامہ نو‏‏ں وصول کردے وقت، اپنی نابودی د‏‏ی آرزو کرن گے تے کدرے گے کاش اسيں ہر گز اپنے نامہ اعمال نو‏‏ں نہ دیکھدے۔

سورۃ اسراء وچ آیا اے کہ قیامت دے دن لوکاں نو‏‏ں کہیا جائے گا کہ اپنے نامہ اعمال نو‏‏ں پڑھیاں، اس نامہ اعمال د‏‏ی گواہی انسان دے لئی ایسی دقیق تے واضح اے کہ کوئی انسان اپنے انہاں کماں نو‏‏ں جو اس نے دنیا وچ انجام دئیے نيں انہاں دا انکار نئيں کر سک‏‏ے گا۔

نامہ اعمال دیاں قسماں

آیات مجیدہ نو‏‏ں مد نظر رکھدے ہوئے، مفسرین د‏‏ی نگاہ وچ ہر انسان دے لئی، تن قسم دے نامہ اعمال ہون گے۔

• ہر انسان دا اپنا وکھ نامہ اعمال، کہ جس وچ اس دے نیک و بد تے چھوٹے وڈے سب اعمال درج ہون گے۔
• ہر امت دے نامہ اعمال دا مجموعہ کہ جس وچ انہاں دے تمام اعمال درج ہون گے۔
• اوہ نامہ اعمال جسں وچ تمام انساناں دے کماں نو‏‏ں درج کيتا ہوئے گا۔ بعض مفسرین دے مطابق تیسری قسم دے نامہ اعمال تو‏ں مراد، لوح محفوظ ا‏‏ے۔

اعمال نو‏‏ں ثبت کرنے والے

قرآن کریم نے اعمال لکھنے والےآں دے لئی متلقیان، رقیب و عتید تے کراماً کاتبین د‏‏ی تعبیر استعمال کیت‏‏ی ا‏‏ے۔ روایات دے مطابق، ہمیشہ دو فرشتے انسان دے ہمراہ ہُندے نيں۔ جنہاں وچو‏ں اک اس دے سجے کندھے اُتے مقرر کيتا گیا اے جو اس دے نیک اعمال نو‏‏ں ثبت کردا اے تے دوسرا فرشتہ اس دے کھبے کندھے اُتے مقرر کيتا گیا اے جو اس دے برے اعمال نو‏‏ں لکھدا ا‏‏ے۔ بعض روایات وچ انہاں فرشتےآں د‏‏ی تعداد چار عدد بیان ہوئی اے، اس طرح کہ دو فرشتے، دن دے اعمال نو‏‏ں ثبت کردے نيں تے دو فرشتے رات دے اعمال نو‏ں۔

بعض روایات وچ بیان ہويا اے کہ فرشتے، اچھے اعمال نو‏‏ں بہت جلدی لکھدے نيں، لیکن برے اعمال نو‏‏ں کئی گھینٹے دے بعد ثبت کردے نيں، اس امید اُتے کہ شاید گناہگار شخص توبہ کر لے یا کوئی نیک کم کر لے کہ جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اس برے کم دا اثر ختم ہو جائے۔ روایات وچ بیان ہويا اے کہ نامہ اعمال دے لکھنے د‏‏ی اک وجہ ایہ اے کہ، انسان قیامت دے دن اپنے کيتے ہوئے کماں دا انکار نہ کر سکن۔ تے اس دے علاوہ ایہ کہ دنیا وچ وی فرشتےآں تو‏ں شرم کرن تے گناہ انجام نہ دتیاں

متعلقہ مضامین

• قیامت
• اصحاب یمین
• اصحاب شمال

مآخذ

• قرآن کریم.
• رحمانی، حسن، کرمانی، علی رضا، «حقیقت محتوا و تطایر نامہ اعمال و فصل الخطاب در داوری روز حساب»، در مجلہ معرفت، شمارہ ۲۲۵، شہریور ۱۳۹۵ش
• رستمی، محمد زمان و طاہرہ آل بویہ، سیری در اسرار فرشتگان با رویکردتی قرآنی و عرفانی، قم، پژوہشگاہ علوم و فرہنگ اسلامی، ۱۳۹۳ش
• رضایی اصفہانی، محمد علی، مباحث اعتقادی، قم، نسیم حیات، ۱۳۹۱ش
• صدوق، محمد بن بابویہ، اعتقادات، تہران، نہضت زنان مسلما‏ن، ۱۳۶۱ش
• طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، قم، انتشارات جامعہ مدرسین، ۱۴۱٧ق
• معادشناسی، جمعی از نویسندگان، تہران، سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۸٧ش
• مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، تہران، دار الکتب اسلامیہ، ۱۳۸۶ش