الی
| فنگس | |
| |
| وکھریاں ونڈاں دی فنجائی،اتوں کھبے پاسے توں: امانیٹا مسکاریا ٹنڈرم، سکارلٹ ایلف کیپ کیڈینٹ ڈنگل، الی لگی ڈبل روٹی، سپائیزیلومائیسیٹ، ایسپرجیلس | |
اُلّی جانداراں دا اک دیس اے۔ ایہنوں انگریزی وچ فنگس کہندے نیں جیدی انیک فنجائی اے۔ فنجائی جانداراں دے پنج دیساں وچوں اک دیس اے۔
الی ایسا جاندار اے جیدے وچ نیوکلیئس ہوندا اے، جیڑا سپور بناندا اے، جیڑا خوراک نو جذب کر کے حاصل کردا اے، جیدے وچ کلوروفل نئی ہوندا تے جیڑا جنسی، نا جنسی ول نال اپنی نسل ودھاندا اے،ایہدے ولگن دے باہر ولگن کند ہوندی اے جو سیلولوز دی بجائے کائیٹن دی بنی ہوندی اے۔
ایہ بوٹیاں تے جنوراں توں وکھ ونڈ اے۔ کھمبیاں، ییسٹ، مولڈ ایہدے وچ آندے نیں۔ الی نو پڑھن آلے سینسدان نو مائیکولوجسٹ کہندے نے تے فنگس دا علم مائیکالوجی اخواندا اے۔
فنجائی پوری دنیا چ پائے جاندے نے۔ نکا ناپ، مٹی تے مردہ مادے چ خفیہ جیون، بوٹیاں تے ہور جنوراں نال رل مل کے رہن آلے تعلق باجوں اے غیر واضح ہوندے نے۔ اپنے پھلدار حصے باجوں فنجائی زیادہ واضح ہو جاندے نے۔ فنجائی نامیاتی مادے دی سڑن تے غذائی اجزاؑ دے چکراں لئی اہم کردار ادا کردے نے۔ کھمبیاں بطور خوراک استعمال کیتیاں جاندیاں نے۔ وائن، بیئر تے سویا ساس جئی شیواں نوں تخمیر دے عمل نال بنان لئی فنجائی ورتےجاندے نے۔ 1940 توں فنجائی نوں اینٹی بائیوٹک تے اینزائم بنان لئی ورتیا جا ریا اے۔ فنجائی نو کیڑے مار تے جڑی پوٹی مار دوائی دے طور تے وی ورتیا جاندا اے۔
ناں[سودھو]
فنگس لاطینی بولی دا اک شبد اے جیدا مطلب اے کھمبی۔ فنگس دا علم مائیکالوجی کہلاندا اے۔ مائیکالوجی دا شبد یونانی شبداں مائیکس تے لوگوس توں نکلیا اے۔ مائیکس دا مطلب اے کھمبی تے لوگوس دا مطلب اے علم۔ فنگس دا باقاعدہ علم 1836 وچ اک انگریز جوزف برکلے نے شروع کیتا۔
تھاں[سودھو]
فنگس اصلوں سکی تھاں تے ای ریندا اے ، کج ونڈاں مٹھے تے سمندری پانی وچ وی ہوندیاں نیں نیں۔ فنگس دیاں چوکھیاں ونڈاں بوٹیاں تے جانوراں وچ بیماریاں پھیلاندیاں نیں۔ فنگس دوسرے جانداراں نال رل مل کے رہن آلا جوڑ وی بناندا اے، جیدی ادھارن مائیکورائیزا تے لائیکن نے۔ مائیکورائیزا فنگس تے پودیاں دی جڑاں دے وچ جوڑ دا نا اے، تے لائیکن فنگس تے الجی وچ جوڑ دا نا اے۔
اچیچیاں گلاں[سودھو]
مالیکیولی ولاں دا علم ہون توں پہلاں، ٹیگزانومسٹ فنجائی نوں بوٹیاں دے کنگڈم دا حصہ سمجدے سن۔ بوٹیاں تے فنجائی دی ملدیاں جلدیاں خاصیتاں وچ شامل نے: دوویں حرکت نئی کر سکدے، دووان دا وکھالہ اکو جیا لگدا اے، بوٹیاں ورگوں ،اکثر فنجائی وی، مٹی چ اگدے نے۔ ہن فنجائی نو بوٹیاں تے جنوراں تو الگ کنگڈم وچ رکھیا گیا اے، جیدے بارے چ تسلیم کیتا جاندا اے کہ اے اک بلین سال پہلاں نمودار ہون آلا کنگڈم اے۔
