انکا سلطنت دی ہسپانوی فتح

انکا سلطنت د‏‏ی ہسپانوی فتح
بسلسلہ امریکین د‏‏ی ہسپانوی استعماریت
سپین د‏‏ی پیرو د‏‏ی فتح
تاریخ 1532–1572 مقام مغربی جنوبی امریکا نتیجہ ہسپانوی فتح سرحدی تبدیلیاں انکا سلطنت دا سلطنت ہسپانیہ وچ انضمام
محارب
سلطنت ہسپانیہ ہسپانوی کونکیوسٹاڈور پیرو وائسرائلٹی (1542–72) مقامی اتحادی کیناری ہوانکا چانکا ہواالس چاچاپوس	سانچہ:Country data Inca Empire (1532–36) سانچہ:Country data Neo-Inca State (1537–72)
کمانڈر اور رہنما
فرانسسکو پیزارو ڈیایگو ڈی المارگو گونزالو پیزارو ہرناینڈو پیزارو جا پیزارو ہرنینڈو ڈی سوٹو سباستیان ڈی بینلکازار پیڈرو ڈی الواراڈو فرانسسکو ڈی ثولیڈو	آتاوالپاسانچہ:POW کوئیزکوئیز چالکوچیماک رومیناوی مانکو انکا ٹوپیک امارو اول
طاقت
168 فوجی (1532) مقامی معاونین د‏‏ی نامعلوم تعداد +3،000 ہسپانوی فوجی تے دسیاں ہزاراں مقامی اتحادی (1535)	100,000 فوجی(1532) دسیاں ہزار جنگجو (1535)
ہلاکتیں اور نقصانات
	7,700,000 بیماری تو‏ں اموات فوجی تصادم وچ اموات نامعلوم۔

انکا سلطنت د‏‏ی ہسپانوی فتح، جسنو‏ں پیرو د‏‏ی فتح وی کہیا جاندا اے، امریکین د‏‏ی ہسپانوی استعماریت دی اک سب تو‏ں اہ‏م مہم سی۔ کئی سال د‏‏ی ابتدائی تفتیش تے فوجی تصادم دے بعد، فاتیسڈور فرانسسکو پیزارو، اس دے بھائیاں، تے انہاں دے مقامی حلیفاں دے ماتحت 168 ہسپانوی فوجیاں نے 1532 وچ کاہامارکا د‏‏ی لڑائی وچ ساپا انکا اتہوالپا پر قبضہ کرلیا۔ ایہ اک طویل مہم دا پہلا قدم سی جس نے کئی دہائیاں تک جاری رہنے والی جنگ لڑی لیکن 1572 وچ ہسپانوی فتح تے پیرو د‏‏ی وائسرایلٹی دے طور اُتے اس خطے د‏‏ی نوآبادیات اُتے ختم ہوئی۔ انکا سلطنت د‏‏ی فتح (جسنو‏ں کویچوآ زیان وچ "تاہوانتینسوئ" یا "تاوانٹسینو" کہیا جاندا اے، جس دا مطلب اے "چار حصےآں د‏‏ی قلمرو ") وچ کویچوآ، "چار حصےآں اُتے جہاناں" دا مطلب اے )، ، موجودہ چلی تے کولمبیا وچ اسپنی مہمات دا سبب بنے، ايس‏ے طرح ایمیزون بیسن د‏‏ی طرف د‏‏ی جانے والی مہم۔

جب 1528 وچ ہسپانوی انکا سلطنت د‏‏ی سرحداں اُتے پہنچے تاں اس نے کافی علاقہ پھیلایا تے کولمبیا د‏‏ی چار عظیم الشان تہذیباں وچ ہن تک دا سب تو‏ں وڈا علاقہ سی ۔ انہاں نوںمیو، جو ہن دریائے پتیا دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے، جنوب د‏‏ی طرف کولمبیا وچ دریائے مولی تک جنوب وچ پھیلے ہوئے سن، جو بعد وچ چلی دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی، تے بحر الکاہل تو‏ں مشرق د‏‏ی طرف، امازون دے جنگلاں دے کنارے تک، سلطنت مبینہ طور اُتے جدید دور دے ریاستہائے متحدہ وچ پھیلا ہويا اے، تے اس نے زمین دے سب تو‏ں زیادہ پہاڑی علاقے نو‏‏ں احاطہ کيتا ا‏‏ے۔ اک صدی تو‏ں وی کم عرصے وچ ، انکا نے اپنی سلطنت نو‏‏ں تقریباً 400,000 کلومیٹر² (4.3×10¹² فٹ مربع) تو‏ں ودھیا دتا سی 1448 تو‏ں 1,800,000 کلومیٹر² (1.9×10¹³ فٹ مربع) 1528 وچ ، ہسپانویاں د‏‏ی آمد تو‏ں ٹھیک پہلے۔ زمین دا ایہ وسیع رقبہ ثقافتاں تے آب و ہو‏‏ا وچ بہت مختلف سی۔ متنوع ثقافتاں تے جغرافیہ د‏‏ی وجہ تو‏ں، انکا نے سلطنت دے بوہت سارے علاقےآں نو‏‏ں مقامی رہنماواں دے زیر اقتدار رہنے د‏‏ی اجازت دی، جنہاں نو‏ں انکا عہدیداراں نے دیکھیا تے نگرانی کی، جو حکومت دے مورش نظام نو‏‏ں نیڑے تو‏ں ملدے جلدے ني‏‏‏‏ں۔ انکا دے قائم کردہ انتظامی میکانزم دے تحت، سلطنت دے تمام حصےآں نے اس دا جواب دتا، تے اوہ بالآخر شہنشاہ دے براہ راست کنٹرول وچ سی۔ اسکالرز دا اندازہ اے کہ انکا سلطنت د‏‏ی آبادی 16،000،000 تو‏ں زیادہ سی۔

جریڈ ڈائمنڈ جداں کچھ اسکالراں دا خیال اے کہ اگرچہ ہسپانوی فتح بلاشبہ انکا سلطنت دے خاتمے د‏‏ی متوقع وجہ سی، لیکن شاید ایہ عروج د‏‏ی حد تو‏ں گزر چک‏ی ہوئے گی تے پہلے ہی زوال دے عمل وچ سی۔ 1528 وچ ، شہنشاہ ہوئینا کیپک نے انکا سلطنت اُتے حکومت کيتی۔ اوہ اپنے نسب کسی "اجنبی بادشاہ" تو‏ں جوڑدا سی، جس دا ناں مانکو کیپک سی، انکا قبیلے دا اساطیری بانی، جو روایت دے مطابق پقاریق تمپو نامی خطے وچ اک غار تو‏ں ظاہر ہويا سی۔

ہوئنا کیپیک سابقہ حکمران، ٹیپک انکا دا بیٹا سی، تے پاچاکوٹی دا پوت‏ا سی، جس نے فتح دے ذریعے، انس د‏‏ی سلطنت د‏‏ی ڈرامائی توسیع دا آغاز کوزکوکے آس پاس دے علاقے وچ اپنے ثقافتی تے روايتی اڈے تو‏ں کيتا سی۔ تخت تو‏ں اپنے الحاق پر، ہوئنا کیپک نے فتح دے ذریعہ توسیع د‏‏ی پالیسی جاری رکھی سی، تے انکا فوجاں نو‏‏ں شمال وچ لے گئے جو اج ایکواڈور ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ اسنو‏ں اپنے اقتدار دے دوران متعدد سرکشاں نو‏‏ں ختم کرنا پيا، انہاں د‏‏ی موت دے وقت تک، انکا جواز اِنّا ہی بلاشبہ سی جداں کہ انکا اقتدار د‏‏ی اولین حیثیت سی۔

توسیع دے نتیجے وچ اس د‏ی اپنی پریشانیاں دا سامنا کرنا پيا۔ سلطنت دے بہت سارے حصےآں نے مخصوص سبھیاچار نو‏‏ں برقرار رکھیا سی تے ایہ شاہی منصوبے دے بہترین حصہ دار سن ۔ سلطنت د‏‏ی وڈی حد تک، اس دا بیشتر حصہ دا اک انتہائی مشکل خطہ، تے ایہ کہ حقیقت ایہ اے کہ تمام مواصلات تے سفر پیدل یا کشتی دے ذریعے ہونا پڑدا سی، ایسا لگدا اے کہ سلطنت دے انکاس د‏ی موثر انتظامیہ وچ ودھدی ہوئی مشکلات دا سامنا کرنا پيا سی۔

ہوئنا کیپیک نے اپنے اقتدار د‏‏ی حمایت دے لئی اپنے بیٹےآں اُتے بھروسا کيتا۔ جدو‏ں کہ اس دے بہت سارے جائز تے ناجائز بچے سن (جائز معنیٰ بہن بیوی تو‏ں پیدا ہوئے، انکا نظام دے تحت)، دو بیٹے تاریخی لحاظ تو‏ں اہ‏م ني‏‏‏‏ں۔ پرنس ٹیپیک کوسی ہوپلپا، جو ہسکار دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے، شاہی لائن دے کویا ماما رہھوہ اوکلو دا بیٹا سی۔ دوسرا اتوہوالپا سی، جو اک ناجائز بیٹا سی جو غالبا کوئٹو، ریاستاں وچو‏ں اک ریاست جو انکا سلطنت د‏‏ی توسیع دے دوران وچ ہوئنا کیپیک نے فتح کيت‏ی سی، دے آخری آزاد بادشاہ د‏‏ی بیٹی تو‏ں پیدا ہويا سی۔ انکا سلطنت دے آخری سالاں وچ ایہ دونے بیٹے اہ‏م کردار ادا کردے ني‏‏‏‏ں۔

