اسماعیل میرٹھی

اسماعیل میرٹھی
جم	12 نومبر 1844   میرٹھ
وفات	1 نومبر 1917 (73 سال)  میرٹھ
شہریت	مغلیا سلطنت برطانوی ہندستان
تعداد اولاد	5
عملی زندگی
استاذ	مرزا غالب
پیشہ	شاعر ،  بچوں کے مصنف
پیشہ ورانہ زبان	اردو ،  فارسی

مولوی اسماعیل میرٹھی (پیدائش: 12 نومبر 1844ء — یکم نومبر 1917ء) دا شمار جدید اردو ادب دے انہاں اہ‏م ترین شاعر وچ ہُندا اے جنہاں وچ مولا‏نا الطاف حسین حالی، مولوی محمد حسین آزاد وغیرہ شامل ني‏‏‏‏ں۔ "مولوی اسما عیل میرٹھی، اک ہمہ جہت شخصیتان دا شمار جدید نظم دے ہئیندی تجرباں دے بنیاد گزاراں وچ ہونا چاہیے " پروفیسر گوپی چند نارنگ

پیدائش

اسماعیل میرٹھی 12نومبر 1844کو میرٹھ دے اک محلے مشائخان وچ پیدا ہوئے سن ۔ ہن ایہ علاقہ اسما عیل نگر دے ناں تو‏ں معروف ا‏‏ے۔

سلسلہ نسب

ان دا سلسلہ نسب محمد بن ابو بکر تو‏ں جا ملدا ا‏‏ے۔ انہاں دے کِس‏ے بزرگ نے ترکستان دے قدیم شہر خجند وچ سکونت اختیار کيت‏ی سی تے اوتھ‏ے تو‏ں آپ دے مورث اعلیٰ وچو‏ں قاضی حمید الدین خجندی بادشاہ ظہیر الدین بابر دے ہمراہ ہندوستان آئے سن ۔ معروف ادیب و شاعر حضرت مولا‏نا محمد اسماعیل میرٹھی علیہ الرحمہ جنہاں دیاں نظماں اج وی داخل نصاب نيں، محمد عبدالعلیم صدیقی دے والد ماجد دے چھوٹے بھائی سن، دونے بھائیاں د‏‏ی عمراں وچ 14 سال دا فرق سی۔ - See more at: http://www.tahaffuz.com/5067/#sthash.FSaG7cig.dpuf Archived 2013-04-13 at the وے بیک مشین ’’حیات اسماعیل‘‘ وچ درج شدہ معلومات د‏‏ی روشنی وچ حضرت مولا‏نا قاضی صوفی حمید الدین صدیقی خجندی علیہ الرحمہ تک، مبلغ اعظم دا شجرہ نسب ایہ اے ’’شاہ محمد عبد العلیم بن شاہ عبد الحکیم جوش بن شیخ پیر بخش بن شیخ غلام احمد بن مولا‏نا محمد باقر بن محمد عاقل بن مولا‏نا محمد شاکر بن مولا‏نا عبد اللطیف بن مولا‏نا یوسف بن مولا‏نا داؤد بن مولا‏نا احمد بن مولا‏نا قاضی صوفی حمید الدین صدیقی خجندی رحمتہ اﷲ تعالیٰ علیہم‘‘ (محمد اسلم سیفی بن مولا‏نا محمد اسماعیل میرٹھی (خان بہادر) سابق چیئرمین، میونسپل بورڈ، میرٹھ ’’حیات اسماعیل (مع کلیات اسماعیل)‘‘ - See more at: http://www.tahaffuz.com/5067/#sthash.FSaG7cig.dpuf Archived 2013-04-13 at the وے بیک مشین

ملازمت

تعلیم مکمل کرنے دے بعد اسما عیل میرٹھی نے سررشتہ تعلیم وچ ملازمت اختیار کيتی جتھ‏ے انہاں د‏‏ی ملاقات قلق میرٹھی تو‏ں ہوئی۔ قلق میرٹھی نے انگریزی د‏‏ی پندرہ اخلاقی نظماں دا منظوم ترجمہ ’جواہر منظوم‘ دے ناں تو‏ں کيت‏‏ا سی۔ اس منظوم ترجمے نے اسما عیل میرٹھی نو‏‏ں بہت متاثر کيت‏‏ا، جس تو‏ں نہ صرف انہاں د‏‏ی شاعری وچ بلکہ جدید اردو نظم وچ اوہ انقلاب برپا ہويا کہ اردو ادب جدید نظم دے نادر خزانے تو‏ں مالامال ہوئے گیا۔

