بھگت کبیر تے بھگتی لہر
بھگت کبیر جی رامانند دا چیلا اتے اتر پردیش دا رہن والا سی۔ اسدی اپنی تک شکل جنم شوپوری رویا دے آدھار تے اس نوں کاشی نواسی منیا جاندا ہے۔ کبیر جی دا جنم 1398 ای. وچّ بنارس دے نیڑے اک براہمن ودھوا دی ککھوں ہویا منیا جاندا ہے۔ لوک مانتا انوسار کسے ودھوا نے اسنوں جنم دے کے، سماجک نموشی توں بچن لئی بنرس دے نیڑے اک تلإ دے کنڈھے رکھ دتا اتھو نیرو نامک اک نرسنتان مسلمان جلاہا بچے نوں گھر لے آیا اتے اسدی پتنی نیما نے کبیر جی نوں پتراں وانگ پالیا۔ نرگن بھگتی سمپردائے دے سنت کویاں وچّ کبیر دا پرمکھ ستھان ہے۔ ڈاکٹر: رتن سنگھ جگی انوسار کبیر جی نے اپنیاں رچناواں وچّ دسیا ہے۔ کہ پربھو دا سمرن منکھ لئی بہت ضروری ہے۔ اس وچّ رچی رکھن دی دات گورو دے در توں پراپت ہندی ہے۔ کبیر جی بھگت کرم توں بعد وی کسے پرکار دا کوئی حق نہیں جتاؤندے سگوں اپنا سبھ کجھ بڑی نمرتا سہت پربھو دے چرناں وچّ ارپت کر دندے ہن۔ کبیر میرے کجھ مہہ کچھ نہیں جو کچھ جو تیرا تیرا تجھ کؤ سؤپتے کیا لاگے میرا۔۔ ؛؛کبیر دے پرماتما بارے وچار انوبھوَ آدھارت ہن۔ کبیر جی دے ناں تے وشال ساہت ملدا ہے۔ گورو گرنتھ صاحب وچّ آئیاں کبیر جی دیاں رمینیا دے اک سنگریہہ نوں ‘باون اکھری` کیہا جاندا ہے اسے پرکار اک رچنا نوں ‘بیجک` دا نہ دتا ہے۔
بھگت کبیر دا ویلا پندرہویں صدی دا اے تے ایس دا سانگا اوس ویلے دی چلدی بھگتی لہر نال وی جوڑیا جاندا اے۔ بھگتی دا مطلب اے لگن، صدق، پریم ۔کسے نال لَو لگ جانا یاں devotion۔ بھگتی لہر اٹھویں صدی وچ لمے (دکھنی) ہندوستان وچ چھوہی تے پندرہویں صدی تیک ایہہ اُبھے (شمالی )ہندوستان اپڑ گئی۔
ایس توں پہلے ساریاں لہراں اُبھے ہندوستان وچ اُٹھیاں سن جویں ایتھے ای پہلیاں وڈیاں کتاباں لکھیاں گئیاں جویں چارے وید مڑ ایتھے ای بدھ مت، جین مت تے دوجیاں فکری تے فلسفیانہ لہراں چلیاں پر مڑ اٹھویں صدی وچ اُبھے ہندوستان توں ایہہ آگوائی کھس گئی تے ایہہ آگوائی لمے ہندوستان ول تر گئی۔ لمے ہندوستان وچ ای مڑ ہندو مت دیاں سدھار لہراں جمیاں' ودھدیاں تے پُنگریاں۔ ایتھوں ای مڑ وشنومت' شیومتاں دے رشیاں نے بھگتی دے مٹھ جوڑے تے ایتھے ای شنکر اچاریہ ' رامانج تے ہور مہان فیلسوف جمے تے مڑ رامانج دے اک شاگرد رامانند راہیں ایہہ لہر اُبھے ہندوستان اپڑی۔