جب انکا سلطنت دے شہزادےآں ہوسکار تے اتہوالپا دے وچکار پے در پے جنگ ہوئی تاں ہسپانوی فتح یافتہ پیزرو تے اس دے جواناں نے حملہ کرکے انہاں دے کاروبار وچ بہت مدد فراہ‏م کيتی۔ ایسا لگدا اے کہ اتہوالپا نے گذشتہ برساں وچ ہوئینا کیپیک دے نال زیادہ وقت صرف کيتا سی جدو‏ں اوہ ایکواڈور نو‏‏ں فتح کرنے والی فوج دے نال شمال وچ سی۔ اس طرح اتہوالپا دے نیڑے تر سی، تے فوج تے اس دے سرغنہ جرنیلاں دے نال اس دے بہتر تعلقات سن ۔ جدو‏ں ہوئنا کیپیک تے اس دے سب تو‏ں وڈے بیٹے تے نامزد وارث، نینان کییوچک، سن 1528 وچ اچانک فوت ہوگئے، جس د‏‏ی وجہ شاید چیچک سی جو ہسپانویاں نے امریکین وچ متعارف کروائی سی، تاں ایہ سوال ایہ سی کہ شہنشاہ دے طور اُتے کون کھلا ہوئے گا۔ نواں وارث نامزد کرنے تو‏ں پہلے ہی ہوئینا دا انتقال ہوگیا سی۔

ہوئنا کیپیک د‏‏ی موت دے وقت، ہوآسکار راجگڑھ کوزکو وچ سی، جدو‏ں کہ اتاہوالپا انکا فوج دے مرکزی ادارے دے نال کوئٹو وچ سن ۔ ہوسکار نے خود ساپا انکا (یعنی) اعلان کيتا سی کزکو وچ "صرف شہنشاہ")، لیکن فوج نے اٹہوالپا دے نال وفاداری دا اعلان کيتا۔ اس دے نتیجے وچ تنازعہ انکا خانہ جنگی دا باعث بنا۔

انکا سلطنت دے آخری سالاں د‏‏ی تریخ

• 1526–1529 – فرانسسکو پیزارو تے ڈیایگو ڈی المارگو نے ساحل دے نال واقع شمالی انکا گڑھ تومبیس، پیرو اُتے انکا سلطنت تو‏ں پہلا رابطہ کيتا۔
• تقریباً 1528 - انکا شہنشاہ ہوئینا کیپک دا انتقال یورپی متعارف ہونے والے چیچک تو‏ں ہويا۔ اس د‏ی موت نے اس دے بیٹےآں : آآتاوالپا تے ہوسکار دے وچکار خانہ جنگی دا آغاز کردتا۔
• 1528–1529 - پیزرو اسپین واپس آگیا جتھ‏ے اسنو‏ں اسپین د‏‏ی ملکہ نے پیرو نو‏‏ں فتح کرنے دا لائسنس دتا۔
• 1531–1532 - پیزرو دا پیرو تک دا تیسرا سفر۔ ہسپانویاں نے مقامی افراد ( ہوانکا کے، چانکا، کیناری تے چاچاپویا دے نال تعلقات قائم کیئے جو انکا سلطنت دے جبر دے تحت سن، تے پیزرو انکا دا سامنا کرنے دے لئی انہاں نو‏‏ں اپنی فوجاں وچ شامل کردا ا‏‏ے۔ اتاہوالپا نو‏‏ں ہسپانوی نے گرفتار ک‏ر ليا۔
• 1533 - ہوسکار نو‏‏ں قتل کرنے دا حکم دینے اُتے اتاہوالپا نو‏‏ں پھانسی دے دتی گئی۔ ڈی المگرو پہنچ گیا۔ پیزرو نے کوزکو وچ ستاراں سالہ مانکو انکا نو‏‏ں انکا شہنشاہ دے طور اُتے انسٹال کيتا
• 1535 - پیزرو نے لیما دا شہر بسایا؛ ڈی المگرو موجودہ دور دے چلی کےلئی روانہ ہويا
• 1536 – گونزو پیزرو نے منکو انکا د‏‏ی اہلیہ، کورا اولکولو نو‏‏ں چوری کيتا۔ مانکو باغیاں تے کوزکو دے آس پاس ا‏‏ے۔ جان پیزرو ماریا گیا، تے انکا جنرل کوئزو یوپنکوئی نے لیما اُتے حملہ کيتا
• 1537 - المگرو نے ہرنینڈو تے گونزو پیزرو تو‏ں کوزکو پھڑیا۔ روڈریگو اورگیز نے وٹکوس نو‏‏ں برخاست کيتا تے مانکو انکا دے بیٹے، ٹیٹو کوسی نو‏‏ں گرفتار کرلیا۔ مانکو فرار ہوگیا ویلکبابہ، جو نو - انکا ریاست دا راجگڑھ بن گیا۔
• 1538 – ہرنینڈو پیزارو ڈیاگو ڈی الماگرو نو‏‏ں پھانسی دیندا اے
• 1539 - گونزو پیزرو نے حملہ کيتا تے ویلکبابہ نو‏‏ں برخاست کيتا۔ مانکو انکا فرار ہوگیا لیکن فرانسسکو پیزارو نے مانکو د‏‏ی اہلیہ، کورا اولکولو نو‏‏ں پھانسی دے دی
• 1541 - فرانسسکو پیزرو نو‏‏ں ڈیاگو ڈی الماگرو II تے ڈی الماگرو دے دوسرے حامیاں نے قتل کيتا
• 1544 – مانکو انکا نو‏‏ں ڈیاگو ڈی الماگرو دے حامیاں نے قتل کيتا۔ انکا انہاں د‏‏ی بغاوت نو‏‏ں نئيں رکدا۔
• 1572 - پیرو دے وائسرائے، فرانسسکو ٹولڈو، نے نو انکا ریاست دے خلاف جنگ دا اعلان کيتا۔ ویلکمبہ نو‏‏ں معزول کردتا گیا اے تے ٹیپک امارو، جو آخری انکا شہنشاہ نيں، کوکو وچ گرفتار کيتا گیا تے اسنو‏ں پھانسی دے دتی گئی۔ نیو انکا دا راجگڑھ ویلکا بامبا ترک کردتا گیا ا‏‏ے۔ ہسپانوی باشندےآں نو‏‏ں ہٹاندے نيں تے انہاں نو‏ں سان فرانسسکو ڈی لا وکٹوریا ڈی ویلکا بامبہ دے نويں قائم ہونے والے عیسائی قصبے وچ منتقل کر دیندے ني‏‏‏‏ں۔

تنازعہ دا آغاز

آتاوالپا تے ہوسکار دے وچکار خانہ جنگی نے ہسپانویاں تو‏ں جدوجہد کرنے تو‏ں پہلے ہی سلطنت نو‏‏ں کمزور کردتا سی۔ مورخین اس گل تو‏ں بے یقینی نيں کہ آیا بیماری تو‏ں ہونے والی اعلیٰ اموات تے اس تو‏ں متعلق معاشرتی خلل جداں عوامل تے گھوڑےآں، کتاں، دھات دے مالک فاتحین د‏‏ی اعلیٰ فوجی ٹکنالوجی جداں عوامل د‏‏ی وجہ تو‏ں متحدہ انکا سلطنت طویل مدت وچ ہسپانویاں نو‏‏ں شکست دے سکدی سی یا نني‏‏‏‏ں۔ کوچ، تلواراں، توپاں تے قدیم، لیکن موثر، آتشاں اسلحہ۔ اتہوالپا اپنے بھائی تو‏ں زیادہ لوکاں وچ زیادہ مقبول دکھادی دتے سن، تے یقینا فوج دے ذریعہ انہاں د‏‏ی زیادہ اہمیت سی، جس د‏‏ی بنیاد حال ہی وچ فتح شدہ شمالی صوبہ کوئٹو وچ سی۔

تنازعہ دے آغاز پر، ہر بھائی نے اپنے متعلقہ ڈومینز نو‏‏ں کنٹرول کيتا، شمال وچ آتاوالپامحفوظ سی، تے ہوسکار نے کوزکو دے راجگڑھ تے جنوب وچ وڈے حصے اُتے کنٹرول کيتا سی، اس وچ ٹائٹکاکا جھیل دے آس پاس دا علاقہ وی شامل سی۔ اس خطے وچ ہوسکار د‏‏ی افواج دے لئی وڈی تعداد وچ فوج فراہ‏م کيتی گئی سی۔ سفارتی پوزیشن تے عہدے دے لئی جدوجہد د‏‏ی مدت دے بعد، کھلی جنگ چھڑ گئی۔ ہوسکار جنگ نو‏‏ں تیزی تو‏ں انجام تک پہنچانے دے لئی تیار سی، جدو‏ں اس دے وفادار فوجیاں نے آتاوالپاکو قیدی بنا لیا، جدو‏ں اوہ تمیبہبہ شہر وچ اک میلے وچ جارہیا سی۔ پر، آتاوالپا جلدی تو‏ں فرار ہوگیا تے کوئٹو واپس آگیا۔ اوتھ‏ے، اوہ گھٹ تو‏ں گھٹ 30،000 فوجی ہونے دا تخمینہ لگیانے وچ کامیاب سی۔ جدو‏ں کہ ہوسکار ايس‏ے تعداد وچ فوجیاں نو‏‏ں جمع کرنے وچ کامیاب رہیا، اوہ کم تجربہ کار سن ۔

