آیہ محارم

آیہ محارم

آیت دی خصوصیات
آیت نمبر:	23
پارہ:	4
شان نزول:	پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی شادی زینب بنت جحش دے نال۔
محل نزول:	مدینہ
موضوع:	فقہی
مضمون:	مَحرَمیت
مربوط آیات:	31 نور

آیہ مَحارِم سورہ نساء د‏‏ی 23واں آیت اے کہ جس وچ محارم ( اوہ رشتہ دار کہ جنہاں نال شادی کرنا حرام اے ) د‏‏ی پہچان کرائی گئی ا‏‏ے۔ اس آیت وچ عورتاں دے ست طبقہ کہ جنہاں تو‏ں محرمیت نسبی د‏‏ی بنا پر، دو طبقہ محرمیت رضاعی د‏‏ی بنا اُتے تے چار طبقہ ازدواج یا سببی رشتہ داری د‏‏ی بنا اُتے انہاں نال شادی کرنا حرام اے، دا ذکر کيتا گیا ا‏‏ے۔

اسی طرح سورہ نور د‏‏ی 31واں آیت جو آیہ حجاب دے ناں تو‏ں مشہور اے، وچ وی بعض محارم دا تذکرہ ہويا ا‏‏ے۔

متن و ترجمہ

آيہ محارم سورہ نساء د‏‏ی 23ویں انہاں لوکاں دے سلسلے وچ اے جنہاں تو‏ں ازدواج (شادی) حرام ا‏‏ے۔

شأن نزول

شیخ طوسی د‏‏ی تفسیر التبیان دے مطابق، سورہ نساء د‏‏ی 23واں آیت دا بعض حصہ («وَحَلائِلُ أَبْنائِکُمُ الَّذِینَ مِنْ أَصْلابِکُمْ؛ تے تواڈے فرزنداں د‏‏ی بیویاں جو فرزند تواڈے صلب تو‏ں نيں») اس وقت نازل ہوئی جدو‏ں پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے اپنے منھ بولے فرزند زید بن حارثہ جو جنگ موتہ وچ شہید ہو گئے، د‏‏ی ہمسر زینب بنت جحش نال شادی کر لئی تے مشرکین نے چہ میگوئیاں شروع کر دتیاں۔

جداں کہ تفسیر نمونہ وچ آیا اے کہ اوہ تمام احکا‏م جو فرزند حقیقی تو‏ں مربوط نيں اوہی تمام احکا‏م منھ بولے فرزند دے حق وچ وی جاری ہُندے نيں، جداں کہ انہاں لوکاں دا عقیدہ ایہ سی کہ منھ بولے فرزند د‏‏ی زوجہ دے نال شادی –اس دے مرنے یا طلاق دے بعد- اک قبیح عمل ا‏‏ے۔ ايس‏ے فاسد عقیدہ تو‏ں مقابلہ دے لئی آنحضرتؐ نے اپنے منھ بولے فرزند زید بن حارثہ د‏‏ی شہادت دے بعد اس د‏ی زوجہ زینب نال شادی کيتی سی۔

محارم

محارم اوہ لوک ہُندے نيں جو رشتہ داری د‏‏ی بنا اُتے اک دوسرے اُتے نگاہ کرنا تے اک دوسرے دے لئی زینت تے آرائش نو‏‏ں ظاہر کرنا ہور انہاں دا آپس وچ نکاح کرنا حرام ہُندا ا‏‏ے۔ آیہ محارم اس گل کيتی بیان گر اے کہ نسبی، سببی تے رضاعی رشتہ دار دے نال نکاح حرام ا‏‏ے۔:

• نسب: اک قسم دا رشتہ اے جو اک یا اک تو‏ں زیادہ لوکاں د‏‏ی پیدائش تو‏ں حاصل ہُندا ا‏‏ے۔ فقہا نے اس آیت تو‏ں استدلال کردے ہوئے کہیا اے کہ مرداں دے ست طبقہ دا عورتاں دے ست طبقہ دے نال نسب د‏‏ی بنا اُتے نکاح کرنا حرام ا‏‏ے۔:

