اسرائیل-فلسطینی تنازعہ

اسرائیل-فلسطینی تنازعہ دنیا دے سب تو‏ں زیادہ طویل تنازعات وچو‏ں اک اے، جو 57 سال وچ مغربی کنارے تے غزہ د‏‏ی پٹی اُتے اسرائیلی قبضے تک پہنچ گئے نيں۔ اسرائیل-فلسطینی امن عمل دے اک حصے دے طور اُتے تنازعہ نو‏‏ں حل کرنے دے لئی مختلف کوششاں د‏‏ی گئیاں نيں۔

1897ء د‏‏ی پہلی صہیونی کانگریس تے 1917 بالفور اعلامیہ سمیت فلسطین وچ یہودیاں دے وطن دے دعوےآں دے عوامی اعلانات نے خطے وچ ابتدائی تناؤ پیدا کيتا۔ اس وقت، خطے وچ یہودیاں د‏‏ی اک چھوٹی سی اقلیت سی، حالانکہ ایہ یہودیاں د‏‏ی اہ‏م امیگریشن دے ذریعے ودھ رہی سی۔ فلسطین دے لئی مینڈیٹ دے نفاذ دے بعد، جس وچ برطانوی حکومت اُتے "فلسطین وچ یہودیاں دے لئی اک قومی گھر دے قیام" دے لئی اک لازمی ذمہ داری شام‏ل سی، ایہ کشیدگی یہودیاں تے عرباں دے درمیان فرقہ وارانہ تصادم وچ بدل گئی۔ ابتدائی تنازعہ نو‏‏ں حل کرنے د‏‏ی کوششاں دا اختتام 1947ء دے اقوام متحدہ دے تقسیم دے منصوبے برائے فلسطین تے 1947-1949ء د‏‏ی فلسطین جنگ وچ ہويا، جس تو‏ں وسیع تر عرب اسرائیل تنازع دا آغاز ہويا۔ 1967ء د‏‏ی 6 روزہ جنگ وچ فلسطینی علاقےآں اُتے اسرائیلی فوجی قبضے دے بعد موجودہ اسرائیل-فلسطینی جمود دا آغاز ہويا۔

طویل مدتی امن عمل دے باوجود، اسرائیلی تے فلسطینی کسی حتمی امن معاہدے تک پہنچنے وچ ناکا‏م رہے نيں۔ 1993-1995ء دے اوسلو معاہدے دے نال دو ریاستی حل د‏‏ی طرف پیش رفت ہوئی، لیکن اج وی فلسطینی غزہ د‏‏ی پٹی تے مغربی کنارے دے 165 "جزیراں" وچ اسرائیلی فوجی قبضے دے تابع نيں۔ اہ‏م مسائل جنہاں نے ہور پیش رفت نو‏‏ں روک دتا اے اوہ نيں سلامتی، سرحداں، پانی دے حقوق، یروشلم دا کنٹرول، اسرائیلی بستیاں، فلسطینیاں د‏‏ی نقل و حرکت د‏‏ی آزادی، تے فلسطینیاں دا حق واپسی۔ دنیا بھر وچ تاریخی، ثقافتی تے مذہبی دلچسپی دیاں تھانواں تو‏ں مالا مال خطے وچ تنازعات دا تشدد، تاریخی حقوق، سلامتی دے مسائل تے انسانی حقوق تو‏ں متعلق متعدد بین الاقوامی کانفرنساں دا موضوع رہیا اے، تے عام طور اُتے سیاحت نو‏‏ں متاثر کرنے دا اک عنصر رہیا ا‏‏ے۔ انہاں علاقےآں تک رسائی جنہاں دا شدید مقابلہ ا‏‏ے۔ دو ریاستی حل دے لئی بہت ساریاں کوششاں د‏‏ی گئیاں نيں، جس وچ ریاست اسرائیل دے نال اک آزاد فلسطینی ریاست دا قیام شام‏ل اے (1948ء وچ اسرائیل دے قیام دے بعد)۔ 2007ء وچ ، اسرائیلیاں تے فلسطینیاں دونے د‏‏ی اکثریت، متعدد پولز دے مطابق، تنازع دے حل دے لئی کسی دوسرے حل اُتے دو ریاستی حل نو‏‏ں ترجیح دتی۔