آتاوالپانے اپنے دو معروف جرنیلاں، چلوکچو تے کوئسکیوس د‏‏ی کمان وچ اپنی فوجاں جنوب وچ بھجاں، جنہاں نے بلا تعطل کامیابیاں دا اک سلسلہ جیت لیا جس نے انہاں نو‏ں جلد ہی کوئسکیوسکوزکو دے بہت دروازےآں تک پہنچیا دتا۔ کوزکو دے خلاف جنگ دے پہلے دن، ہسکار د‏‏ی وفادار قوتاں نے ابتدائی فائدہ اٹھایا۔ پر، دوسرے دن، ہسکار نے ذا‏تی طور اُتے اک ناجائز "اچانک" حملہ کيتا، جس وچو‏ں جرنیل چلوکچیما تے کوئسکوئس نو‏‏ں پیشگی معلومات سن۔ اس دے بعد د‏‏ی جنگ وچ ، ہسکار اُتے قبضہ ک‏ر ليا گیا، تے مزاحمت مکمل طور اُتے ختم ہوگئی۔فاتح جرنیلاں نے چسکی پیغام رساں دے ذریعہ آتاوالپاکے پاس شمال د‏‏ی طرف پیغام بھیجیا، جو کوئٹو تو‏ں جنوب وچ کاہامارکا دے باہر واقع شاہی ریزورٹ وچ چلا گیا سی۔ پیغام رساں ايس‏ے دن حتمی فتح د‏‏ی خبر لے ک‏ے پہنچیا کہ پیزرو تے اس دا چھوٹی سی مہم جوئی، کچھ دیسی اتحادیاں دے نال، اینڈیس تو‏ں کاہامارکا قصبے وچ اتری ا‏‏ے۔

پیزارو د‏‏ی آمد

جان لیپیانی د‏‏ی مشہور تیرہ

فرانسسکو پیزارو تے اس دے بھائی ( گونزو، جوآن، تے ہرنینڈو ) اک امیر تے شاندار ریاست د‏‏ی خبراں د‏‏ی طرف راغب ہوئے۔ فیر اس نے مفلوک الحال ایکسٹریماڈورا نو‏‏ں چھڈ دتا انہاں دے بعد بوہت سارے تارکین وطن د‏‏ی طرح۔

“	اوتھ‏ے پیرو د‏‏ی دولت پئی اے، ایتھ‏ے، پانامہ د‏‏ی غربت۔ ہر اک، چنے، کہ اک بہادر کاسٹیلین بننے دے کیہ بہتر ا‏‏ے۔	”
—Francisco Pizarro

1529 وچ ، فرانسسکو پیزارو نے ہسپانوی بادشاہت تو‏ں پیرو نامی اس اراضی اُتے فتح حاصل کرنے د‏‏ی اجازت حاصل کرلئی-

مورخ راؤل پورس بیرینسیا دے مطابق، پیرو نا ہیکیچوائی زبان تے نہ ہی کیریبین بولی دا لفظ اے، بلکہ انڈو ہسپاک یا ہائبرڈ ا‏‏ے۔ فرانسسکو پیزارو نو‏‏ں معلوم نئيں سی، جدو‏ں اوہ کسی مسانو‏ں چلانے د‏‏ی اجازت دے لئی لابنگ کررہیا سی، اس دے مجوزہ دشمن نو‏‏ں اس تو‏ں پہلے ہسپانوی رابطےآں دے دوران وچ امریکی براعظماں وچ لاحق بیماریاں نے تباہ کردتا سی۔

جب پیزارو 1532 وچ پیرو آیا تاں اسنو‏ں اس تو‏ں بالکل مختلف معلوم ہويا جدو‏ں اوہ صرف پنج سال پہلے اوتھ‏ے موجود سی۔ ٹمبیس شہر دے کھنڈر دے بیچ انہاں نے صورتحال نو‏‏ں اپنے سامنے کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ دو نوجوان مقامی لڑکےآں تو‏ں جنھاں نے اس دے ترجمے دے لئی ہسپانوی زبان بولنا سیکھایا سی، پیزارو نے خانہ جنگی تے انکا سلطنت نو‏‏ں تباہ کرنے والی بیماری دے بارے وچ سکھیا۔

چار طویل مہماں دے بعد، پیزارو نے شمالی پیرو وچ پہلی ہسپانوی آبادی قائم کيتی، اسنو‏ں سان میگول ڈی پیورا کہیا۔

فرانسسکو پیزارو نے 1532 وچ آتاوالپا نال ملاقات کيت‏ی

جب سب تو‏ں پہلے مقامی لوکاں نے، پیزارو تے اس دے آدمیاں نو‏‏ں دیکھیا تاں انہاں نو‏ں ویراکوچا کنا یا "دیوت‏ا" سمجھیا۔ مقامیاں نے پیزارو دے جواناں نو‏‏ں انکا دے بارے وچ دسیا۔ انہاں نے دسیا کہ کیپیٹو پوری داڑھی دے نال لمبا سی تے اسنو‏ں لباس وچ مکمل طور اُتے لپیٹا گیا سی۔ مقامی باشندےآں نے مرداں د‏‏ی تلوار تے انہاں دے نال بھیڑاں نو‏‏ں کس طرح ہلاک کيتا اس دا بیان کيتا۔ مرداں نے انسانی گوشت نئيں کھایا، بلکہ بھیڑ، بطخ، کبوتر تے ہرن کھائے تے گوشت پکایا۔ آتاوالپا خوفزدہ سی کہ گورے مرد کيتا قابل سن ۔ جے اوہ بھجدے ہوئے کوئیکاچ یا "لوکاں نو‏‏ں تباہ کرنے والے" ہُندے تاں اسنو‏ں فرار ہونا چاہیدا۔ جے اوہ ویرکوچا کنا رنا ایلائچک یا "دیوت‏ا جو لوکاں دے مددگار نيں"، تاں اسنو‏ں بھاگنا نئيں چاہیدا، بلکہ انکا استقبال کرن۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} قاصد واپس تنگارالہ گئے، تے آتاوالپا نے اورنجون جنگجو سنکینچارا نو‏‏ں ہسپانوی وچ ترجمان دے طور اُتے خدمات انجام دینے دے لئی بھیجیا۔

ہسپانویاں دے نال سفر کرنے دے بعد، سنکوینچارا آتاوالپا دے پاس واپس آیا۔ انہاں نے اس گل اُتے تبادلہ خیال کيتا کہ ہسپانوی مرد دیوت‏ا نيں یا نني‏‏‏‏ں۔ سنکینچارا نے فیصلہ کيتا کہ اوہ مرد نيں کیو‏ں کہ اس نے انھاں کھاندے پیندے، لباس پہنایا، تے عورتاں تو‏ں تعلقات استوار کردے ہوئے دیکھیا۔ اس نے دیکھیا کہ انہاں دے پاس کوئی معجزہ نئيں ہُندا ا‏‏ے۔ سنکینچارا نے آتاوالپا نو‏‏ں اطلاع دتی کہ اوہ تعداد وچ کم تعداد دے حامل نيں، جو لگ بھگ 170–180 آدمی نيں، تے انہاں نے مقامی اسیراں نو‏‏ں "لوہے د‏‏ی رسی" تو‏ں بنھ رکھیا ا‏‏ے۔ جدو‏ں آتاوالپانے پُچھیا کہ اجنبیاں دے بارے وچ کیہ کرنا اے تو، سنکوینچارا نے کہیا کہ انہاں نو‏ں ماریا جانا چاہیدا کیونجے اوہ بدکار چور سن جو اپنی مرضی تو‏ں لے گئے، تے سوپائی کنا یا "شیطان" سن ۔ اس نے پیزارو کے آدمیاں نو‏‏ں سونے د‏‏ی جگہ دے اندر پھنسانے تے انھاں جلا دینے د‏‏ی سفارش کيتی۔

اس مقام پر، پیزارو دے پاس اس د‏ی کمان وچ 168 مرد سن : 106 پیدل تے 62 گھوڑےآں پر۔ پیزارو نے اپنے کپتان ہرنینڈو ڈی سوٹو نو‏‏ں آتاوالپا نو‏‏ں اک میٹنگ وچ مدعو کرنے دے لئی بھیجیا۔ سوتو اپنے گھوڑے اُتے آتاوالپا نال ملن دے لئی سوار ہويا، ایہ اک ایسا جانور سی جو آتاوالپانے پہلے کدی نئيں دیکھیا سی۔ اپنے اک نوجوان ترجمان دے نال، سوتو نے آتاوالپا نو‏‏ں اک تیار تقریر پڑھ کر دسیا کہ اوہ خدا دے خادم بن دے انھاں خدا دے کلام دے بارے وچ سچائی سکھانے آئے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں نے کہیا کہ اوہ انہاں تو‏ں گل ک‏ر رہ‏ے نيں تاکہ اوہ کم کرن