بھگتی لہر دے لمے ہندوستان وچ جمن دے وسیبی تے سیاسی کارن نیں۔ اُبھے ہندوستان وچ ہرش دی سرکار مکن نال سیاسی ایکتا مک گئی تے نکیاں نکیاں ریاستاں بن گئیاں جو ہر ویلے آپس وچ لڑدیاں رہندیاں سن۔ بدھ مت تے جین مت مک گیا تے ایہہ لہراں شیو تے وشنو مت نے آپس وچ رلا لئیاں تے ہندومت نوں نویں شکل دے دتی۔ ایس دے اُلٹ لمے ہندوستان وچ ہندو مت اک سپھل مذہب سی۔ ایہہ بدھ مت تے جین مت نال لڑدا رہیا تے اخیر جت گیا۔ کجھ ریاستاں لماں خشحالی دا ویلا ہنڈاھیا تے نالے ایتھے ای مسلماناں دا ایتھائیں وسدے واسیاں نال پہلا میل ہویا جو وپار کرن لئی سمندر راہیں ایتھے آئے مڑ اوہناں پورے ہندوستان تے مَل مار لیا۔
بھگتی دا وچار اُکا نواں نہیں۔ ہندوستان وچ ہمیش بھگت رہے نیں تے ایتھے سدا توں دیوے' دیوتیاں تے اوتاراں دی پوجا ہوندی رہی اے۔ ویداں دے ویلے توں لے مڑ اُپنشداں ' بھگوت گیتا وچ سانوں بھگتی دا وچار لبھدا اے۔ ایہہ وچار بھاویں وشنو مت سن یاں کرشن دے رنگ وچ کسے نہ کسے شکل وچ موجود رہے۔ مڑ ایہو وچار پُراناں وچ ' تے بدھ مت تے جین مت وچ وی سن۔ پر ایہناں ساریاں بھگتاں تے اصلوں بھگتی لہر دا ایہہ فرق سی پئی بھگتی آلیاں ایہہ ساری لہر لوک رنگ وچ توری تے ایہہ بھگت گاون تے عام شاعری وچ لکھے گے تے لوکاں دیاں بولیاں وچ رچے گے تے ایہناں گاؤناں دے لکھن آلے بوہتے شاعر ہیٹھلے میل وچوں سن سگوں اوس میل وچوں جس نوں شودر آکھیا جاندا سی۔ ایہہ شاعر تے بھگت پنڈو پنڈ تے شہرو شہر پھردے سن تے لوکاں نوں گا کے آپنا کلام سناؤندے سن۔
آکھیا جاندا اے پئی ایہہ لہر پہلے تامل ناڈو توں چھوہی تے مڑ ایہہ دکن وچ آئی تے مڑ ایہہ اُبھے ہندوستان اپڑی تے اخیر چڑھدے ول۔
بھاویں اسیں سارے بھگتاں تے شاعراں نوں اک لڑی وچ پرو دینے آں پر ایہناں بھگتاں دی آپس وچ ونڈ وی سی تے اسیں ایہناں دیاں دو وڈیاں ڈھانیاں بنا سکنے آں۔ جتھے کتھے وی بھگتی لہر چڑھی ایس وچ فرق سی ویلے دا ' تھاں دا تے اوس بھگتی پوجا دا جو ایس دا ٹیچا سی۔ کجھ بھگت رب دی اک خاص شکل دی بھگت سن تے کجھ اصلوں اوس دے بے شکل ہوون نوں ای مندے سن۔ کجھ وشنو دے پجاری سن کجھ شو دے تے کجھ دیوی ماتا دے۔ کجھ دا اُلار اندر دی چپ ول سی تے کجھ بڑے جلالی تے جذبیاں نال بھرے سن۔
