بندہ سنگھ دا قایم کیتا زمینداری نظام

اکتوبر، 1670 نوں مغربی کشمیر دے پونچھ ضلعے وچ جنمے لچھمن داس نوں اتہاس وچ بندہ سنگھ بہادر دے ناں نال یاد کیتا جاندا اے۔ لچھمن داس توں ہوئے ہرنی دے قتل نے اس دی انتر روح نوں ہلون کے رکھ دتا، جس پچھوں لچھمن داس اؤگھڑ ناتھ دے چرنی لگ کے ویراگی ہو گیا تے مادھو داس دے ناں نال جانیا جان لگا سی۔

سال 1708 وچ مغل بادشاہ بہادر شاہ نال دکھن گئے گرو گوبند سنگھ دا میل مادھو داس نال ہویا۔ گرو صاحب توں ‘کھنڈے دا پاہل’ لے کے مادھو داس، بندہ سنگھ بن گیا تے اپنیاں حیرانی جنک تے بہادری بھریاں کاروائیاں کارن بندہ سنگھ بہادر دے ناں نال مشہور ہویا۔ لگاتار جتاں حاصل کردیاں بندہ سنگھ بہادر نے سرہند دے صوبیدار وزیر خان دی طاقت دا خاتمہ کر دتا۔

اتہاسکار گنڈا سنگھ دے مطابق ‘نویں سکھ راجگڑھ بناؤن دی خواہش نے شاید سرہند دے قلعیاں نوں بندے دے قہر توں بچا لیا۔’ سرہند توں بعد وی 1715 تک جتاں دا سلسلہ اسے طرحاں چلدا رہا۔ اک اہمیت پورن پکھ ہور بندہ سنگھ دی زندگی دے مہان کارنامیاں نال جڑیا ہویا اے، جہڑا عامَ طور اتے اکھوں اوہلے کیتا جاندا اے، اوہ اے اس ولوں کساناں (ہلواہکاں) دی کھیتی والی زمین اتے کساناں نوں مالکی دا حق دینا۔ اپنیاں جتاں دے شروع توں انت تک بندہ سنگھ بہادر جس کھیتر اتے وی خالصائی جھنڈا جھلاؤندا گیا، اوہ علاقہ اس دے نویں پربندھ نال متاثر ہندا گیا۔

مغل زمینداری نظام

مغل راج دے ماتحت ہر علاقے وچ ذمینداراں نوں زمین مالکی اختیار ملے ہوئے سن۔ جدوں تک ایہہ ذمیندار مغل حکومت دا بندا حصہ مغل دربار دے خزانے وچ ویلے سر جمع کراؤندے رہندے، اونا سماں مغل سرکار ولوں اوہناں دے علاقے وچ کوئی دخل نہیں سی دتا جاندا۔ موہ-مایا وچ پھسے ایہہ ذمیندار کساناں توں سارا دھن ہتھیا لیندے سن، کساناں کول اینا کو دھن باقی چھڈیا جاندا سی، جس نال اوہ جؤندے رہِ کے کھیتی کردے رہن۔ بہتی وار کسان زمین ٹیکس دی رقم شاہوکاراں توں قرضہ چکّ کے اتاردے۔ کئی وار ذمینداراں دے ظلم توں تنگ آئے کسان اپنے علاقے نوں چھڈّ کے جنگلاں ول بھجّ جاندے اتے روزی روٹی دی کھوج وچ لگ جاندے۔

بندہ سنگھ دا زمینداری نظام وچ سدھار

ایہو جہے سسٹم وچ بندہ سنگھ بہادر کساناں لئی وڈی راحتَ لے کے آیا۔ اس دا کھنڈا جس کسے علاقے وچ ورھدا جاندا، اتھے بدعنوان مغل ادھیکاریاں دے سراں دے ڈھیر لگ جاندے، بندے دا کھنڈا کساناں لئی خموضوعاں بھریاں ہواواں لے کے آؤندا۔ کرپٹ ذمینداراں نوں پھڑ-پھڑ کے ماریا جاندا۔ جو بندے دا ساہمنے کردے، اوہ بندے دے کھنڈے دی بھیٹ چڑھدے، جو باقی بچدے، اوہناں نوں کساناں دیاں ڈانگاں اگے اپنے پراناں دی آہوتی دینی پیندی۔ سنگھاں دا اجیہا دبدبا بیٹھا کہ اکلے سکھ دے دکھائی دین نال ہی پرانے اہلکاراں اتے اوہناں دے حمایتیاں دی بھیڑ دے پران سکن لگ جاندے۔