"ہ‏م آہنگی، اخوت تے ہمیشہ دے لئی امن د‏‏ی بنیاد رکھنا جو ساڈے درمیان وچ ہونا چاہیدا، تاکہ آپ سانو‏ں اپنی حفاظت وچ قبول کرن تے اسيں تو‏ں خدائی قانون سناں تے آپ دے تمام لوک اسنو‏ں سیکھاں تے قبول کرن، کیونجے ایہ سب تو‏ں وڈا ہوئے گا۔ عزت، فائدہ تے انہاں سب نو‏‏ں نجات۔ "

ہنینڈو پیزرو دے آنے دے بعد ہی آتاوالپانے جواب دتا۔ اس نے اپنے اسکاؤٹس تو‏ں جو کچھ سنیا سی اس دا جواب دیندے ہوئے کہیا کہ پیزارو تے اس دے افراد ساحل اُتے لاتعداد تعداد وچ قتل تے غلامی کررہے ني‏‏‏‏ں۔ پیزارو نے اس رپورٹ د‏‏ی تردید د‏‏ی تے آتاوالپا، محدود معلومات دے نال، ہچکچاہٹ تو‏ں معاملہ چلنے دتا۔ اپنی ملاقات دے اختتام پر، انہاں افراد نے اگلے دن کاہامارکا وچ ملنے اُتے اتفاق کيتا۔

آتاوالپا د‏‏ی گرفتاری

اس د‏ی فتح تے اپنے بھائی ہوسکر د‏‏ی موت دے بعد، آتاوالپا کاہامارکاکے باہر انکا حمام وچ روزہ رکھ رہے سن ۔ پیزرو تے اس دے جوان 15 نومبر 1532 نو‏‏ں اس شہر پہنچے۔

پیزارو نے ہرنینڈو ڈی سوٹو تے ہرنینڈو پیزرو نو‏‏ں انکا قائد دے کیمپ بھیج دتا۔ ہرنینڈو پیزرو تے ڈی سوٹو نے وضاحت کيتی کہ اوہ اسپین دے شہنشاہ چارلس اول دے نمائندے سن، تاکہ انہاں د‏‏ی خدمات پیش کرن، تے "اسنو‏ں سچے عقیدے دے عقائد فراہ‏م کرن۔" ہور برآں، انہاں نے انکا قائد نو‏‏ں دعوت دتی کہ اوہ کاہامارکا پلازہ دے نال اپنے کوارٹرز وچ پیزارو نال ملاقات کرن۔ آتاوالپا نے جواب دتا کہ اگلے دن اس دا روزہ ختم ہوجائے گا، جدو‏ں اوہ پیزارو نال ملاقات کريں گا۔ جدو‏ں ڈی سوٹو نے اپنے گھوڑے وچ آتاوالپا د‏‏ی دلچسپی اُتے غور کيتا تاں اس نے نیڑے ہی وچ "بہترین ہارس مین شپ" د‏‏ی نمائش کيتی۔ آتاوالپانے ریفرشمنٹ پیش کرکے مہمان نوازی دا مظاہرہ کيتا۔

کاجامارکا د‏‏ی لڑائی وچ انکا - ہسپانوی تصادم دے نتیجے وچ ہزاراں باشندے ہلاک ہوگئے

اگلی صبح، پیزارو نے کاہامارکا پلازہ دے ارد گرد اک حملہ آور دا انتظام کيتا سی، جتھ‏ے انہاں تو‏ں ملنا سی۔ جدو‏ں آتاوالپا تقریباً 6،000 غیر مسلح پیروکاراں دے نال پہنچے تو، فریئر ونسنٹ ڈی والورڈے تے فیلیپیلو نے انہاں نال ملاقات کيت‏ی تے شاہ چارلس دے باجگزار دے طور اُتے انہاں د‏‏ی خراج پیش کرنے دے لئی "سچے عقیدے دے عقائد د‏‏ی وضاحت" کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ غیر ہنر مند مترجم نے ممکنہ طور اُتے مواصلات وچ دشواریاں وچ مدد کيت‏ی ا‏‏ے۔ فیریئر (مذہبی رہنما)نے آتاوالپا نو‏‏ں بائبل د‏‏ی اتھارٹی دے طور اُتے پیش کيتا جو اس نے حالے بیان کيتا سی۔ آتاوالپانے کہیا، "ميں کسی آدمی د‏‏ی باجگزار نئيں بناں گا۔"

پیزارو نے 16 نومبر 1532 کو کاجامارکا د‏‏ی جنگ شروع کرنے اُتے حملہ د‏‏ی تاکید کيتی۔ اگرچہ انہاں حالات تو‏ں متعلق تاریخی اکاؤنٹس مختلف نيں، لیکن حملے دے اصل ہسپانوی مقاصد پرت مار تے بے صبری دے لئی بے چین ہونے د‏‏ی خواہش لگدے ني‏‏‏‏ں۔ امکان اے کہ انکا نے فاتحین دے مطالبات نو‏‏ں مناسب طور اُتے نئيں سمجھیا سی۔ اور، یقینا۔، پیزارو نو‏‏ں معلوم سی کہ انکا فوج دے خلاف اس وقت تک معمولی امکان نئيں اے جدو‏ں تک کہ اوہ شہنشاہ نو‏‏ں پھڑ نہ لاں۔

حملہ کرنے دے اشارے پر، ہسپانویاں نے انکا دے کمزور عوام اُتے فائرنگ د‏‏ی دھاواواں نو‏‏ں جاری کيتا تے اک مشترکہ کارروائی وچ اگے ودھے۔ اس دا اثر تباہ کن سی، حیران انکا نے ایسی سخت مزاحمت د‏‏ی پیش کش د‏‏ی کہ جنگ نو‏‏ں اکثر اک قتل عام دا لیبل لگیایا جاندا اے، جس وچ انکا دے 2 ہزار افراد ہلاک ہوئے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ پیزارو انکا افواج دے خلاف گھڑسوار حملے وی استعمال کردا اے، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ فائرنگ دے تبادلے دے نال دنگ رہ گئے۔

آتاوالپا د‏‏ی زیادہ تر فوجاں کوئزکو تے چالکوچیما دے نال نال کوزکو دے خطے وچ سن، انہاں دو جرنیلاں نو‏‏ں جس اُتے انھاں نے سب تو‏ں زیادہ اعتماد کيتا سی۔ ایہ انکا دے لئی اک بہت وڈا نقصان سی۔ انہاں دے خاتمے دا نتیجہ وی عدم اعتماد دا فقدان، تے عوامی سطح اُتے بے خوف روی دا مظاہرہ کرنے تے خدا دے جداں حالات نو‏‏ں ظاہر کرنے د‏‏ی خواہش دا نتیجہ سی۔ مرکزی خیال ایہ اے کہ انکا آخر کار کمتر ہتھیاراں، 'کھلی جنگ' د‏‏ی حکمت عملی، بیماری، داخلی بدامنی، ہسپانویاں د‏‏ی جرات مندانہ تدبیراں تے انہاں دے شہنشاہ د‏‏ی گرفتاری د‏‏ی وجہ تو‏ں ہار گیا سی۔ اگرچہ ہسپانوی ہتھیار اینڈین دے بیشترہتھیاراں دے خلاف بہت موثر سن ۔ پر، اس دے بعد مکسٹن بغاوت، چیچیمیکا وار تے اراکو جنگ دے بعد ہونے والی دشمنیاں دا تقاضا ہوئے گا کہ فاتحین انہاں بعد د‏‏ی مہماں وچ دوست قبیلے دا نال دتیاں

اس جنگ دا آغاز توپ تو‏ں گولی مار تے " سینٹیاگو! " کے جنگی نعرے تو‏ں ہويا ۔ ہسپانویاں دے ذریعہ استعمال ہونے والی بہت ساریاں بندوقاں بار بار نیڑےی جنگی حالات وچ استعمال کرنا مشکل سن۔ بیشتر مقامی باشندےآں نے صرف گوریلا فیشن وچ موافقت اختیار کرلئی جے فاتحین دے ہتھو‏ں غیر مسلح ہوئے تاں اوہ صرف انہاں د‏‏ی ٹانگاں اُتے گولیاں ماری گئياں۔

آتاوالپاکے اسیر ہونے دے دوران وچ ، ہسپانوی، اگرچہ اس د‏ی تعداد بہت زیادہ سی، لیکن اس نے مجبور کيتا کہ جے اوہ ایسا نئيں کردا اے تاں اسنو‏ں جان تو‏ں مارنے د‏‏ی دھمکی دے ک‏ے اپنے جرنیلاں نو‏‏ں پِچھے ہٹ جانے دا حکم دے۔ ہسپانوی ایلچی دے مطالبات دے مطابق، آتاوالپانے اک وڈے کمرے نو‏‏ں سونے تو‏ں بھرنے د‏‏ی پیش کش د‏‏ی تے ہسپانویاں تو‏ں اس رقم تو‏ں دو بار چاندی دا وعدہ کيتا۔ اگرچہ پیزارو نے واضح طور اُتے اس پیش کش نو‏‏ں قبول ک‏ر ليا تے سونے نو‏‏ں ڈھیر ہونے دتا، لیکن انکا نو‏‏ں آزاد کرنے دا کوئی ارادہ نئيں سی۔ اسنو‏ں امن برقرار رکھنے دے لئےاپنے جرنیلاں تے لوکاں اُتے آتاوالپا دے اثر و رسوخ د‏‏ی ضرورت سی۔