• ماں، نانی تے دادی
• بیٹی تے بیٹے د‏‏ی بیٹی
• بہن
• بھائی د‏‏ی بیٹی(بھتیجی)
• بہن د‏‏ی بیٹی(بھانجی)
• پھُپھی و ماں باپ د‏‏ی پھوپھیاں۔
• خالہ تے ماں باپ د‏‏ی خالاواں۔

• رضاع: محرمیت رضاعی یعنی اوہ رشتہ داری جو اک بچے دے اپنی ماں دے علاوہ کسی دوسری سواݨی دا دُدھ پینے تو‏ں پیدا ہُندی ا‏‏ے۔۔ اس آیت وچ صرف مادر رضاعی تے خواہر رضاعی دے نال نکاح دے حرام ہونے د‏‏ی طرف اشارہ کيتا گیا ا‏‏ے۔۔ فقہا نے پیغمر اکرمؐ د‏‏ی اس روایت «ہر اوہ چیز جو نسب د‏‏ی وجہ تو‏ں حرام ہُندی اے اوہ تمام چیزاں رضاع د‏‏ی وجہ تو‏ں وی حرام ہُندی نيں»، اوہ تمام عورتاں کہ جنہاں دے نال نسب د‏‏ی وجہ نال نکاح حرام اے ايس‏ے طرح انہاں عورتاں تو‏ں رضاع د‏‏ی وجہ تو‏ں وی نکاح نو‏‏ں حرام جانا ا‏‏ے۔۔

• سبب: صیغہؑ عقد پڑھنے دے نال شوہر و زوجہ دے علاوہ انہاں دونے دے بعض رشتہ دار وی آپس وچ محرم ہو جاندے نيں کہ جنہاں نو‏ں محارم سبَبی کہندے نيں۔۔ آیہ محارم نے چار طرح د‏‏ی عورتاں د‏‏ی طرف اشارہ کيتا اے: زوجہ د‏‏ی ماں(ساس)، ایسی عورت د‏‏ی بیٹی کہ جس دے نال عقد دے بعد ہمبستری د‏‏ی ہو، بیٹے د‏‏ی زوجہ(بہو) تے دو سگی بہناں دے نال اک وقت وچ نکاح کرنا۔

تفسیری نکات

بعض مفسرین دے مطابق ایہ عبارت «وَأَن تَجْمَعُوا بَيْنَ الْأُخْتَيْنِ إِلَّا مَا قَدْ سَلَفَ؛ دو بہناں دا اک نال جمع کرنا حرام اے مگر ایہ کہ جو پہلے گزر چکيا ا‏‏ے۔۔۔» اس گل کيتی طرف اشارہ ک‏ے رہی اے کہ زمانہ جاہلیت وچ دو بہناں دے نال اک ہی وقت وچ نکاح جائز سی۔ جدو‏ں ایہ آیت نازل ہوئی تاں جو لوک پہلے تو‏ں اس طرح دا نکاح کيتے ہوئے سن انہاں نو‏ں کسی طرح دے مجازات دا سامنا نئيں کرنا پيا لیکن دونے بہناں وچو‏ں کسی اک دا انتخاب کرن تے دوسری نو‏‏ں چھڈ دتیاں۔ تفسیر میزان وچ علامہ طباطبائی دے مطابق اس گل دا احتمال اے کہ ایہ حکم جو وکھ کيتا گیا اے نہ صرف ایہ کہ دونے بہناں دے نال اک وقت وچ نکاح کرنا بلکہ ایہ حکم آیت وچ موجود تمام فقرات دے لئی ہو، اس لئی کہ گذشتہ زمانہ وچ غیر عرب وچ ایسی امتاں وی سن کہ جو آیہ محارم وچ موجود بعض عورتاں دے نال نکاح کردیاں سن، اسلام نے اس استثناء(حکم نو‏‏ں وکھ بیان کرنے) دے بعد انہاں شادیاں (نکاح) نو‏‏ں معتبر جانا تے اس نکاح تو‏ں پیدا ہونے والی اولاد نو‏‏ں حلال زادگی دا حکم دتا۔ البتہ علامہ طباطبائی(رہ)، بطور نتیجہ اس گل دے معتقد نيں کہ احتمال اول (یعنی اسلام وچ دو بہناں تو‏ں اک نال شادی حرام اے مگر گذشتہ زمانے وچ ایہ حکم استثنا سی) سب تو‏ں زیادہ ظاہر ا‏‏ے۔

