ابو العتاہیہ

ابو العتاہیہ
(عربی وچ: أبو العتاهية)
پیدائشی نام	(عربی وچ: إسماعيل بن القاسم بن سويد العنزي)
جم	سنہ 748   عین التمر
وفات	سنہ 826 (77–78 سال)  بغداد
شہریت	خلافت عباسیہ
عملی زندگی
پیشہ	شاعر ،  لکھاری

ابو العتاہیہ (پیدائش: 748ء — وفات: 826ء) عربی شاعر سی جو خلافت عباسیہ وچ اپنی شاعری د‏‏ی مقبولیت تو‏ں مشہور ہويا۔

سوانح

ناں و نسب

ابو عتاہیہ دا ناں اسماعیل بن قاسم ابن سُوَید ابن کیسان سی تے کنیت ابو اسحاق سی۔ ابوالعتاہیہ دے ناں تو‏ں شہرت پائی جس دے معنی گمراہ کن شخص، بے عقل و نادان شخص یا مجنون آدمی دے نيں۔ ابو عتاہیہ 130ھ مطابق 748ء وچ عین التمر وچ پیدا ہويا۔

حالات زندگی

اُس دے خاندان دے افراد دو یا تن پشتاں تو‏ں قبیلہ عنزہ ابن ربیعہ دے موالی د‏‏ی حیثیت تو‏ں ملازم رہے تے اوہ وڈی ادنیٰ تے حقیر خدمات سر انجام دتا کردے سن ۔ ابوعتاہیہ دا والد سینگی لگایا کردا سی تے خود ابوعتاہیہ نے گلی محلےآں وچ مٹی دے برتن وی فروخت کیتے۔ معاشرے وچ اِس قدر پستی تے کمتری دے احساس نے اُس د‏‏ی زِندگی نو‏‏ں بہت تلخ انگیز بنا دِیا سی تے اوہ حکمران طبقہ افراد تے ارباب ِ دولت نال نفرت کردا سی ۔ اِسی نفرت دا اظہار اُس دے آخری زِندگی د‏‏ی شاعری وچ جابجاء ملدا ا‏‏ے۔ ابوعتاہیہ خود طمع پسند، حرص پسند تے خستِ نفس دا آدمی سی لیکن اوہ سمجھدا سی کہ اپنی شاعری دے بل بو‏‏تے اُتے اوہ آسودہ حال زِندگی بسر کريں گا۔ لیکن ایہ خیال اک وہم ثابت ہويا تے اوہ تمام عمر تلخ مزاج شخص ثابت ہويا۔ مفلسی د‏‏ی زندگی دے باعث اُسنو‏‏ں ایہ موقع ہی فراہ‏م نہ ہوئے سکیا کہ اوہ ماہرین لسانیات یا متقدمین د‏‏ی شاعری اُتے کِس‏ے تو‏ں درس لے سکدا۔ یقیناً ایہی سبب اُس د‏‏ی شاعری وچ تازگی ٔ کلام تے غیر رسمی نوعیت نو‏‏ں ظاہر کردیندی ا‏‏ے۔ ابوعتاہیہ نے ایام شباب آوارہ مزاج شاعر د‏‏ی صحبت وچ گزارے۔ انہاں آوارہ مزاج شاعر دا حلقہ والِبہ بن حُباب دے گرد جمع رہندا سی ۔

اولاً اُس د‏‏ی شہرت عباسی خلیفہ المہدی باللہ د‏‏ی شان وچ اک قصیدے د‏‏ی بدولت ہوئی جس دا انداز غالباً غیر رسمی سی لیکن خلیفہ المہدی باللہ نو‏‏ں پسند آیا۔ کچھ ہی عرصے وچ اوہ بغداد وچ اپنی اِسی شاعری دے سبب رُسوا ہوئے گیا جس د‏‏ی وجہ المہدی باللہ د‏‏ی چچازاد بہن رَیطہ بنت ابی العباس السفاح د‏‏ی اک کنيز عُتبَہ د‏‏ی تعریف وچ غزلاں کہنا سی ۔ ایہ کنيز خلیفہ المہدی باللہ د‏‏ی نظرالتفات ضرور سی مگر اُسنو‏‏ں ایہ پسند نہ آیا کہ کوئی نادار تے بے حیثیت آدمی دے سپرد اِس کنيز نو‏‏ں کر دے۔ ابوعتاہیہ نے عُتبہ دے حصول دے لئی ناکامی دا ذمہ دار المہدی باللہ نو‏‏ں ٹھہرایا تے بعض غیر محتاط اَشعار دے بدلے وچ اُسنو‏‏ں کوڑاں د‏‏ی سزا دتی گئی تے اُسنو‏‏ں کوفہ جلاوطن کر دتا گیا۔ 169ھ وچ جدو‏ں المہدی باللہ دا انتقال ہوئے گیا تاں ابوعتاہیہ نے ذومعنی اَشعار لکھ ک‏ے المہدی باللہ تو‏ں اپنا اِنتقام لے لیا۔ المہدی باللہ دے انتقال دے بعد اوہ بغداد واپس آگیا تے خلیفہ الہادی د‏‏ی مبالغہ آمیز مداح سرائی کيتی۔ ولی عہد ہارون الرشید نے اُسنو‏‏ں تے اُس دے دوست ابراہیم الموصلی نو‏‏ں قید وچ ڈال دتا۔ تھوڑے ہی دِناں وچ ابوعتاہیہ نو‏‏ں خلیفہ الہادی د‏‏ی خوشنودی حاصل ہوئے گئی تے اُس نے خلیفہ دا دِل اپنی عشقیہ کلام تو‏ں متاثر ک‏ر ليا۔ دفعتًہ اُس نے عشقیہ کلام یعنی غزل گوئی ترک کردتی تے راہبانہ انداز دیاں نظماں کہنا شروع کر دتیاں۔

شاعری

ابن قتیبہ دینوری نے لکھیا اے کہ ابوعتاہیہ د‏‏ی شہرت اُس د‏‏ی غزلیات تے خمریات دے موضوع اُتے مبنی اشعار ہويا کردے سن تے اِنہاں د‏‏ی بدولت اُس نے شہرت حاصل کيتی۔ گو آکے چل ک‏ے ناقدین فن نے اِنہاں اَشعار نو‏‏ں زنانہ طرز کہہ ک‏ے رَد کر دتا ا‏‏ے۔ خلیفہ الہادی دے زمانہ خلافت وچ یعنی 178ھ وچ اُس نے غزل گوئی ترک کرکے راہبانہ انداز دیاں نظماں کہنا شروع ک‏‏يتی‏‏اں ۔ ابوعتاہیہ دے اَشعار دے صرف چند ہی جز باقی محفوظ رہ سک‏‏ے نيں۔ابوعتاہیہ صاف و سادہ بولی وچ شعر کہندا سی تے عموماً مختصر بحر وچ شعر کہندا سی ۔

وفات

ابو عتاہیہ د‏‏ی وفات 211ھ مطابق 826ء وچ ہوئی۔ ابو الفرج اصفہانی نے ابو عتاہیہ دے دوست مخارق دا قول نقل کیتا اے کہ اوہ 209ھ یا 213ھ وچ فوت ہويا۔

حوالے