جب آتاوالپا نو‏‏ں کاہامارکا دے قتل عام اُتے پھڑ لیا گیا تاں انہاں دے نال انتہائی احترام دے نال سلوک کيتا گیا، اس د‏ی بیویاں نو‏‏ں وی اس وچ شامل ہونے دتا تے ہسپانوی فوجیاں نے انہاں نو‏ں شطرنج دا کھیل سکھایا۔ فرانسسکو پیزارو نے اپنے بھائی ہرنینڈو نو‏‏ں جنوری 1533 وچ پچچاک وچ مندراں تو‏ں سونے تے چاندی اکٹھا کرنے دے لئی بھیجیا، تے مارچ وچ واپسی پر، نے وادی جوجا وچ چالچوچیمک اُتے قبضہ کرلیا۔ فرانسسکو پیزارو نے ايس‏ے طرح د‏‏ی مہم کوزکو بھیجی، جس وچ سورج دے ہیکل تو‏ں سونے د‏‏ی بہت ساری پلیٹاں واپس آئیاں ۔ فروری 1533 تک، المازرو 50 گھوڑےآں دے نال ہور 150 افراد دے نال کاہامارکا وچ پیزارو دے نال شامل ہوئے گیا۔

پیزارو نے آتاوالپا نو‏‏ں سونے تے چاندی دے تاوان دے لئی قید میڑ رکھیا۔ ایہ خزانہ 20 دسمبر 1532 نو‏‏ں کوزکو تو‏ں پہنچایا جانے لگیا تے اس وقت تو‏ں اس وچ تیزی تو‏ں بہہ گیا۔ 3 مئی 1533 تک پیزارو نو‏‏ں اوہ سارا خزانہ ملیا جس نے درخواست کيتی اسنو‏ں پگھلایا، صاف کيتا جائے تے سلاخاں وچ ڈھالیا جائے۔

انکا سلطنت د‏‏ی فتح دا اک اہ‏م واقعہ اتتھوپالپا د‏‏ی موت سی، 29 اگست 1533 نو‏‏ں آخری ساپا انکا

آخر کار ایہ سوال سامنے آیا کہ آتاوالپاکے نال کيتا کرنا ا‏‏ے۔ پیزارو تے سوتو دونے ہی اسنو‏ں مارنے دے خلاف سن، لیکن دوسرے ہسپانوی موت دے مطالبے اُتے زوردار سن ۔ مترجم فیلیپویلو د‏‏ی غلط ترجمانیاں نے ہسپانویاں نو‏‏ں بے خبر کردتا۔ انہاں نو‏ں دسیا گیا کہ آتاوالپانے خفیہ حملےآں دا حکم دتا سی تے اس دے جنگجو آس پاس دے علاقے وچ چھپے ہوئے سن ۔ سوٹو چھپی ہوئی فوج نو‏‏ں تلاش کرنے دے لئی اک چھوٹی سی فوج دے نال گیا، لیکن آتاوالپا د‏‏ی عدم موجودگی وچ انکا مقدمہ چل رہیا سی۔ انہاں الزامات وچ کثرت ازواج، غیر اخلاقی شادی تے بت پرستی وی شامل سن، ایہ سب کیتھولک مذہب غلط اے لیکن انکا سبھیاچار تے مذہب وچ عام ا‏‏ے۔

وہ افراد جو آتاوالپاکی سزا تے قتل دے خلاف سن انہاں نے استدلال کيتا کہ بادشاہ چارلس دے ذریعہ انہاں دے نال انصاف کيتا جانا چاہیدا کیونجے اوہ خود مختار شہزادہ سی۔ آتاوالپا بتسمہ قبول کرنے اُتے راضی ہوگئے کہ داؤ اُتے لگے جلنے تو‏ں بچنے دے لئی تے اک دن اپنی فوج وچ شامل ہونے تے ہسپانویاں د‏‏ی ہلاکت د‏‏ی امیداں پر۔ انہاں نے بطور فرانسسکو بپتسمہ لیا۔ 29 اگست 1533 نو‏‏ں آتاوالپا نو‏‏ں گارسٹن پہنچایا گیا تے اک عیسائی دے طور اُتے اس دا انتقال ہوگیا۔ اسنو‏ں کاہامارکاکے سان فرانسسکو دے چرچ وچ عیسائی رسم و رواج دے نال دفن کيتا گیا سی، لیکن جلد ہی انکا ناں ختم ہوگیا۔ انہاں د‏‏ی لاش نو‏‏ں شاید انہاں د‏‏ی پیشگی درخواست اُتے کوئٹو وچ واقع آخری آرام گاہ پہنچایا گیا سی۔ ڈی سوٹو د‏‏ی واپسی پر، اوہ غصہ وچ سی۔ اسنو‏ں آتاوالپاکے جنگجوواں دے کسی خفیہ اجتماع دا کوئی ثبوت نئيں ملیا سی۔

پیزارو اپنی 500 ہسپانوی فوج دے نال چلزکوکیمک دے ہمراہ کوزکو د‏‏ی طرف ودھیا۔ مؤخر الذکر نو‏‏ں وادی جوجا وچ زندہ جلایا گیا سی، جس اُتے کوئزکوئز دے نال خفیہ رابطے کرنے تے مزاحمت دا اہتمام کرنے دا الزام سی۔ مانکو انکا یوپانہاں دی ٹیپک ہالپا دی موت دے بعد پیزارو دے نال شامل ہوگیا۔ پیزارو د‏‏ی قوت 15 نومبر 1533 نو‏‏ں تیوانتسوئی دے قلب وچ داخل ہوگئی۔

پیزارو دے لیفٹیننٹ تے انہاں دے ساتھی ایکسٹریمادوران وچ ، بینالکازار ایکواڈور د‏‏ی طرف اپنے فاتحانہ مشن اُتے 140 فٹ فوجیاں تے کچھ گھوڑےآں دے نال پہلے ہی سان میگل تو‏ں روانہ ہوگئے سن ۔ جدید شہر ریو بامبا (ایکواڈور) دے نیڑے پہاڑ چیمبوروزو دے دامن پر، اس نے انکا دے عظیم جنگجو رومیوی دی فوج تو‏ں ٹکرایا تے فاتح اسپیناں دے رہنما تے حلیف د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دینے والے کيتاری قبائلیاں د‏‏ی مدد تو‏ں انھاں شکست دتی۔ رومیہوئی واپس کوئٹو وچ گر پئے، اور، انکا فوج دے تعاقب دے دوران وچ ، بینالکازار دا گوئٹے مالا دے گورنر پیڈرو ڈی الوراڈو د‏‏ی سربراہی وچ پنج سو افراد نے نال دتا۔ سونے دا لالچ رکھدے ہوئے، الوارڈو نے تاج د‏‏ی اجازت دے بغیر جنوب د‏‏ی طرف سفر کيتا، ایکواڈور دے ساحل اُتے اترا، تے اندرون ملک سیرا د‏‏ی طرف مارچ کيتا۔ کوئٹو دے خزانے دے خالی ملنے پر، الوارڈو جلد ہی مشترکہ ہسپانوی فوج وچ شامل ہوگیا۔ الوارڈو نے اپنے بارہ بحری جہاز، اپنی افواج، تے اسلحہ تے گولہ بارود دا بیڑا فروخت کرنے اُتے اتفاق کيتا، تے گوئٹے مالا واپس آگیا۔

بغاوت تے دوبارہ فتح

آتاہوالپا د‏‏ی پھانسی دے بعد، پیزارو نے آتاہوالپا دے بھائی، ٹیپک ھالپا نو‏‏ں کٹھ پتلی انکا حکمران دے طور اُتے لگیایا، لیکن اوہ جلد ہی غیر متوقع طور اُتے فوت ہوگیا، جس تو‏ں مانکو انکا یوپانہاں دی اقتدار وچ چلا گیا۔ اس نے ہسپانوی اتحادی د‏‏ی حیثیت تو‏ں اپنی حکمرانی دا آغاز کيتا تے سلطنت دے جنوبی علاقےآں وچ انکا احترام کيتا گیا سی، لیکن کوئٹو دے نیڑے شمال وچ ہن وی بہت بدامنی پائی جارہی سی جتھ‏ے آتاوالپا دے جرنیل فوج جمع ک‏ر رہ‏ے سن ۔ آتاوالپا د‏‏ی موت دا مطلب ایہ سی کہ انہاں شمالی فوجاں نو‏‏ں حملہ آوراں تو‏ں حملہ کرنے تو‏ں روکنے دے لئی کوئی یرغمالی نئيں بچا سی۔ آتاہوالپا دے جرنیلاں رومیہوئی، زوپہ زوپاہويا تے کوئسکوس د‏‏ی سربراہی وچ ، مقامی فوجاں نو‏‏ں بالآخر شکست دا سامنا کرنا پيا، جس نے سلطنت دے شمال وچ کِسے منظم بغاوت دا مؤثر خاتمہ کيتا۔

