آسکیا محمد
| ||||
|---|---|---|---|---|
| جم | سنہ 1443 | |||
| تاریخ وفات | سنہ 1538 (94–95 سال)
| |||
| شہریت |  مالی
| |||
| ہور معلومات | ||||
| پیشہ | شاہی حکمران | |||
ترمیم  | ||||
اسکیا محمد اک لائق تے منتظم حکمران جنہاں نے افریقہ نوں علم دی روشنی توں منور کر دتا سی۔
نويں صدی ہجری اپنی عمر دے ۹۷ برس پورے کرچکی سی۔نويں صدی ہجری افریقہ دے حکمران "اسکیا محمد" توں بہت خوش سی۔
اسکیا محمد، صونغائی سلسلے دے نامور حکمران سن ۔جنہاں دا ۳۵ سالہ دور حکومت افریقہ وچ ہمیشہ چيتا رکھیا جائے گا۔اسکیا محمد دے عظیم کارنامےآں دی وجہ توں انہاں نوں تریخ داناں نے "اسکیائے اعظم"کالقب وی دتا اے ۔اسکیا محمد ۸۵۲ھ/بمطابق۱۴۴۸ عیسویٰ وچ پیدا ہوے۔اسکیا محمد دا تعلق قبیلہ صونغائی دی اک شاخ "سونن" توں اے۔ ایہ قبیلہ نائیجیریا دے علاقے اغادس توں آیا سی۔،۱۴۸ھ/بمطابق۷۶۵عیسویٰ وچ اس قبیلے نے دریائے نائیجیر دے نیڑے اک پختہ شہر"جنہ" دے ناں توں تعمیر کيتا تے ایہ شہر اج وی موجود اے تے مالی دا حصہ اے ۔اس قبیلے نے گیارھويں صدی ہجری وچ اسلام قبول کيتا سی۔
چودھويں صدی عیسویٰ دے اوائل وچ مالی دی حکومت اک نیک دل انسان شخص منسا موسیٰ دے ہتھ وچ سی۔منسا موسیٰ نے ۷۰۴ھ/بمطابق ۱۳۰۴عیسویٰ توں ۷۳۳ھ/بمطابق ۱۳۳۲ عیسویٰ تک حکومت دی ۔ ٹمبکٹو تے گاو دے شہر انہاں دی سلطنت وچ شامل سن ۔منسا موسیٰ نے جدوں گاو شہر نوں فتح کيتا تاں ایتھے دے دو شہزادےآں "علی کورین"اور"سلیمان نار" کونظربند کر دتا۔منسا موسیٰ دی وفات دے بعد انہاں دونے شہزادےآں نوں رہیا کر دتا گیا۔۷۳۶ھ/بمطابق ۱۳۳۵ عیسویٰ وچ علی کولین نے گاہ وچ صونغائی حکومت قائم کيتی۔ ایہ صونغائی حکومت ۹۹۹ھ/بمطابق ۱۵۹۱عیسویٰ تک قائم رہی۔اس حکومت دے ابتدائی سوا سو سال بہت کامیاب سن ،اس دے بعد ۱۴۶۴ عیسویٰ نوں اک قابل حکمران سنی علی نے صونغائی سلطنت نوں وسعت دتی ،اور ٹبکٹو تے جنہ نوں وی اپنی سلطنت دا حصہ بنایا۔
سنی علی دی وفات ۸۹۸ھ/بمطابق ۱۴۹۲عیسوی وچ ہوئ ۔ انہاں دی وفات دے بعد اسکیا محمد نے ۸۹۸ھ/بمطابق ۱۲ ایپریل ۱۴۹۳عیسویٰ وچ صونغائی حکومت دا اقتدار سنبھالیا۔ اس توں پہلے آپ سنی علی دی حکومت وچ اک وڈے عہدے دار سن ۔آپ دی اہلیت تسلیم دی جا چکی سی۔آپ دا اصل ناں محمد توری سی ۔ اقتدار سنبھالنے دے بعد آپ نے اپنے لئی اسکیا دا لقب پسند فرمایا۔
اک روایت دے مطابق اسکیا محمد نے ۹۰۱ھ/بمطابق۱۴۹۶ عیسویٰ وچ حج کيتا حج دا ایہ سفر وڈا یادگار سی۔ اس سفر وچ پنج سو سوار تے ۱۰۰ پیدل افراد نال سن ۔ اس سفر وچ اسکیا محمد نے سونے دے ۳ لکھ سکےآں دی خیرات دی سی۔
اسکیا محمد عالم اسلام دی وحدت تے خلافت دی اہمیت نوں خوب سمجھدے سن ۔اس لئی اسکیا محمد نے حج دے بعد عباسی خلیفہ متوکل نال ملاقات کيتی۔ان توں وکھ وکھ امور اُتے گل بات کيتی۔ خلیفہ متوکل نے انہاں نوں بلادِ سوڈان دی حکومت دی سند دے دتی۔ ایہ علاقہ صحرائے اعظم دا جنوبی علاقہ اے ۔اس علاقے نوں سوڈان اس لئی کہندے نيں کہ ایتھے سیاہ فام لوک رہندے سن ۔ عرباں نے انہاں نوں سوڈان یعنی کالے لوکاں دی سر زمین کہنا شروع کر دتا سی۔
اسکیا محمد نے عباسی خلیفہ توں سوڈان دے علاقے دی سند حاصل کرنے دے بعد مصر دے مشہور عالم علامہ جلال الدین سیوطی دی خدمت وچ حاضر ہوے،اور انہاں دے پاس رہ کے علم حاصل کيتا۔ اس دے بعد اوہ گاہ واپس لوٹ گئے۔علامہ جلال الدین سیوطیؒ نال ملاقات تے عباسی خلیفہ توں سند حاصل کرنا ایہ ایداں دے اقدامات ہین جو اسکیا محمد دی اسلام پسندی نوں ظاہر کردے نيں ۔
