استقرا
استقرائی منطق، دے نظریے دے مطابق سائنس دا آغاز مشاہدے توں ہُندا اے، یعنی سائنس حصولِ علم دا ایسا طریقہ اے جس وچ مشاہدات دی بنیاد اُتے نظریات [Theories]قائم کیتے جاندے نيں۔ انہاں مشاہدات دی بنیاد انسان دے حواس خمسہ اُتے اے یعنی سماعت، بصارت، لمس، سونگھنا تے چکھنا، دعوی ایہ اے کہ انہاں حواس خمسہ توں حاصل ہونے والے مشاہدات کوبنیاد بنا کے آفاقی نوعیت دے نظریات قائم کرنا ممکن اے۔ اس گل نوں سمجھنے دے لئی درج ذیل مثالاں اُتے غور کرن:
- 9 اپریل 2006ءکو پاکستان وچ سورج گرہن ہويا۔
- میری پینسل جے پانی وچ جزوی طور پرڈ بوئی جائے تاں ٹیڑھی نظر آندی اے۔
- اس لوہے نوں جدوں گرم کیتا گیا تاں اوہ نرم ہوئے کے پھیل گیا۔
حواس خمسہ دے ذریعے حاصل کردہ علم:
ان مثالاں اُتے غور کرنے توں اک خاص واقعہ دا کسی خاص مقام تے خاص وقت اُتے وقوع پزیر ہونا معلوم ہُندا اے۔ مثلاً پہلی مثال توں ایہ گل معلوم ہوئی کہ اک خاص تریخ [9 اپریل] نوں اک خاص مقام [پاکستان] اُتے اک واقعے دا مشاہدہ کیتا گیا۔ ايسے طرح تیسری مثال توں ایہ گل ظاہر ہوئی کہ اک خاص لوہے نوں جدوں گرم کیتا گیا تاں اوہ نرم ہوئے گیا۔ چناں چہ اک ایسا بیان [Statement] جس وچ کِسے خاص واقعے دا کسی خاص وقت تے مقام اُتے مشاہدے دا دعویٰ کیتا جائے اک Singular Proposition [خاص یا منفرد قضیہ] کہلاندا اے۔ انہاں مثالاں توں اک گل واضح ہوجانی چاہیے تے اوہ ایہ کہ تمام مشاہداتی بیانات [Observative Statement] بنیادی طور اُتے Singular Proposition ہی ہُندے نيں کیوں کہ انہاں دی بنیاد اوہ مشاہدات نيں جو کوئی شخص اپنے حواس خمسہ دے ذریعہ حاصل کردا اے۔
استقرائی منطق وچ جزو توں کُل دی طرف سفر کیتا جاتااے۔ جس دی مثال ایہ اے۔
جزو الف = ہندوستان دے کوّے کالے ہُندے نيں۔
جزوب= افغانستان دے کوّے کالے ہُندے نيں۔
جزوج = ایران دے کوّے کالے ہُندے نيں۔
جزود= امریکا دے کوّے کالے ہُندے نيں۔
جزو س= جاپان دے کوّے کالے ہُندے نيں۔
غرض، ايسے طرح جِنّے زیادہ ممکن ہوسکن اجزأ اکھٹا کیتے جاندے نيں تے فیر نتیجہ کڈیا جاندا اے۔ مثلاً مذکورہ بالا استقرائی مقدمہ وچ نناوے فیصد اجزأ ایہ کہندے نيں کہ "کوّا کالا ہوتاہے”۔ چنانچہ نتیجہ کڈیا جائے گا کہ کوّا کالا ہوتاہے۔[۱]
یہ تاں سادہ سی مثال سی۔
ہور ویکھو
[سودھو]حوالے
[سودھو]سانچہ:منطق سانچہ:مثبتیت سانچہ:فلسفہ سائنس
|