ولیئم ارون لکھدا اے، ‘اک نیچ بھنگی جاں چمار، جس نوں ہندوستانیاں دے وچار وچ اتی نیواں سمجھیا جاندا اے، نوں صرف گھر چھڈّ کے بندہ سنگھ دے پاس پہنچنا ہندا سی کہ تھوڑھے چر وچ اوہ اپنی تعیناتی دا حکم لے کے اپنے جم استھان دا مالک بن آؤندا تے وڈے-وڈے اہلکار اس دے ساہمنے ہتھ جوڑ اس دا استقبال کرن لئی کھڑے ہندے۔’ بندہ سنگھ بہادر نے اپنے ایلاننامیاں وچ کساناں نوں اوہناں دیاں زمیناں دا مالک بنا دتا۔ ہن اپنی کھیتی کردی زمین دے اوہ خود مالک سن۔ اوہناں نے بڑی اتسکتا نال بندہ سنگھ بہادر نوں اپنا بادشاہ قبول لیا اتے وڈی گنتی وچ اس دی فوج وچ بھرتی ہون لگے، اوہ بھاویں کسے وی دھرم نال متعلق سن۔ شاید بندہ سنگھ بہادر دیاں جتاں اتے مغلاں دے ہتھ لمے ویلے تک اس دے نہ لگن دا کارن، کساناں ولوں اس نوں دتی جان والی حمایت دا ہی نتیجہ سی۔ بندہ سنگھ بہادر ولوں اس طرحاں دے قدم چکے جان دا کارن ایہہ وی کہ اوہ اپنے پیؤ نال کھیتی باڑی وچ ہتھ وٹا چکا سی اتے اس نے کسانی مصیبتاں نوں اپنے پنڈے اتے ہنڈھایا سی۔ اوہ چنگی طرحاں جاندا سی کہ کسان جماعت دی حمایت کسے راج حصہ نوں بلندیاں تک پچا سکدی اے۔ ایہی کارن سی کہ بندہ سنگھ بہادر نے کساناں دیاں سمسیاواں نوں سمجھیا اتے کسان وی بندے دی فوج دا اہم انگ بن گئے۔ ہن کساناں دیاں داتریاں تلواراں دا روپ دھار کے ذمینداراں دیاں گردناں کٹّ سٹن وچ کامیاب ہوئیاں۔ بندہ سنگھ بہادر دا کم دور بھاویں تھوڑھا سماں ہی رہا، پر اس دے اثر چر مستقل سن۔ اوہ پہلا سکھ سی، جو بچاء دی تھاں خود مغل قلعیاں وچ جا کے خالصائی کھنڈا کھڑکاؤندا رہا۔ اوہ پہلے سکھ راج دا اصل سرجنہارا سی۔

انت بندہ سنگھ بہادر دے دو سال دے بچے دا کلیجہ کڈھ کے اس دے منہ وچ پایا گیا تے بندہ سنگھ بہادر دے سریر دا ماس جموراں نال نوچیا گیا۔ اس طرحاں 9 جون 1716 نوں سیس قلم کرکے اس نوں شہید کر دتا گیا۔ اتہاسکار گنڈا سنگھ لکھدا اے، بندہ سنگھ بہادر ولوں کساناں دی اوہناں دیاں زمیناں اپر مالکی دی پرمپرا اسے طرحاں سکھ مسلداری دور وچ وی قایم رہی اتے مہاراجہ رنجیت سنگھ نے وی اس سسٹم نوں قبولن وچ کسے پرکار دی جھجک نہ دکھائی۔