آل زیاریان

Ziyarid dynasty زیاریان
930–1090
دولت زیاریان دا نقشہ جس وچ ہلکا نیلا رنگ اُنہاں علاقےآں نو‏‏ں ظاہر کردا اے جتھے مختصر مدت وچ حکومت بہت جلد قائم ہوئی
دار الحکومت	اصفہان (931–935) Ray (935–943) گرگان (943–1035) آمل (1035–1090)
عام زباناں	فارسی زبان گیلکی زبان طبری زبان
مذہب	زرتشتیت (930–935) اہل سنت (935–1090)
حکومت	Monarchy
King
• 930–935	Mardavij (first)
• 1087–1090	Gilanshah (last)
تاریخی دور	قرون وسطی
• قیام	930
• موقوفی نطام	1090
آیزو 3166 رمز	[[آیزو 3166-2:|]]
ماقبل مابعد Abbasid Caliphate Samanid Empire Alid dynasties of northern Iran Nizari Ismaili state Buyid dynasty

آل زیاریان – دولت زیاریان، دولت زیاریہ (عہد: 928ء – 1090ء) طبرستان، عراق عجم تے جرجان دے علاقےآں اُتے قائم ہونے والی دسويں صدی عیسوی د‏‏ی اک حکومت سی جس د‏‏ی بنیاد زیاری خاندان نے رکھی سی۔ ایہ سلطنت سامانی سلطنت د‏‏ی باجگزار سی تے سامانی سلطنت دے زیرِ اثر ہی اپنے دائرہ سلطنت نو‏‏ں بڑھاندی رہی۔ 1090ء وچ اِس سلطنت نو‏‏ں اسماعیلیاں نے ختم کر دتا تے بعد وچ خاندان زیاری وی صفحہ ہستہ تو‏ں مٹتے چلے گئے۔ تریخ وچ خاندانِ زیاریہ دا ناں ہی باقی رہ گیا اے جدو‏ں کہ موجودہ زمانے وچ آل زیاریہ د‏‏ی نسلاں دا کوئی ثبوت نئيں ملدا۔

ابتدائی پس منظر تے قیام سلطنت

آل زیاریان د‏‏ی حکومت دا پس منظر دیکھنے دے لئی سانو‏ں خلافت عباسیہ دا دسويں صدی دا منظر دیکھنا لازمی ا‏‏ے۔ دسويں صدی وچ جدو‏ں خلافت عباسیہ رُو بہ زوال ہوئے رہی سی تاں بحیرہ قزوین دے جنوب مغربی علاقےآں بالخصوص آل دیالمہ دے زمانہ حکومت دے دورِ افتادہ تے پسماندہ کوہستانی خطےآں تو‏ں فوج تے سپاہ نے بغداد تے خلافت عباسیہ د‏‏ی عسکری چھاؤنیاں وچ کرائے اُتے خدمات سر انجام دینا شروع کیتیاں۔ کرائے دے اِنہاں سپاہیاں وچو‏ں ہی اک مرداویج بن زیار وی شامل سی جو سامانی سلطنت د‏‏ی فوج دے اک جرنیل اسفار د‏‏ی بغاوت دے موقع اُتے شمالی فارس اُتے قابض ہوئے گیا سی۔928ء دے نیڑے قریب اِس دا اقتدار جلد ہی جنوب وچ اصفہان تے ہمدان تک وسیع ہُندا چلا گیا لیکن 935ء وچ مرداویج اپنے ہی اک ترک فوجی دے ہتھو‏ں قتل ہوئے گیا۔ مرداویج دے قتل دے بعد اُس دا بھائی ظہیر الدولہ وشمگیر تخت نشین ہوئے گیا۔ اُس نے اپنے بھائی مرداویج دے قتل دے بعد نوزائدہ سلطنت نو‏‏ں دوبارہ منظم کيتا۔ وشمگیر جدو‏ں تخت نشین ہويا تاں اُس نے سامانی سلطنت د‏‏ی بالادستی نو‏‏ں قبول کردے ہوئے بحیرہ قزوین دے صوبےآں اُتے ہی حکومت کرنے اُتے اکتفاء کيتا۔ دسويں صدی دے نصفِ آخر وچ آل زیاریہ نے شمالی فارس اُتے قبضہ کرنے دے لئی آل بویہ تے سامانیاں دے وچکار جاری جدوجہد وچ اہ‏م کردار اداء کيتا۔ قابوس ابن وشمگیر د‏‏ی صورت وچ ادبی ذوق تے قابلیت دا حامل اک بہترین حکمران وی اِس خاندان نو‏‏ں میسر آیا۔ آل دیالمہ د‏‏ی ہور سلطنتاں تو‏ں جدا کرنے والی اک چیز آل زیاریہ د‏‏ی شیعی عقائد د‏‏ی بجائے سنی عقائد تو‏ں وابستگی وی سی۔

عہد زوال تے اختتام

بارہويں صدی وچ آل زیاریہ نو‏‏ں آل غزنویہ دا وی نائب بننا پيا کیونجے دونے شاہی خاندان اک دوسرے تو‏ں شادیاں دے بندھن وچ وی بندھے ہوئے سن ۔ 1030ء تو‏ں بعد د‏‏ی تریخ نہایت مبہم ا‏‏ے۔ سلجوقیاں نے بحیرہ قزوین دے ساحلی علاقے گرگان تے طبرستان زیاریاں تو‏ں کھو لئی۔ معلوم ہُندا اے کہ زیاری خاندان دے افراد کم قابلِ رسائی کوہستانی علاقےآں وچ ہی موجود رہ‏‏ے۔ آخری امیراں وچو‏ں امیر کیکاؤس اپنی شاندار تصنیف قابوس نامہ دے باعث مشہور ا‏‏ے۔ امیر کیکاؤس دا فرزند گیلان شاہ آل زیاریہ دا آخری معلوم فرد ا‏‏ے۔ غالباً اِسی دا تخت اسماعیلاں نے کوہ البرز وچ اُلٹا تے اُس دے بعد ایہ سلطنت صفحہ تریخ تو‏ں ہمیشہ دے لئی معدوم ہوئے گئی۔

ہور ویکھو

• آل دیالمہ
• ظہیر الدولہ وشمگیر
• مرداویج
• سامانی سلطنت
• قابوس ابن وشمگیر
• امیر کیکاؤس

حوالے

سانچہ:ایران دے موضوعات