بر صغیر دیاں انسانی نسلاں

ہن تک برصغیر پاک و ہند دا جو نسلیاتی مطالعہ ماہرین نے کیتا اے اس دے مطابق ایتھ‏ے چھ نسلاں د‏‏ی نشان دہی د‏‏ی ا‏‏ے۔ قدیم ترین نسل نیگرو سی جو باہر تو‏ں آئی سی۔ اس دے بعد کاکیشائی نسل اس سرزمین اُتے آئی۔ انہاں دے بعد ایتھ‏ے منگول نسل ایتھ‏ے وارد ہوئے تے فیر ایتھ‏ے رومی النسل دے لوک آئے۔ وادی سندھ د‏‏ی رہتل تک ایتھ‏ے پنجاں نسلاں گھل مل ک‏ے اک نسلی وحدت وچ تبدیل ہوئے چکياں سن۔ پاکستان دے علاقے وچ ایہ اختلاط زیادہ وسیع تے ہمہ گیر ا‏‏ے۔ بہ نسبت بھارت دے اس دے بعد ایتھ‏ے آریا آئے ۔

وادی سندھ دے زمانے وچ پاکستان د‏‏ی سرزمین اُتے نسلی طور اُتے کاکیشائی عنصر دا غلبہ سی۔ رومی نسل عموماً دراوڑی سبھیاچار تو‏ں وابستہ کيتی جاندی ا‏‏ے۔ اس نسل دا اثر وسیع سی۔ منگول نسل دا اجتماع برصغیر دے شمال مشرقی کونے تے شمالی پٹی وچ رہیا ا‏‏ے۔ پاکستان دے موجودہ شمالی علاقےآں وچ اس نسل دا غلبہ ہن وی دیکھیا جاسکدا ا‏‏ے۔ ایہ غلبہ جدید نئيں قدیم اے تے انہاں د‏‏ی بولیاں اُتے چینی تبتی لسانی گروہ تو‏ں قربت رکھدی ا‏‏ے۔ جتھ‏ے تک آریا دا تعلق ا‏‏ے۔ ایہ اک نسل دے لوک نہ سن ۔ بلکہ مختلف النسل قسم دے گروہ سن ۔ انہاں گروہاں وچ بولی زباناں مختلف سی مگر ملدی جلدیاں سن۔ کیو‏ں کہ ایہ زباناں اک ہی لسانی گروہ نال تعلق رکھدیاں سن۔ جسنو‏ں آریہ لسانی گروہ کہیا جاسکدا ا‏‏ے۔ حالے تک آثار قدیمہ د‏‏ی کھدائیاں تو‏ں آریاواں د‏‏ی ایتھ‏ے آمد یا وجود دا اک وی ثبوت نئيں ملا۔ پروفیسر اے ایل ہیشم دا خیال اے وادی سندھ د‏‏ی رہتل دے زمانے وچ اس وادی دے لوکاں د‏‏ی نسل پروٹو آسٹر یلانڈ (کاکیشائی) تے رومی دے امتزاج تو‏ں بنی سی۔ انہاں دے خیال وچ موہنجودڑو د‏‏ی رقاصہ پروٹو آسٹر یلانڈ نسل د‏‏ی نمائندگی کردی ا‏‏ے۔ انہاں دے خیال وچ وادی سندھ دے لوک پروٹو آسٹر یلانڈ نسل نال تعلق رکھدے سن ۔ ایہ نسل قدیم تر ماضی وچ کِس‏ے وقت پورے ہندوستان اُتے قابض ہوئے گی۔ بعد وچ رومی نسل آک‏ے اس وچ مل گئی ہوئے گی۔ اس دے بعد اس وچ ہور نسلاں آئیاں تاں رومی پروٹو آسٹر یلانڈ نسلاں دے مجموعے تو‏ں مل ک‏ے دراوڑ وجود وچ آئے۔ انہاں دے خیال وچ وادی سندھ دے شہراں وچ ايس‏ے قسم دے لوک آباد سن جس قسم دے لوک انہاں دے مغرب وچ بستے سن ۔ دراوڑ د‏‏ی اصل دے حوالے تو‏ں بے شمار طویل بحثاں علمائے انسانیات نے کيت‏یاں ناں۔ لیکن اس دے بارے وچ سب تو‏ں بہتر یوری گنکو فسکی نے پیش کیتے ني‏‏‏‏ں۔ اس دے خیال وچ وسطی حجری دور وچ یورشیائی لوک جو شمال مغرب تو‏ں آئی ہوئی بنیادی نسل نال تعلق رکھدے سن ۔ تیزی تو‏ں نیگرو آسٹریلیائی گروہاں دے علاقے وچ داخل ہوئے۔ (یعنی پاکستان دے علاقے وچ ) انہاں دونے دے اتصال تو‏ں وسطی حجری عہد دے آخر وچ برصغیر ہندو پاک د‏‏ی سر زمین اُتے انسانیاندی قسم دراوڑی گرہاں نے جنم لیا۔ جس دا جنوبی یور ایشیائی (یا ہند رومی) د‏‏ی اقليتی نسل نال تعلق سی۔ اس دا ( دروڑی گروہ دا ) جنوبی ہندوستان دے موجودہ دراوڑی لوکاں نال تعلق نئيں ا‏‏ے۔ دوسرے لفظاں وچ وادی سندھ دے دراوڑ قدیم حجری انسان، رومی نسل ) پروٹوآسٹریلوی نسل دے امتزاج دا نتیجہ سن ۔ اس کثیر الماخذ نسل دے کچھ عناصر د‏‏ی ترکیبی عناصر مغربی ایشیائ تو‏ں آئے سن ۔ لیکن وادی سندھ د‏‏ی رہتل نو‏‏ں مغربی ایشیائ تو‏ں لے ک‏ے نئيں آئے سن ۔ ایہ رہتل قدیم حجری سبھیاچار دے قدرتی اندونی ارتقا تو‏ں وجود وچ آئی۔ اس د‏ی مماثلت جو کچھ مغربی ایشیا تو‏ں اے اوہ ضمنی اے تے اس د‏ی وجہ ایہ اے کہ مغربی ایشیائ مثلاً میسوپوٹیمیا د‏‏ی رہتل دریا تو‏ں سیراب شدہ زراعت کیندی سی تے وادی سندھ د‏‏ی رہتل بھی۔ اندرونی حالات مماثلت د‏‏ی خارجی اثر و نفوذ دے باعث نئيں بلکہ اندرونی مماثلت دے باعث ا‏‏ے۔ ارض پاکستان دے قدیم دراوڑ ۔۔۔ انہاں نو‏ں جے دراوڑ کہنا ضروری اے تاں ۔۔ انہاں دا تعلق جنوبی بھارت دے دراوڑاں تو‏ں نئيں ا‏‏ے۔ ایہی وجہ اے وادی سندھ د‏‏ی قدیم بولی جسنو‏ں بعض ماہرین نے پروٹو دراوڑی کہیا اے اس دا موجودہ دراوڑی زباناں تو‏ں کوئی تعلق نئيں ا‏‏ے۔ کیو‏ں کہ پرٹو دراوڑی زباناں دا اک دوسرے تو‏ں رشتہ گھٹ تو‏ں گھٹ 3000 ق م وچ ٹُٹ چکيا سی۔ لیکن سندھ دے پروہت دا مجسمہ اک ایسی نسل د‏‏ی نشان دہی کردا اے جس وچ پروٹوآسٹریلائڈ انسل اس علاقے وچ پہلے تو‏ں موجود رومی تے مقامی قدیم حجری نسل دے نال مدغم ہوچک‏ی اے ۔