کج ساختی، بائیو کیمیائی تے جینیاتی خاصیتاں دوجے جانداراں ورگیاں نے، تے کج صرف فنجائی چ پائی جاندیاں نے، تے اناں نو دوجے کنگڈماں توں وکھرا کردیاں نے۔
دوجے جانداراں ورگیاں خاصیتاں:
- فنجائی یوکیریاٹک جاندار نے۔ دوجے یوکیریاٹاں دی طرح، فنجائی دے ولگناں وچ جھلی بند نیوکلئیس پایا جاندا اے۔ کروموسوماں وچ موجود ڈیآگزی رائبوز نیوکلیک ایسڈ وچ نا کوڈنگ حصہ "انٹران" تے کوڈنگ حصہ "ایگزان" پایا جاندا اے۔
- فنجائی دے خلیاں دے وچ میمبرین چ بند آرگنیلز پائے جاندے نے، جناں وچ 80 ایس رائبوسوم، مائیٹوکانڈریا وغیرہ شامل نے۔
- جنوراں دی طرح فنجائی وچ کلوروپلاسٹ نئی ہوندا، اے اپنی خوراک خود تیار نئی کر سکدے۔ اے پہلاں توں تیار کیتے ہوئے نامیاتی مادے نو توانائی دا ذریعہ بناندے نے۔
- بوٹیاں دی طرح فنجائی وچ سیل وال تے ویکیول ہوندے نے۔ فنجائی جنسی ناجنسی طریقیاں نال اپنی نسل ودھا سکدے نے۔فنجائی سپور بنا کے ناجنسی تولید کردے نے۔ موس تے الجی دی طرح، فنجائی وچ وی ہیپلائیڈ نیوکلئیس پایا جاندا اے۔
- دھاگے دار الجی دی طرح فنجائی دا وکھالہ وی دھاگیاں نال بنیا ہوندا اے۔
فنجائی دی اچیچیاں گلاں:
- فنجائی دا جسم خاص قسم دے دھاگے ورگے فلامنٹاں نال بنیا ہوندا اے، جناں نو ہائیفے (واحد:ہائیفا) کہندے نے۔
.jpg)
- فنجائی دے خلیاں دے باہر سیل وال پائی جاندی اے، جیہدے وچ سیلولوز دی بجائے کائیٹن پایا جاندا اے۔
- کج فنجائی جیوین ییسٹ، بڈنگ کر کے اپنی نسل ودھاندا اے۔
ونڈاں[سودھو]
فنگس دی 100،000 نسلاں ہلے تک دریافت کیتیاں جا چکیاں نے، پر زمین تے کل 5۔1 ملین نسلاں دا اندازہ لگایا گیا اے۔فنجائی نو سپور تے سپور بنان آلے حصے دی شکل تے ناپ دی بنیاد تے مختلف درجیاں دے وچ تقسیم کیتا جاندا اے۔
جیون چکر تے وکھالے دی بنیاد تے فنجائی دی وکھریاں نسلاں نے۔ ایہدیاں مشھور قسماں وچ رائیزوپس، ییسٹ، ایسپرجیلس، پینیسیلیم، فیوزیریم، کلیویسیپس، نیوروسپورا کراسا، پکسینیا، اسٹیلیگو، کھمبیاں (اگیریکس، امانیٹا)، مولڈ وغیرہ شامل نے۔
وکھالہ[سودھو]
فنگس دے جسم نو تھیلس آکھیا جاندا اے۔ اے مختلف شکلاں وچ پایا جاندا اے، جیدے وچ نکے یک خلوی خمیر (ییسٹ) توں لے کر وڈے کثیر خلوی مولڈ۔ پف بال تے کھمبیاں شامل نے۔
فنگس دا خلیہ اک دیوار وچ بند ہوندا اے، جو کائیٹن دی بنی ہوندی اے۔ کائیٹن بڑا ای مضبوط تے لچکدار پولیسیکرائڈ اے جو این- ایسیٹائل گلوکوسامین دا بنیا ہوندا اے۔
خمیر اک یک خلوی فنگس اے۔ ایہدے خلئے وچ اکو نیوکئیس ہوندا اے۔ ایہدی غیرجنسی تولید بڈنگ دی مدد توں ہوندی اے تے جنسی تولید سپور بنان دے عمل نال ہوندی اے۔ ایہدا سائز بیکٹیریا توں وڈا ہوندا اے۔ اے بیضوی شکل دا ہوندا اے۔ اہیدے خلئے وچ یوکیریاٹک خلویے ہوندے نے، فلےجیل نئی ہوندا۔