شمال وچ بربر قبیلہ ترقہ(توراغ)آباد سی،جو نائیجیریا وچ الحوصہ(باوسا) دی آسودہ حال بستیاں اُتے حملے کے دے انہاں نوں لوٹ لیا کردے سن ۔اسکیا محمد نے انہاں دے خلاف کارروائی کیتی تے بر براں نوں صحرا نشین ہوݨ اُتے مجبور کر دتا گیا سی۔۹۱۹ھ/بمطابق۱۵۱۳عیسویٰ وچ اسکیا محمد نے الحوصہ دے مغربی علاقےآں دا رخ کيتا۔ ایہ نائیجیریا دی ست ریاستاں سی۔ جنہاں وچ کانو، کٹ سینا، زریا وغیرہ شامل سی۔کانو ہن وی نائیجیریا دا اہم ترین شہر اے ۔اسکیا محمد نے الحوصہ دی انہاں ریاستاں نوں فتح کر کے انہاں نوں اپنی سلطنت وچ شامل کر ليا۔اسکیا محمد نے انہاں وسیع علاقےآں وچ تقریباً ۱۵ برس حکومت دی۔ان دے ہم عصر حکمراناں وچ سلطنت عثمانیہ دے سلطان بایزید ثانی، تیموری سلطنت دے حسین بایقرا،صفوی سلطنت دے اسمعیٰل صفوی ، برصغیر پاک و ہند دے ابراہیم لودھی تے وسطی ایشیا دے ازبک شیبانی خان شامل نيں۔
اسکیا محمد نے اسلام دی اشاعت دے لئی بہت محنت کی،انہاں نے غیر مسلماں تک اسلام دی دعوت پہنچائی، انہاں دی اس محنت دی وجہ توں افریقہ وچ بت پرستی دا خاتمہ ہوݨ لگا۔
مراکش دے اک سیاح حسن ابن محمد الوزان ۱۶لھويں صدی عیسوی دے شروع وچ مملکتِ صونغائی مین ۲ مرتبہ آئے۔ اوہ مراکش دے سلطان دی طرف توں سفارتی دورے اُتے سن ۔ انہاں نے اسکیا محمد نال ملاقات کيتی تے اس علاقے دی اچھی طرح سیر وی کيتی۔بعد وچ حسن نوں صقلیہ(سسلی) دے بحری قزاقاں نے پھڑ لیا تے روم لے جا کے پوپ دے حوالے کے دتا۔پوپ نے انہاں توں افریقہ دے حالات و واقعات لکھنے نوں کہیا۔پوپ نے حسن دا نواں ناں " جان لیو" رکھیا۔حسن ۹۵۷ھ/بمطابق ۱۵۵۰عیسوی توں پہلے تیونس آئے سن ۔ تے انہاں نے اپنے مسلمان ہوݨ دا اعلان کيتا سی،اور اسلام دی حالت وچ انہاں دا انتقال ہويا سی۔حسن نے گاو،ٹمبکٹو ،جنہ تے مالی دا دورہ کيتا سی۔ اوہ لکھدے نيں کہ:۔
"ایتھے بادشاہ اہلِ علم حضرات نوں بہت اہمیت دیندے نيں ۔محمد توری(اسکیا محمد ) نے بوہت سارے علما تے فنی مہارت رکھنے والےآں نوں ٹمبکٹو بلا لیا اے۔ اوہ علما، قاضیاں تے طبیباں نوں بہت اچھی تنخواہاں دیندے نيں"۔
اسکیا محمد نے تقریباً ۳۵ سال حکومت کيتی لیکن جدوں اوہ بُڈھے ہوئے تاں انہاں دی بینائی جاندی رہی،تو انہاں دے بیٹےآں نے اقتدار سنبھال لیا۔ وڈے بیٹے موسیٰ نے۹۳۵ھ/بمطابق ۱۵۲۸عیسوی وچ مملکت دا انتظام سنبھالیا لیکن اوہ حکومت سہی طرح نہ چلا سکے۔ انہاں دی حکومت نوں عوام نے پسند نہ کیتا،اور انہاں نوں قتل کر دتا گیا۔موسیٰ دے جانشین نے اسکیا محمد نوں دریائے نائیجیر دے اک جزیرے وچ قید کر دتا۔ جتھے انہاں دا نتقال ہو گیا۔ اس عظیم فرمانروا نوں گاہ وچ سپرد خاک کيتا گیا۔ان دی قبر اُتے اک گنبد تعمیر کيتا گیا جو اج وی اصلی حالت وچ موجود اے۔
اسکیا محمد دے بعد صونغائی سلطنت دے ۸ حکمران بر سر اقتدار آئے ۔اسکیا داؤد (۹۵۶ھ /۱۵۴۹ء توں۹۹۱ھ/۱۵۸۳ء)نے اسکیا محمد دے انداز وچ حکومت کرنے دی کوشش کيتی۔لیکن انہاں دے بیٹے اسحٰق مملکت نوں سنبھال نہ سکے۔اُدھر مراکش دے حکمران منصور نے شمال دی جانب توں حملہ کر دای تے اس نے ۹۹۹ھ/بمطابق ۱۵۹۱عیسوی وچ ٹمبکٹو تے گاہ نوں فتح کر ليا۔اس طرح اسکیا خاندان دی حکومت دا سلسلہ اختتام نوں پہنچیا۔