اتمان خیل

اتمان خیل Utmankhel
ملک	پاکستان
صوبہ	قبائلی علاقہ جات
منطقۂ وقت	پاکستان معیاری وقت (UTC+5)

اتمان خیل

اتمان خیل انگریزی :Utmankhel) اتمان خیل قوم دوسری اقوام د‏‏ی طرح کئی قبیلےآں ، شاخاں اورذیلی شاخاں وچ تقسیم ا‏‏ے۔ جنہاں وچ چند مشہور تے بنیادی شاخاں تے قبیلے مندرجہ ذیل ا‏‏ے۔

اتمان خیل د‏‏ی بنیادی شاخاں

ا) :ماندل (ب) آصیل (ت) علی زئی(ث) شموزئی (ج) بُٹ (خ) ستانہ دار، اوراس دے علاوہ سینکڑاں ذیلی شاخاں نيں

اتمان خیل قبیلے دا تریخی پس منظر

دوست محمد خان کامل "مرحوم"ْ اپنی کتاب ( خوشخال خان خٹک) جو اُردو بولی وچ لکھی گئی اے، دے دیباچہ وچ لکھدے نيں کہ 500 ق م وچ اک یونانی مورْخ ہیروڈاٹس پشتوناں د‏‏ی اس سرزمین تو‏ں گذراتے ایتھ‏ے پکتولیس نامی اک قوم دا ذکر کردے نيں جو غالباً اُس نے اسنو‏ں اپنے لہجہ وچ ڈھالیا اے تے دراصل ایہ پکتہا ، پکتون پختون یا پشتون د‏‏ی نشان دہی کردا اے ۔

اگے چل ک‏ے ہیر وڈاٹس دریائے سندھ دے کنارے آباد چار اقوام دا ذکر کردے نيں جنہاں وچ ایپریٹائے، سیٹگیڑلے، اوراُٹومان دا ذکر کردے نيں۔ایہ وی ہیروڈائس دے لہجے د‏‏ی تبدیلی ا‏‏ے۔ تے غالباً گمان کیتا جاتاہے کہ ایپریٹائے افریدی قوم،سیٹگیڈلے،خٹک تے اُٹومان اتمانخیل قوم د‏‏ی نشان دہی کردا ا‏‏ے۔ خان روشن خان یوسفزئی قوم د‏‏ی سرگزشت "ميں رقمطر از نيں کہ اُتمان خیل قوم پٹھاناں دا اک مشہور قبیلہ ا‏‏ے۔ تے مصنف اگے اُتمان خیل قبیلے د‏‏ی مردانگی تے بہادری رطب اللسان ني‏‏‏‏ں۔

اے ایچ، میک مہن سابقہ انگریز پولیٹیکل ایجنٹ تے اسسٹینٹ پولیٹیکل ایجنٹ برائے دیر، سوات، چترال، باجوڑ تے ملاکنڈ نے انگریز حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں رازدارانہ طور اُتے اُتمانخیل قوم دے علاوہ ہور اقوام د‏‏ی تاریخی معلومات نو‏‏ں اکٹھا کرکے چھپوایا۔ جسنو‏ں اک وقت تک صیغہ راز وچ رکھیا گیا۔ تے ایہ اس لئی کہ انگریز حقائق نو‏‏ں جاننا وی ضروری سمجھدا سی۔

Report on the tribes of Dir, Swat, and Bajour together with the Utman-khel and Sam Ranizai By A. H. McMahon And A. D. G. Ramsay کی رپورٹس د‏‏ی روشنی وچ اتمان خیل قوم دا بنیادی تعلق"خراسان"کے علاقہ غورہ مورگہ تو‏ں سمجھیا گیا۔ خراسان ،بلوچستان دے ضلع "ژوب"ميں واقع اے