مولڈ لمبے دھاگے نما فلامنٹاں دا بنیا ہوندا اے جنو ہائیفے کہندے نے۔بہت سارے ہائیفے اکٹھ کر کے مائیسیلیم بناندے نے۔ ہایئفے دے اندر نکیاں دیواراں ہوندیاں نے جناں نو سیپٹا آکھیا جاندا اے۔ بغیر سیپٹا دے ہایئفا نو سینوسیٹک، تے سیپٹا رکھ آلے ہائیفا نو سیپٹیٹ آکھیا جاندا اے۔
ہائیفے باہر آلی سیل وال تے اندرونی لیومن رکھدے نے۔ لیومن وچ سائیٹوسول تے آرگنیل پائے جاندے نے۔ سیل وال دے اندر تے سائیٹوسول دے باہر سیل میمبرین پائی جاندی اے۔
بہت سارے فنجائی جیہڑے انساناں تے جانوراں وچ بیماری پھیلاندے نے،دو شکلاں وش پائے جاندے نے، ایسے فنجائی نو دہری شکلا فنجائی کہندے نے۔دہری شکلا فنجائی جانور دے جسم وچ اپنی شکل ییسٹ ورگی تے جانور دے جسم توں باہر مولڈ ورگی کر سکدے نے۔ تے پودیاں وچ مولڈ ورگی تے پودیاں توں باہر ییسٹ ورگی شکل کرسکدے نے۔
فنجائی دی کج نسلاں وچ زندہ میزبان دے جسم توں خوراک جذب کرن لئی خاص قسم دے حصے پائے جاندے نے جیویں ہسٹوریا، اے بوٹیاں توں خوراک جذب کردے نے۔ مائکورائیزا فنجائی وچ آربسکل پائے جاندے نے، جیہڑے میزبان ولگناں توں خوراک جزب کرن دا کم کردے نے۔
خوراک[سودھو]
زیادہ تر فنجائی سیپروفایئٹ ہوندے نے، مطلب مردہ آرگینک مادے تے پلدے نے۔ خوراک نو ہضم کرن لئی فنجائی اپنے جسم توں باہر ایگزواینزائم خارج کردے نے۔ایگزواینزائم آرگینک مادے نو توڑ ک کاربن، اینرجی تے الیکٹران خارج کردا اے، جنو فنجائی خوراک دے طور تے استعمال کردے نے۔
نسل ودھائی[سودھو]
فنجائی وچ جنسی تے نا جنسی تولید ہوندی اے۔
غیر جنسی تولید مختلف طریقیاں نال ہوندی اے۔
1-ٹرانسورس فشن: اک خلیہ درمیان چوں تقسیم ہو کے دو خلیے بناندا اے۔
2-ہائیفل فریگمینٹیشن: اک ہائیفے دے بہت سارے ٹکڑے ہو جاندے نے، تے ہر ٹکڑے توں نوا فنگس بندا اے۔
3-کلےمائیڈوسپور: اے سپور نکھڑن توں پہلاں موٹی دیوار چ بند ہوندے نے۔
4-سپورینجیوسپور: اے سپور ہائیفا دے سرے تے موجود تھیلی ورگے سپورنجیم وچ بندے نے۔
5-کونیڈیوسپور: اے سپور ہائیفا دے سرے تے زنجیر دی صورت موجود ہوندے نے۔
6-بلاسٹوسپور: اے سپور بڈنگ دے ول نال بندے نے۔
جنسی تولید وچ مختلف مائیسیلیا دے نیوکلیائی آپس وچ مل کر سپور بناندے نے۔ مثال دے طور تے زائیگو سپور، ایسکو سپور تے بیسیڈیو سپور
جماعت بندی[سودھو]
فنگس نو سپور دی ساخت تے جنسی تولید دی بنیاد تے چار وڈے درجیاں وچ تقسیم کیتا جاندا اے۔
1-ڈویژن زائیگومائیکوٹا
اس ڈویژن دی فنجائی نو زائیگومائیسیٹیز آکھیا جاندا اے۔ زیادہ تر فنجائی مٹی وچ گلے سڑے بوٹیاں تے جانوراں تے گزارہ کردے نے۔کج فنجائی انساناں، جانوراں،کیڑیاں تے بوٹیاں وچ طفیلیے ورگوں رہندے نے۔ اس فنجائی دے ہائیفے سینوسیٹک ہوندے نے جناں وچ ہیپلائیڈ نیوکیئس ہوندا اے۔