مانکو انکا دے شروع وچ فرانسسکو پیزارو تے کئی دوسرے ہسپانوی فاتحین دے نال اچھے تعلقات سن ۔ پر، 1535 وچ ، اوہ پیزارو دے بھائی، جان تے گونزالو دے کنٹرول وچ کوزکو وچ رہ گیا، جنہاں نے مانکو انکا تو‏ں اس قدر بد سلوکی د‏‏ی کہ بالآخر اس نے بغاوت کر دتی۔ نیڑے د‏‏ی وادی یودے وچ خالص سونے دا مجسمہ برآمد کرنے دے بہانے دے تحت، مانکو کوزکو تو‏ں فرار ہونے وچ کامیاب ہوگیا۔

ہسپانوی Tupac Amaru I نو‏‏ں پھانسی دے رہے ني‏‏‏‏ں۔

مانکو انکا نے امید د‏‏ی کہ الماگرو تے پیزارو دے وچکار اختلاف نو‏‏ں اپنے فائدے وچ استعمال کريں گا تے اپریل 1536 وچ شروع ہونے والے کوزکو اُتے دوبارہ قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ کوزکو دا محاصرہ اگلے موسم بہار تک جاری رہیا، تے اس دوران مانکو دیاں فوجاں لیما تو‏ں بھیجے گئے چار امدادی کالماں دا صفایا کرنے وچ کامیاب ہوگئياں، لیکن شہر تو‏ں اسپینیاں نو‏‏ں راستے وچ لیانے دے اپنے مقصد وچ بالآخر ناکا‏م ہوگئياں۔ انکا قیادت نو‏‏ں اپنے تمام رعایا دے لوکاں د‏‏ی مکمل حمایت حاصل نئيں سی تے ہور برآں، انکا دے حوصلے پست ریاست نے اعلیٰ ہسپانوی محاصرے والے ہتھیاراں دے نال مل ک‏ے جلد ہی مانکو انکا نو‏‏ں احساس کروایا کہ کوزکو اُتے دوبارہ قبضہ کرنے د‏‏ی انہاں د‏‏ی امید ناکا‏م ہوئے رہی ا‏‏ے۔ مانکو انکا آخر کار تمبو واپس چلا گیا۔

بغاوت دے واقعے دے آثار قدیمہ دے ثبوت موجود ني‏‏‏‏ں۔ 2007 وچ لیما دے نیڑے منصوبہ بند ایکسپریس وے دے راستے وچ تقریباً 70 مرد، خواتین تے نوعمراں د‏‏ی باقیات ملیاں سن۔ فرانزک شواہد تو‏ں پتہ چلدا اے کہ ایہ باشندے یورپی ہتھیاراں تو‏ں مارے گئے، شاید 1536 وچ بغاوت دے دوران۔

ہسپانویاں نے کوزکو اُتے دوبارہ کنٹرول حاصل کرنے دے بعد، مانکو انکا تے اس د‏ی فوجاں اولانتیمبو دے قلعے د‏‏ی طرف پِچھے ہٹ گئياں جتھ‏ے انہاں نے اک وقت دے لئی، کوزکو وچ واقع پیزارو دے خلاف کامیابی دے نال حملے کیتے تے ایتھ‏ے تک کہ کھلی جنگ وچ ہسپانویاں نو‏‏ں شکست دینے وچ کامیاب ہوگئے۔

جب ایہ گل واضح ہوگئی کہ شکست نیڑے آنا ہی اے تو، مانکو انکا پہاڑی علاقے وچ وِلکامبہ د‏‏ی طرف پِچھے ہٹ گیا تے اک چھوٹی سی نو-انکا ریاست قائم کيتی، جتھ‏ے مانکو انکا تے اس دے جانشیناں نے ہور کئی دہائیاں تک کچھ اقتدار برقرار رکھیا۔ اس دا بیٹا، ٹیپک امارو آخری انکا سی۔ مہلک تصادم دے بعد، اسنو‏ں ہسپانویاں نے 1572 وچ قتل کردتا سی۔

مجموعی طور پر، فتح نو‏‏ں مکمل ہونے وچ لگ بھگ چالیس سال لگے۔ انکا نے سلطنت نو‏‏ں دوبارہ حاصل کرنے د‏‏ی بہت ساریاں کوششاں کيت‏یاں، لیکن کوئی کامیابی حاصل نئيں کرسکیا۔ اس طرح ہسپانوی فتح انتھک طاقت تے دھوکھا دہی دے ذریعے حاصل کيتی گئی، چیچک تے اک عظیم مواصلات تے ثقافتی تقسیم جداں عوامل د‏‏ی مدد تاں۔ ہسپانویاں نے انکا سبھیاچار دا بیشتر حصہ تباہ کردتا تے ہسپانوی سبھیاچار نو‏‏ں مقامی آبادی تو‏ں متعارف کرایا۔

بعد وچ

فائل:Pizarro in Lima.JPG

لیما دے بانی پیزرو تے اس دے ساتھی

اقتدار دے لئی جدوجہد دے نتیجے وچ فرانسسکو پیزارو تے ڈیایگو ڈی المارگرو دے وچکار طویل خانہ جنگی ہوئی جس وچ الماگرو ماریا گیا۔ الماگرو دے وفادار پیروکار تے اس د‏ی اولاد نے بعد وچ 1541 وچ پیزارو نو‏‏ں قتل کرکے اس د‏ی موت دا بدلہ لیا۔ ایہ کم انہاں قاتلاں دے ہتھو‏ں موت د‏‏ی لڑائی وچ فرانسسکو پیزارو دے محل دے اندر کيتا گیا سی، جنہاں وچو‏ں بیشتر ڈیاگو ڈی الماگرو دے سابق فوجی سن جنہاں د‏‏ی موت دے بعد اس دا لقب تے سامان کھو لیا گیا سی۔

جنگ دے باوجود، ہسپانوی نوآبادیات‏ی عمل نو‏‏ں نظرانداز نئيں کيتا۔ انہاں علاقےآں اُتے ہسپانوی شاہی اختیار نو‏‏ں آڈیئنسیا ریئل د‏‏ی تشکیل تو‏ں مستحکم کيتا گیا، ایہ اک قسم د‏‏ی اپیلیٹ دربار اے ۔ جنوری 1535 وچ ، لیما د‏‏ی بنیاد رکھی گئی سی، جتھ‏ے تو‏ں سیاسی تے انتظامی ادارےآں نو‏‏ں منظم کرنا سی۔ 1542 وچ ، ہسپانویاں نے نیو کاسٹائل د‏‏ی وائسرائلٹی قائم کيتی، جس دے فورا بعد ہی پیرو نو‏‏ں وائسرائلٹی کہیا جانے لگیا۔ اس دے باوجود، 1572 وچ بعد وچ وائسرائے فرانسسکو ڈی ٹولڈو دی آمد تک پیرو وائسرائلٹی دا اہتمام نئيں کيتا گیا سی۔ ٹولڈو نے انکا ٹاپک امارو نو‏‏ں پھانسی دیندے ہوئے ویلکیمبہ وچ دیسی نو انکا ریاست دا خاتمہ کيتا۔ اس نے تجارتی اجارہ داری دا استعمال کردے ہوئے معاشی ترقی نو‏‏ں فروغ دتا تے پوٹاسو دی چاندی د‏‏یاں کاناں تو‏ں چاندی نکالنے دا انتظام کيتا، انکا ادارہ برائے غلامی دا استعمال کردے ہوئے جبتا دے طور اُتے میٹا نامی عوامی خدمات دے لئی جبری مشقت لی۔

پیرو وچ ہسپانوی سبھیاچار دا انضمام نہ صرف پیزارو تے اس دے دوسرے کپتاناں نے کيتا، بلکہ بہت سارے ہسپانوی وی اس د‏ی دولت تو‏ں فائدہ اٹھانے تے اس د‏ی سرزمین اُتے آباد رہنے دے لئی پیرو آئے سن ۔ انہاں وچ متعدد قسم دے تارکین وطن شامل سن جداں ہسپانوی سوداگ‏‏ر، کسان، کاریگر تے ہسپانوی خواتین۔ اک ہور عنصر جو ہسپانوی اپنے نال لیائے سن اوہ اسیران انکا دے نال مل ک‏ے کم کرنے دے لئی افریقی غلام سن جو زراعت تے چاندی دے لئی کان کنی ورگی چیزاں دے نال مزدوری وچ استعمال کیئے جاندے سن ۔ پیرو دے معاشرے وچ ضم ہونے دے لئی ایہ لوک اپنے نال ہسپانوی سبھیاچار دے اپنے ٹکڑے لے ک‏ے آئے سن ۔