اُتمان خیل قوم بسلسلہ تلاش معاش اپنے آبائی علاقے ژوب تو‏ں نکل پئے تے شمالی علاقے د‏‏ی طرف روانہ ہوئے ک‏ے دریائے گومل دے کنارے آباد اپنے اتمان خیل بھائیاں دے نال رہائش پزیر ہوئے ۔ وقت گزرنے دے نال نال انہاں د‏‏ی آبادی وچ وی اضافہ ہُندا رہیا تے دوسری اقوام د‏‏ی طرح اُتمان خیل قوم ملک دے شمالی حصّاں د‏‏ی طرف رواں دواں سی ایتھ‏ے تک کہ اس قوم نے باجوڑ دے جنوبی علاقےآں تے کچھ شمالی علاقےآں اُتے اپنا قبضہ جمالیا۔ جداں جداں وقت گزردا گیا ۔ ایہ قوم باجوڑ دے جنوبی علاقےآں تو‏ں نکل ک‏ے دیر لوئر تے دیر اَپر دے کئی علاقےآں وچ آباد ہوئی۔ تے ہن ایہ انہاں علاقےآں د‏‏ی اک اکثریت قوم منی جاندی ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ اس د‏ی کئی شاخاں ملاکنڈ ایجنسی تو‏ں ہُندے ہوئے ضلع مردان تے ضلع چارسدہ دے بیشتر حصےآں وچ آباد ني‏‏‏‏ں۔ ايس‏ے طرح آمبار، پڑانگ غار اُتمانخیل قوم دے اکثریت‏ی علاقے نيں ۔ صوبہ سندھ دے کراچی شہر وچ وی اتمان خیل قوم د‏‏ی وڈی تعداد رہائش پزیر دا اے ، جدو‏ں کہ صوبہ بلوچستان وچ ژوب تے لورالائی وچ اُتمانخیل قوم د‏‏ی کثیر آبادی بستی ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح صوبہ پنجاب وچ حضرو تے اس دے مضافات وچ اتمان خیل قوم رہائش پزیر ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ ضلع ہزارہ وچ ہری پور دے گردونواح وچ اُتمان خیل قوم دا اک جم غفیر رہندا ا‏‏ے۔ باجوڑ ایجنسی دے علاوہ کرم ایجنسی تے دریائے گومل دے نال نال ایہ قوم رہائش پزیر ا‏‏ے۔ الغرض اتمان خیل قوم پاکستان دے کونے کونے تے چپے چپے وچ رہائش پزیر ني‏‏‏‏ں۔ تے اپنے وطن تے قوم اُتے اپنا تن من دھن قربان کرنے دے لئی تیار رہندی ا‏‏ے۔

جغرافیائی حیثيت

جب سولھواں صدی وچ اُتمان خیل نے باجوڑ دے جنوبی تے جنوب مشرقی حصہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ تاں اُس وقت اوہ اک آزاد قبیلے د‏‏ی حیثیت تو‏ں آباد ہوئے ۔ تریخ وچ کِس‏ے قوم نے ا ن نو‏‏ں زیر تے مطیع نئيں کیتا ۔ اورنہ کِس‏ے نو‏‏ں خراج دتا ۔ قوم اُتمان خیل دا علاقہ زیادہ تر پہاڑی تے زمین پیدتے دے لحاظ تو‏ں غیر ہموار تے پتھر یلی ا‏‏ے۔ دریائے رود دے کنارے دا علاقہ ہموار تے زرخیز ا‏‏ے۔ لیکن اس دا انحصار بارش اُتے ا‏‏ے۔ باقی علاقہ پہاڑی تے دشوار گذا رہ‏‏ے۔ اُتما ن خیل دا علاقہ باجوڑ دے جنوب وچ دریائے رود تو‏ں ہُندے ہوئے دریائے انبار تک پھیلاہويا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ جنوب مشرق وچ سوات رانیزئی تے سمہ رانیزئی تک پھیلا ہويا ا‏‏ے۔ دوسری طرف ارنگ تو‏ں ہُندے ہوئے اتمان خیل قوم دیر لوئر دے مغربی تے جنوبی حصےآں وچ زیادہ تر علاقےآں وچ رہائش پزیر ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ اُنہاں دے کئی قبیلے ضلع دیر اَپر وچ آباد نيں ۔ ملاکنڈ ایجنسی تو‏ں نکل ک‏ے ضلع مردان دے اکرام پور ، میاں خان سنگاو، نو‏‏ں ہی برمول ، کاٹلنگ تے بابو زئی شموزئی دے علاقےآں اُتے اُتمان خیل قوم پھیل کر آباد ہوچک‏ی ا‏‏ے۔

حوالے