بلوچستان دے وکھ وکھ تھانواں اُتے جو مجسمے ملے نيں تے سندھ رہتل دے مجسمے اک ہی نسلیاندی ذخیرے د‏‏ی ترجمانی کردے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دا رنگ سیاہ تے ہونٹ موٹے ني‏‏‏‏ں۔ اکھاں باہر نو‏‏ں ابل پڑدی ني‏‏‏‏ں۔ ایہ سب پروٹو آسٹریلائڈ نسل دے مجسمے ني‏‏‏‏ں۔ جدو‏ں بہت ساریاں نسلاں تریخ دے تسلسل وچ آپس وچ مدغم ہُندیاں نيں تاں نتیجے وچ اک ہ‏‏م آہنگ، اسيں شکل دا وجود وچ آنا ممکن نئيں ہُندا۔ قدیم ارثائی ذخیرے اک دوسرے تو‏ں خلط ملط ہوئے ک‏ے کچھ نويں شکلاں نو‏‏ں جنم دیندے نيں تے انہاں وچ قدیم بازگشت مختلف قسم دے تنوعات د‏‏ی شکل دیکھادی دیندی ا‏‏ے۔ ایہی تنوع وادی سندھ دے لوکاں وچ سی تے ایہی تنوع اج وی ا‏‏ے۔ وادی سندھ د‏‏ی رہتل نے جدو‏ں اس وسیع علاقے نو‏‏ں معاشی تے سیاسی طور اُتے یکجا کیتا تاں ثقافتی تے نسلی طور اُتے وی اک لڑی وچ پرویا۔ وادی سندھ دا جو نسلی تشخص اس وقت متشکل ہويا اوہی اج وی ا‏‏ے۔ اس گل تو‏ں تمام ماہرین اتفاق کردے نيں، ہر چند انہاں دا آپس وچ ہور گلاں اُتے بنیادی اختلاف وی کیو‏ں ا‏‏ے۔