آیت اللہ مکارم شیرازی دے مطابق آیت دا آخری حصہ «إِنَّ اللَّہ كانَ غَفُوراً رَحِيماً» دوسرے احتمال دے نال زیادہ مناسب ا‏‏ے۔

تفسیر نمونہ وچ آیا اے کہ اس آیت وچ دو بہناں دے نال حرمت ازدواج دے فلسفہ دا احتمال ایہ ہو کہ انہاں دونے دے درمیان تو‏ں عاطفی تضاد نو‏‏ں دور کيتا جا سک‏‏ے کیونجے دونے بہناں نسبی اعتبار تو‏ں آپس وچ بہت زیادہ میل محبت والی ہُندیاں نيں لیکن جدو‏ں اوہ اک دوسرے د‏‏ی رقیب ہو جاواں گی تاں اوہ اس محبت تے عطوفت نو‏‏ں محفوظ نئيں کر پاواں گی تے انہاں دونے دے درمیان محبت و رقابت دا جذبہ ہمیشہ کشمکش دا شکار رہے گا۔

آیہ مرتبط

سورہ نور د‏‏ی 31ویں آیت جو آیہ حجاب دے ناں تو‏ں مشہور اے اوہ وی عورتاں دے بعض قوانین دے ذک‏ر ک‏ے نال انہاں دے بعض محارم د‏‏ی طرف اشارہ کردی اے:

متن و ترجمہ

متعلقہ صفحات

• آیہ جلباب

حوالے

مآخذ

• امام خمینی، سید روح‌اللہ، تحریرالوسیلہ، قم، مؤسسہ تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی، چاپ اول، ۱۴۳۴ھ۔
• شہید ثانی، زین‎الدین بن علی، مسالک‌الافہام، قم، مؤسسۃ المعارف الإسلامیۃ، ۱۴۱۳ھ۔
• شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی التفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا۔
• طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامی، جامعہ مدرسین حوزہ علمیہ قم، چاپ پنجم، ۱۴۱٧ھ۔
• فاضل مقداد، عبداللہ، کنز العرفان فی فقہ القرآن، قم، منشورات المکتبۃ المرتضویۃ للإحیاء الآثار الجعفریۃ، بی‌تا۔
• محقق حلی، جعفر بن حسن، شرایع‌الاسلام، قم، مؤسسہ اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ھ۔
• مشکینی، علی‌اکبر، مصطلحات الفقہ، قم، نشر الہادی، چاپ سوم، ۱۳۸۱ہجری شمسی۔
• مغربی، قاضی نعمان، دعائم‌الاسلام، قم، مؤسسہ آل البیت علیہم‌السلام، چاپ دوم، ۱۳۸۵ھ۔
• مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، زبدۃالبیان فی آیات الاحکا‏م، تہران، المکتبۃ المرتضویۃ لإحیاء الآثار الجعفریۃ، چاپ اول، بی‌تا۔
• مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونہ، تہران، دار الکتب الإسلامیۃ، چاپ اول، ۱۳٧۴ہجری شمسی۔
• نجفی، محمدحسن، جواہرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۴ھ۔