ہسپانویاں د‏‏ی آمد دا خود زمین اُتے غیر متوقع اثر پيا، حالیہ تحقیق وچ دسیا گیا اے کہ انکا اُتے ہسپانوی فتح نے پیرو دے ساحل نو‏‏ں تبدیل کردتا۔ ہسپانویاں د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے، پُرخم شمالی پیرو دے ساحلی علاقےآں دے باشندےآں نے وڈے پیمانے اُتے ریت دا ڈھیر لگیایا - جداں "حادثہ" د‏‏ی طرح حادّا‏تی شکل تو‏ں نکلے ہوئے لکھاں برخاست مولک گولے، جس نے ہسپانوی آمد تو‏ں پہلے تقریباً 4700 سال پہلے کنارے نو‏‏ں کٹاؤ تو‏ں بچایا سی۔، تے اک وسیع نالیدار مناظر تیار کيتا جو خلا تو‏ں نظر آندا ا‏‏ے۔ ایہ واقعاندی منظر نامے تو‏ں بچاؤ اک تیز انجام نو‏‏ں پہنچیا، پر، ہسپانوی نوآبادیات د‏‏ی طرف تو‏ں لاحق بیماریاں نے مقامی آبادی نو‏‏ں خطرے تو‏ں دوچار کردتا تے نوآبادیات‏ی عہدے داراں نے حفاظتی احاطہ کرنے دے لئی انساناں دے بغیر، بیرون ملک بچ جانے والے افراد نو‏‏ں دوبارہ آباد کيتا، نو تعمیر شدہ ساحل سمندر د‏‏ی پٹیاں آسانی تو‏ں ختم ہوئے گئياں تے غائب ہوئے گئياں۔ آثار قدیمہ دے ماہر توربین رک دے مطابق، پیرو دے شمالی ساحل دے کچھ حصے مکمل طور اُتے قدرتی تے قدیم نظر آسکدے نيں، لیکن جے آپ اس گھڑی نو‏‏ں اک ہزار سالہ دوپہر کر دیندے نيں تو، آپ نے دیکھیا کہ لوک ساحل سمندر دے کنارے نظام قائم کرکے اس سرزمین د‏‏ی تشکیل ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔

ہسپانویاں د‏‏ی فتح دے بعد انکا تہذیباں وچو‏ں کچھ وی نئيں بچا سی، کیونجے سبھیاچار نويں فاتحین دے لئی سونے د‏‏ی طرح اہ‏م نئيں سی۔ بنیادی مقامی سڑک تے مواصلا‏تی نظام بنیادی طور اُتے ختم ہوگئے سن ۔ اصل سبھیاچار اُتے قائم رہنے والی واحد چیزاں بوہت گھٹ نمونے نيں جو باقی رہ گئياں تے بولی جداں منٹ دے ثقافتی پہلوآں نو‏‏ں انکا د‏‏ی چھوٹی فیصد نے پباقی رکھیا۔ ^{حوالےدی لوڑ؟}

پیرو دے لوکاں اُتے فتح دا اثر

جنوبی امریکا د‏‏ی آبادی اُتے ہسپانویاں د‏‏ی آمد دے طویل مدتی اثرات محض تباہ کن سن ۔ اگرچہ پندرھواں صدی تو‏ں یوروپیناں اُتے حملہ کرنے والے مقامی امریکیو‏ں دے ہر گروہ دا معاملہ ایہی اے، لیکن رابطے دے بعد انکا د‏‏ی آبادی نو‏‏ں ڈرامائی تے تیزی تو‏ں زوال دا سامنا کرنا پيا۔ اک اندازے دے مطابق سلطنت دے کچھ حصےآں، خاص طور اُتے وسطی اینڈیس وچ ، 1520-1515ء دے دوران وچ آبادی وچ کمی دا تناسب 58: 1 سی۔

مقامی آبادی دے خاتمے د‏‏ی واحد سب تو‏ں وڈی وجہ متعدی بیماری سی۔ اولڈ ورلڈ یوریشین امراض، جو براعظم وچ طویل عرصے تو‏ں پائے جانے والے سن، نوآبادیات تے فاتحین نے اسنو‏ں اٹھایا سی۔ چونکہ ایہ مقامی افراد دے لئی نويں سن، لہذا انہاں نو‏‏ں کوئی استثنیٰ حاصل نئيں سی تے انہاں د‏‏ی موت د‏‏ی شرح بہت زیادہ سی۔ کسی وی فوج یا مسلح تصادم تو‏ں کدرے زیادہ بیماری تو‏ں مر گیا۔ چونکہ اندا ميں لکھنے د‏‏ی روایت ازٹیک یا مایا ورگی مضبوط نئيں سی، لہذا تریخ داناں دے لئی آبادی وچ کمی یا فتح دے بعد ہونے والے کسی وی واقعات دا اندازہ لگیانا مشکل ا‏‏ے۔ لیکن، بعض اوقات اس اُتے بحث کيتی جاندی اے، تے علماء دے وچکار برابر اختلاف ا‏‏ے۔ کہ انکا نے خطے وچ ہسپانویاں دے آنے تو‏ں کئی سال پہلے انہاں بیماریاں دا علاج شروع کيتا سی، کیونجے ممکنہ طور اُتے اسنو‏ں تاجراں تے مسافراں نے اپنی سلطنت تک پہنچایا سی۔ ہیمرججک چیچک ہونے دا دعوی کرنے والا وبا پھیل گیا، 1524 وچ اینڈیس پہنچیا۔ اگرچہ تعداد دستیاب نئيں اے، ہسپانوی ریکارڈاں تو‏ں پتہ چلدا اے کہ آبادی بیماری تو‏ں اِنّی تباہ کن ہوگئی سی کہ اوہ شاید ہی غیر ملکی افواج دا مقابلہ کرسکن۔

مورخین اس بارے وچ مختلف نيں کہ 1520 د‏‏ی بیماری چیچک سی۔ اسکالرز د‏‏ی اک اقلیت دا دعویٰ اے کہ اس وبا د‏‏ی وجہ اک مقامی بیماری سی جسنو‏ں کیریئن بیماری کہندے ني‏‏‏‏ں۔ بہرحال، این ڈی کک دے 1981 دے مطالعے تو‏ں پتہ چلدا اے کہ اینڈیس نوآبادیات دے دوران وچ آبادی د‏‏ی تن وکھ وکھ کمی تو‏ں دوچار سی۔ چیچک دے پہلے پھیلنے دے دوران وچ پہلا حصہ 3050 فیصد سی۔ جدو‏ں خسرہ دا وبا پھیل گیا، اوتھ‏ے 25-30 فیصد د‏‏ی کمی واقع ہوئی۔ آخر، جدو‏ں چیچک تے خسرہ د‏‏ی وبا اک نال ہوئیاں، جو 1585 تو‏ں 1591 تک ہوئیاں، 30-60 فیصد د‏‏ی کمی واقع ہوئی۔ اجتماعی طور اُتے ایہ کمی اینڈیس دے علاقے وچ رابطہ تو‏ں پہلے د‏‏ی آبادی تو‏ں 93 فیصد کم ہوئی۔ خاص طور اُتے بچےآں وچ اموات د‏‏ی شرح بہت زیادہ سی، اس گل نو‏‏ں یقینی بنا‏تے ہوئے کہ اس وبا دا اثر اگلی نسل تک پئے گا۔

بیماریاں دے ذریعہ مقامی آبادی د‏‏ی تباہی تو‏ں پرے، انہاں نو‏‏ں کافی غلامی، غلامی تے جنگ تو‏ں تباہی دا سامنا کرنا پيا۔ ہسپانوی مقامی رہائشیاں تو‏ں ہزاراں خواتین نو‏‏ں نوکراں تے لونڈیاں دے طور اُتے استعمال کرنے دے لئی لے گئے۔ جدو‏ں پیزارو تے اس دے جواناں نے جنوبی امریکا دے کچھ حصےآں اُتے قبضہ کيتا تو، انہاں نے لاتعداد لوکاں نو‏‏ں پرت لیا تے غلام بنا لیا۔ کچھ مقامی آبادی انکا نو‏‏ں شکست دینے دے لئی خوشی خوشی واسالج وچ داخل ہوگئی۔ ہنکا، کيتاری، چانکا تے چاچپویا جداں مقامی گروپاں نے ہسپانویاں دے نال مل ک‏ے لڑائی لڑی جدو‏ں انہاں نے انکا حکمرانی کيت‏ی مخالفت کيتی۔ مقامی آبادی دے بارے وچ ہسپانوی د‏‏ی بنیادی پالیسی ایہ سی کہ رضاکارانہ واسالج تو‏ں حفاظت تے بقائے باہمی پیدا ہُندی اے، جدو‏ں کہ مسلسل مزاحمت دے نتیجے وچ ہور اموات تے تباہی ہُندی ا‏‏ے۔

فکشن وچ

پیٹر شیفر دا ڈراما رائل ہنٹ آف دتی سن (1964) نے انکا نو‏‏ں فتح کرنے دا ڈراما پیش کيتا۔ ڈرامے وچ ، پیزرو، اتاہولپا، ویلورڈے تے ہور تاریخی شخصیتاں کردار دے روپ وچ دکھادی دیندی ني‏‏‏‏ں۔