ناجنسی تولید وچ اے سپور بناندے نے تے جنسی تولید وچ زائیگوسپور بناندے نے۔
ڈبل روٹی نو لگن آلی فنگس رائیزوپس سٹولونیفر دا تعلق اسی ڈویژن توں اے۔
2-ڈویژن ایسکومائیکوٹا
اس ڈویژن دی فنجائی نو ایسکومائیسیٹیز آکھیا جاندا اے،عام نا سیک فنجائی اے۔اے فنجائی بوٹیاں وچ طفیلیے ورگوں رہندے نے۔
ناجنسی تولید وچ کونیڈیوسپور بناندے نے تے جنسی تولید وچ ایسکوسپور بناندے نے۔
گلابی بریڈ مولڈ نیوروسپورا کراسا دا تعلق اسی ڈویژن توں اے، جینیٹکس تے بائیو کیمسٹری دی تحقیق وچ استعمال ہون آلی اہم فنگس اے۔
3-ڈویژن بیسیڈیومائیکوٹا
اس ڈویژن دی فنجائی نو بیسیڈیومائیسیٹیز آکھیا جاندا اے، عام نا کلب فنجائی اے۔ کج بیسیڈیومائیسیٹیز سیپروفائیٹ ہوندے نے، مطلب گلے سڑے مادے توں خوراک حاصل کردے نے۔ کج خوراک دے طور تے استعمال ہوندے نے۔
جنسی تولید بیسیڈیوسپور دی مدد توں ہوندی اے۔
رسٹ۔ سمٹ، تے کھمبیاں دا تعلق اس ڈویژن توں اے۔
4-ڈویژن ڈیوٹیرومائیکوٹا
اس ڈویژن دی فنجائی نو ڈیوٹیرومائیسیٹیز آکھیا جاندا اے،عام نا امپرفیکٹ فنجائی اے۔
اے سیپروفٹک تے پیراسٹک ہوندی اے۔
اے فنجائی جنسی تولید نئی کر سکدے، نا جنسی تولید وچ کونیڈیا بناندے نے۔
پینیسیلیم تے ایسپرجیلس دا تعلق اس ڈویژن توں اے۔
| فنجائی دی قسماں | ||||
|---|---|---|---|---|
|
|
|
| |
| رائزوپس | ٹماٹر تے لگی مولڈ | کعا تے لگی رسٹ | اسٹیلیگو: چھلی تے لگی سمٹ | |
|
|
|
| |
| کھمبی: سائیلوکائیب | پینیسیلیم | ایسپرجیلس نائیگر | اایسپرجیلس فیومیگیٹس | |
اہمیت[سودھو]
فنگس انسان دے لئی نقصان دہ وی اے تے فائدہ مند وی۔ فنگس دی سب توں وڈی اہمیت اس دی گلانےسڑانے دی صلاحیت اے۔ فنگس اپنے ارد گرد ماحول وچ موجود وڈے نامیاتی مرکبات نو نکے نامیاتی تے غیرنامیاتی مرکبات وچ بدل دیندی اے۔ اس طرح مردہ جانداراں دے جسماں وچوں کاربن، نائیٹروجن، فاسفورس تے باقی مرکبات نو آزاد کر کے زندا جانداراں لئی دستیاب کردی اے۔
فنگس بہت ساری بیماریاں وی پھیلاندی اے۔ فنگس دی 5000 قسماں پودیاں وچ بیماریاں پھیلاندیاں نے۔ فنگس، انسان تے جانوراں وچ وی بیماری پھیلاندی اے۔
انڈسٹری وچ فنگس تخمیر (فرمینٹیشن) دا کم کردی اے، جیدی بدولت ڈبل روٹی، شراب بندی اے۔ایس توں علاوا فنگس نو پنیر، سویاساس، نامیاتی تیزاب (سٹرک ایسڈ،گیلک ایسڈ)،دوائیاں ( کارٹیسون) تے اینٹی بائیوٹک (پینسیلین) بنان لئی وی استعمال کیتا جاندا اے۔
بائولوجی دی تحقیق وچ فنگس اہم اوزار دے طور تے کردار ادا کردے نے۔ مائکروبیالوجی ،سائیٹولوجی، جینیٹکس، بائیوکیمسٹری تے بائیوفزکس دی تحقیق وچ فنگس نو استعمال کیتا جاندا اے۔ تحقیق وچ استعمال ہون آلے فنگس دی بہترین مثال سیکیرومائیسس سرویسئے اے۔
مورتاں[سودھو]
بارلے جوڑ[سودھو]
 |
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: فنگس |