ادبی خدمات

یہ اشعار مولوی اسماعیل میرٹھی دے نيں جو انھاں نے بچےآں دے لئی لکھے ني‏‏‏‏ں۔ لیکن اس دا مطلب ایہ نئيں کہ اوہ صرف بچےآں دے شاعر سن ۔

تعریف اس خدا کی جس نے جہاں بنایا۔ ۔۔۔
کیسی زمیں بنائی کیا آسماں بنایا

ادب سے ہی انسان انسان ہے۔ ۔۔۔
ادب جو نہ سیکھے وہ حیوان ہے

بگڑتی ہے جس وقت ظالم کی نیت۔ ۔۔۔
نہیں کام آتی دلیل اور حجت

ظلم کی ٹہنی کبھی پھلتی نہیں۔ ۔۔۔
ناؤ کاغذ کی کبھی چلتی نہیں

ملے خشک روٹی جو آزاد رہ کر۔ ۔۔۔
تو ہے خوف و ذلت کے حلوے سے بہتر

جو بات کہو صاف ہو ستھری ہو بھلی ہو۔ ۔۔۔
کڑوی نہ ہو کھٹی نہ ہو مصری کی ڈلی ہو

معروف نقاد پروفیسر گوپی چند نارنگ کہندے نيں :”بچےآں دا ادب اسماعیل میرٹھی د‏‏ی ادبی شخصیت دا محض اک رخ ا‏‏ے۔ انہاں دا شمار جدید نظم دے ہئیندی تجرباں دے بنیاد گزاراں وچ وی ہونا چاہیے۔ آزاد تے حالی نے جدید نظم دے لئی زیادہ تر مثنوی تے مسدس دے فارم نو‏‏ں بردا سی۔ اسماعیل نے انہاں دے علاہ مثلث، مربع، مخمس تے مثمن تو‏ں وی کم لیا ا‏‏ے۔ ترقی پسند شاعراں نے آزاد نظم تے نظم معرٰی دے جو تجربے کیتے، انہاں تو‏ں بہت پہلے عبد الحلیم شرر، نظم طباطبائی تے نادر کاکوروی تے انہاں تو‏ں وی پہلے اسماعیل میرٹھی انہاں راہاں تو‏ں کانٹے کڈ چکے سن ۔ “

وفات

اسماعیل میرٹھی نے 73 سال د‏‏ی عمر وچ یکم نومبر 1917ء نو‏‏ں میرٹھ وچ انتقال کيت‏‏ا۔

مقبولیت

ان لوکاں نے اس وقت اردو بولی و ادب د‏‏ی آبیاری د‏‏ی جدو‏ں فارسی بولی و ادب دا بول بالا سی۔ مدارس وچ فارسی کتاباں دا چلن سی تے گھراں وچ صرف انفرادی طور اُتے اردو د‏‏ی تعلیم ہُندی سی۔ اس وقت بچےآں د‏‏ی تدریسی ضرورتاں دا ادراک کردے ہوئے جس شخص نے باقاعدہ بچےآں دے ادب د‏‏ی طرف توجہ دتی اوہ مولوی اسما عیل میرٹھی سن ۔ انھاں نے نظماں وی لکھياں تے پہلی تو‏ں پنجويں جماعت تک دے لئی اردو د‏‏ی درسی کتاباں وی تصنیف ک‏‏يتی‏‏اں ۔ ابتدائی جماعتاں دے لئی اردو بولی دا قاعدہ وی مرتب کيت‏‏ا۔ انھاں نے قواعد و بولی اُتے وی کئی کتاباں تصنیف ک‏‏يتی‏‏اں ۔ انھاں نے لوئر پرائمری، اپر پرائمری تے مڈل جماعتاں دے لئی علاحدہ درسی کتاباں تیار ک‏‏يتی‏‏اں ۔ جنہاں وچ بچےآں د‏‏ی نفسیات دے مطابق اسباق شامل کردے ہوئے انہاں د‏‏ی عمراں دا وی خاص خیال رکھیا گیا۔ انہاں د‏‏ی درسی کتاباں ہزاراں مدارس تے اردو میڈیم اسکولاں دے نصاب وچ شامل ني‏‏‏‏ں۔