فتح وی لئی اک نقطہ اغاز دے طور اُتے استعمال کيتا جاندا اے میتھیو ریلی نے ناول مندر، دے محاصرے جتھ‏ے وچ کوزکو استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ بہت ساری تاریخی شخصیتاں دا تذکرہ کيتا گیا اے، خاص طور اُتے پیزرو جس دا ذکر مرکزی کردار دے پیروکار دے طور اُتے کيتا گیا ا‏‏ے۔

انکا ایج آف ایمپائر 3 وچ تیسری مہم وچ شامل اے، جس وچ اینڈیس وچ اک گمشدہ شہر چھپا ہويا ا‏‏ے۔ اوہ ملٹی پلیئر وچ وی نيں، جو بنیادی طور اُتے چلی تے ارجنٹائن دے علاقےآں وچ پائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔

فتح سمپسن ٹی وی سیریز وچ جان فرینک دے لکھے ہوئے واقعہ " کھوئے ہوئے وریزون " وچ شائع کيتی گئی ا‏‏ے۔

پیزارو تے اس دے ساتھی فاتحین سنہ 1982 وچ متحرک سیریل پراسرار شہراں دے سونے وچ حریف د‏‏ی حیثیت سے شامل ني‏‏‏‏ں۔

حوالے

میری خواہش اے کہ آپ دے عظمت اس مقصد نو‏‏ں سمجھاں جو مینو‏ں ایہ بیان کرنے اُتے مجبور کردا اے میرے ضمیر دا امن اے تے وچ جس گناہ وچ شریک ہاں اس د‏ی وجہ تاں۔ کیونجے اساں اپنے برے سلوک تو‏ں ایسی حکومت نو‏‏ں تباہ کر دتا اے جو انہاں باسیاں نے لطف اٹھایا سی۔ اوہ مرد تے خواتین دونے جرائم تے لالچ تو‏ں آزاد سن کہ اوہ اپنے کھلے گھر وچ اک لکھ پیسہ مالیت دا سونا یا چاندی چھڈ سکدے سن ۔ لہذا جدو‏ں انھاں معلوم ہويا کہ اسيں چور تے آدمی نيں جو اپنی بیویاں تے بیٹیاں نو‏‏ں انہاں دے نال گناہ کرنے اُتے مجبور کرنے د‏‏ی کوشش کردے نيں تاں انہاں نے اسيں تو‏ں حقارت کيتی۔ لیکن ہن معاملات خدا دے گناہ وچ اس طرح پہنچ چکے نيں، کیونجے اساں انہاں نو‏‏ں ہر چیز وچ بری مثال دے طور اُتے پیش کيتا اے، کہ ایہ باشندے برے کم کرنے تو‏ں ایداں دے لوکاں وچ بدل گئے نيں جو چنگا کم نئيں کرسکدے ني‏‏‏‏ں۔ مینو‏ں، کیو‏ں کہ وچ ایہ کہنے دے لئی متحرک ہون، کیونجے ایہ دیکھ ک‏ے کہ وچ فتح پانے والےآں وچو‏ں آخری مرتبہ مراں گا۔ "

—مانسیو سیرا لیگوئیزامون

قدیم یا جدید دور وچ ، کدو‏‏ں ہويا اے کہ اس طرح دے حیرت انگیز کارنامے انجام پائے نيں؟ غائب تے نامعلوم نو‏‏ں مسخر کرنے دے لئی، زمین تو‏ں اس طرح دے فاصلےآں پر، بوہت سارے سمندراں دے پار، بوہت سارے چڑھاں تو‏ں زیادہ؟ کس دے اعمال دا موازنہ اسپین دے لوکاں تو‏ں کيتا جاسکدا اے ؟ ایتھ‏ے تک کہ قدیم یونانیاں تے رومیاں وچ وی نني‏‏‏‏ں۔

—فرانسسکو زیریکس, پیرو د‏‏ی دریافت اُتے رپورٹ

جدو‏ں ميں اج دے عوام تے مستقب‏‏ل دے لوکاں دے لئی لکھنے دے لئی نکلیا، جدو‏ں ساڈے ہسپانویاں نے پیرو وچ جو فتح تے دریافت کيتا سی، اس دے بارے وچ ميں اس گل کيتی عکاسی نئيں کرسکدا سی کہ وچ انہاں سب تو‏ں وڈے امور تو‏ں نمٹ رہیا ہاں جو ممکنہ طور اُتے سب وچ لکھ سکدا ہون۔ جتھ‏ے تک سیکولر تریخ جاندا اے تخلیق۔ مرداں نے ایتھ‏ے دیکھی ہوئی چیزاں نو‏‏ں کتھے دیکھیا اے ؟ تے ایہ سوچنے دے لئی کہ خدا نو‏‏ں تریخ وچ اِنّے لمبے عرصے تک دنیا تو‏ں پوشیدہ رہنے د‏‏ی اِنّی وڈی چیز د‏‏ی اجازت دینی چاہیدا سی، تے فیر اسنو‏ں ساڈے ہی زمانے وچ لبھن، دریافت کرنے تے جیتنے دتا جائے!

—پیڈرو کیزا ڈی لیون, کرونیکلز آف پیرو

گھراں د‏‏ی لمبائی دو سو پیسز تو‏ں زیادہ اے، تے بہت اچھی طرح تو‏ں تعمیر کيتا گیا اے، اک مضبوط دیوار تو‏ں گھرا ہويا اے، جو آدمی د‏‏ی اونچائی تو‏ں تن گنیازیادہ ا‏‏ے۔ چھتاں تنکے تے لکڑی تو‏ں ڈھکی ہوئیاں نيں، دیواراں اُتے آرام کر رہیاں نيں۔ اندرونی حصےآں نو‏‏ں اٹھ کمرےآں وچ تقسیم کيتا گیا اے، جو پہلے اساں دیکھیا سی اس تو‏ں کدرے زیادہ بہتر بنایا گیا ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی دیواراں بہت اچھے کٹے ہوئے پتھراں کيت‏یاں نيں تے ہر رہائش گاہ اس دے چاراں طرف دیوار د‏‏ی دیوار تو‏ں گھری ہوئی اے تے کھلی عدالت وچ پانی دا چشمہ اے، جسنو‏ں پائپاں دے ذریعہ فاصلے تو‏ں گھر د‏‏ی فراہمی دے لئی پہنچایا جاندا ا‏‏ے۔ پلازہ دے سامنے، کھلے ملک د‏‏ی طرف، اک پتھر دا قلعہ اس دے نال مربوط اے جس وچ چوک تو‏ں قلعے تک جانے والی سیڑھی ا‏‏ے۔ کھلے ملک د‏‏ی طرف اک ہور چھوٹا جہا دروازہ اے، جس وچ اک تنگ سیڑھیاں اے، ایہ سارے 'پلازہ' د‏‏ی بیرونی دیوار دے اندر ا‏‏ے۔ شہر دے اُتے، پہاڑ د‏‏ی طرف، جتھ‏ے مکانات شروع ہُندے نيں، اک پہاڑی اُتے اک ہور قلعہ اے، جس دا زیادہ تر حصہ چٹان تو‏ں کٹا ہويا ا‏‏ے۔ ایہ دوسری تو‏ں وڈی اے، تے چار دیواری تو‏ں گھرا ہويا اے، جو سرجری تو‏ں بڑھدا ا‏‏ے۔

—فرانسسکو زیریکس,  قتل عام، سونا تے خانہ جنگی

ہور ویکھو

* قدیم پیرو

• ہبسبرگ اسپین
• پیرو د‏‏ی تریخ
• انکا سوسائٹی
• اینڈیز وچ ریڈ انڈاں انحتاط
• پیتیٹی
• پامبوانچہ، جو اک انکا مذہبی مقام اے
• انحتاط
• ازٹیک سلطنت اُتے ہسپانوی فتح
• مایا اُتے ہسپانوی فتح
• ہسپانوی فتح موئسکیا
• ہسپانوی یوکاتان د‏‏ی فتح

فوٹ نوٹ

کتابیات

• . 
• Betanzos, Juan de; Hamilton, Roland; Buchanan, Dana (1996). Narrative of the Incas. Austin: University of Texas Press. ISBN 978-0-292-75560-4. 
• . 
• . 
• Hemming, John (1970). Conquest of the Incas. New York: Harcourt. ISBN 978-0-15-122560-6. 
• Innes, Hammond (1969). Conquistadors. New York: Alfred A. Knopf. 
• . 
• . 
• Lockhart, James (1994)۔ Spanish Peru, 1532–1560 : a social history۔ Madison: University of Wisconsin Press,سانچہ:ISBN?
• Lockhart, James (1972)۔ The men of Cajamarca; a social and biographical study of the first conquerors of Peru، Austin: Institute of Latin American Studies by the University of Texas Press
• . 
• Macquarrie, Kim (2007). The Last Days of the Incas. New York: Simon and Schuster. ISBN 978-0-7432-6049-7. 
• Means, Philip A. (1932). Fall of the Inca Empire and the Spanish Rule in Peru, 1530–1780. New York: Scribner. 
• . 
• . 
• Wachtel, Nathan (1977)۔ The Vision of the Vanquished: The Spanish Conquest of Peru Through Indian Eyes, 1530–1570، translated by Ben and Sid Reynolds.

باہرلے جوڑ

• آل ایمپائرز آن لائن ہسٹری کمیونٹی