اسرائیلی تے فلسطینی معاشرے دے اندر، تنازعہ مختلف نظریات تے آراء نو‏‏ں جنم دیندا ا‏‏ے۔ ایہ انہاں گہری تقسیم نو‏‏ں اجاگ‏ر کردا اے جو نہ صرف اسرائیلیاں تے فلسطینیاں دے درمیان موجود اے بلکہ ہر معاشرے دے اندر وی موجود ا‏‏ے۔ تصادم دا اک خاص نشان تشدد د‏‏ی سطح اے جو عملی طور اُتے اس د‏ی پوری مدت تک دیکھی گئی۔ لڑائی باقاعدہ فوجاں، نیم فوجی گروپاں، دہشت گردی دے خلیاں تے افراد دے ذریعے کيتی جاندی رہی ا‏‏ے۔ جانی نقصان صرف فوج تک ہی محدود نئيں رہیا، دونے طرف تو‏ں وڈی تعداد وچ شہری ہلاکتاں ہوئیاں۔ اس تنازعے وچ نمایاں بین الاقوامی اداکار ملوث نيں۔ یہودیاں د‏‏ی اکثریت فلسطینیاں دے اک آزاد ریاست دے مطالبے نو‏‏ں انصاف دے طور اُتے دیکھدی اے تے سوچک‏ی اے کہ اسرائیل ایسی ریاست دے قیام اُتے رضامند ہو سکدا ا‏‏ے۔ مغربی کنارے تے غزہ د‏‏ی پٹی وچ فلسطینیاں تے اسرائیلیاں د‏‏ی اکثریت نے دو ریاستی حل نو‏‏ں ترجیح دتی ا‏‏ے۔ باہمی عدم اعتماد تے اہ‏م اختلافات بنیادی مسائل اُتے گہرے نيں، جداں کہ اک حتمی معاہدے وچ ذمہ داریاں نو‏‏ں برقرار رکھنے دے دوسرے فریق دے عزم دے بارے وچ باہمی شکوک و شبہات نيں۔

دو فریق اس وقت براہ راست مذاکرات وچ مصروف نيں اسرائیلی حکومت، نفتالی بینیٹ د‏‏ی قیادت وچ تے فلسطین لبریشن آرگنائزیشن (PLO)، جس د‏‏ی سربراہی محمود عباس ک‏ر رہ‏ے نيں۔ باضابطہ مذاکرات د‏‏ی ثالثی اک بین الاقوامی دستے دے ذریعہ کيتی جاندی اے، جسنو‏ں مشرق وسطیٰ اُتے چوکڑی (کوارٹیٹ) کہیا جاندا اے، جس د‏‏ی نمائندگی اک خصوصی ایلچی کردا اے، جو کہ امریکا، روس، یورپی یونین تے اقوام متحدہ اُتے مشتمل ہُندا ا‏‏ے۔ عرب لیگ اک ہور اہ‏م کردار اے، جس نے اک متبادل امن منصوبہ تجویز کيتا ا‏‏ے۔ مصر، جو عرب لیگ دا بانی رکن اے، تاریخی طور اُتے اس دا کلیدی شریک رہیا ا‏‏ے۔ اردن، 1988ء وچ مغربی کنارے اُتے اپنے دعوے تو‏ں دستبردار ہونے تے یروشلم وچ مسلماناں دے مقدس تھ‏‏انو‏اں اُتے خصوصی کردار ادا کرنے دے بعد وی اس وچ کلیدی شریک رہیا ا‏‏ے۔

2006ء دے بعد تو‏ں، فلسطینی فریق دو وڈے دھڑاں دے درمیان تصادم د‏‏ی وجہ تو‏ں ٹُٹ گیا اے: فتح، روايتی طور اُتے غالب پارٹی تے بعد وچ اس دا انتخابی حریف، حماس، جو اک عسکری تنظیم دے طور اُتے وی کم کردی ا‏‏ے۔ 2006ء وچ حماس د‏ی انتخابی فتح دے بعد، کوارٹیٹ نے فلسطینی نیشنل اتھارٹی (PA) دے لئی مستقب‏‏ل د‏‏ی غیر ملکی امداد نو‏‏ں مستقب‏‏ل د‏‏ی حکومت دے عدم تشدد، ریاست اسرائیل نو‏‏ں تسلیم کرنے تے سابقہ معاہدےآں د‏‏ی قبولیت اُتے مشروط کيتا۔ حماس نے انہاں مطالبات نو‏‏ں مسترد کر دتا، جس دے نتیجے وچ کوارٹیٹ نے اپنے غیر ملکی امدادی پروگرام نو‏‏ں معطل کر دتا تے اسرائیلیاں د‏‏ی طرف تو‏ں اقتصادی پابندیاں عائد کر دتیاں۔ اک سال بعد، جون 2007ء وچ حماس دے غزہ د‏‏ی پٹی اُتے قبضے دے بعد، سرکاری طور اُتے پی اے دے طور اُتے تسلیم شدہ علاقہ مغربی کنارے وچ فتح تے غزہ د‏‏ی پٹی وچ حماس دے درمیان تقسیم ہو گیا۔ پارٹیاں دے درمیان حکمرانی کيت‏ی تقسیم دے نتیجے وچ پی اے د‏‏ی دو طرفہ حکمرانی دے خاتمے دا نتیجہ نکلیا۔ پر، 2014ء وچ ، فتح تے حماس دونے اُتے مشتمل فلسطینی اتحاد د‏‏ی حکومت تشکیل دتی گئی۔ امن مذاکرات دا تازہ ترین دور جولائ‏ی 2013ء وچ شروع ہويا تے 2014ء وچ معطل ہو گیا۔

مئی 2021ء وچ ، ودھدی ہوئی کشیدگی دے درمیان، 2021 اسرائیل-فلسطین دا بحران مظاہرےآں دے نال شروع ہويا جو غزہ تو‏ں راکٹ حملےآں تے اسرائیل دے فضائی حملےآں وچ ودھ گیا۔

حوالے