ایہناں فرقاں دے ہوندیاں ایہناں وچ سانجھ وی سی۔ جویں نام ساریاں وچ سانجھا سی تے ایہہ رب دی اک شکل سی۔ نام نرا رب دا ٹھپہ نہیں سی سگوں رب دا اک جیوندا جاگدا انگ سی۔ نام نام چپنا تے آپنے من پسند رب دی شان تے اوہدے سوہپن دے گاون گاونا بھگتی دیاں شکلاں سن۔ مندر وچ جا کے ریت موجب رسماں کرن نوں بوہتی تھاں نہیں دتی جاندی سی تے سدھے رب نال کلام کرن نوں بوہتا آدر دتا جاندا سی۔ مندراں دے ریتی پروہتاں تے برہمناں نالوں گرواں دی سکھلائی تے سنگت نوں بوہتا وڈھایا جاندا سی۔ بھگتی لہر آلیاں دا سبھا ساری جاتی نال کُھلا سی تے بھاویں اوہ مرد ہوون یاں سوانی۔ کئی چوکھا اثر رکھن آلیاں سوانیاں وی بھگت سن تے شودر جات وچوں سن۔
اصلوں بھگتی لہر اک نابر لہر سی تے ایہہ پرچلت راج کار ویہار دی ویری سی۔ ایہہ کوئی لہر نہیں سی تے پرانی لگی آوندی نابری وچوں نکلی سی۔ برہمن واد دے خلاف ماڑیاں میلاں دا ہمیش یدھ رہیا سی تے ایہہ اوس دا ای اک رنگ سی۔ نہ بھگت نویں سن نہ باہمن تے اوہناں دی پڑچول نویں سی۔ پر ایس لہر پچھے اُچیچے پکھوں اُبھے ہندوستان وچ اک نواں معاشی اُبھار وی سی جس پاروں ایس نے زور وی پھڑیا تے بھگت کبیر دی شاعری پچھے ایہی زور سی۔ صدیاں توں پنڈاں وچ کمی تے سیپی رہندے آئے سن تے اوہناں نال آدی واسی وی سن۔ ایہناں کمیاں سیپیاں نال اُچ میل دی واہ ورتن غلط سی اتے اوہناں نوں چھوت تے ملیچھ سمجھیا جاندا سی۔ شودر نال واہ ورتن ایس لئی سی پئی اوہ کم کردے سن تے اوہناں نال واہ ورتن رکھے بناں کم نہیں چلدا سی۔
بارہویں تیرہویں صدی وچ شہراں وچ تجارت ودھی تے پیداوار وچ وی وادھا ہویا تاں ایہناں ماڑے لوکاں نوں شہراں وچ کم ملنا چھوہیا تے ایہہ لوک شہر آون لگے۔ اُپج (پیداوار) ودھن نال وادھو اُپج وی ودھی تے ایہناں کمیاں تے سیپیاں وچوں ای دست کار تے ہنرمند ڈھانیاں ہوند وچ آئیاں جیہناں دے چس ساڈے شاہ حسین نے وی گائے نیں تے کبیر دی ساری شاعری ہے ای ایہناں بارے۔ ایہناں دست کاراں دے ہوند وچ آون نال جیہناں نوں راج ویہار دی لوڑ نے جمیا سی پرانی نابر ڈھانیاں وچ جان پے گئی تے ایہہ عمل سمجھو دسویں، بارہویں تے تیرہویں صدی توں چلدا پیا سی پر پندرہویں تے سولہویں صدی تیک آؤندیاں ایس نواں زور پھڑیا جس دے کئی کارن سن۔ جیہناں وچوں باہر توں دھاڑویاں دے حملے، اسلامی سلطنت دا پورے ہندوستان وچ کھلرجانا، سڑکاں دا بہتر ہونا، پرانے نابر وچار وچ کیفیتی ودھان دا ہونا، جنس دا ودھ جانا، گوانڈھیاں تے یورپی کمپنیاں دے آون نال وسیب وچ نویاں بدلیاں دے آون نال نابری دیاں پرانیاں شکلاں نے نواں تاں ہونا سی۔ شہراں وچ کسبیاں تے سیپیاں دیاں نویاں ڈھانیاں تے نسبتاََ آزاد برادری وجود وچ آئی۔ سیاست دی نویں سمجھ پیدا ہوئی۔ ایہہ ویلا اے بھگت کبیر دا تے اوہدے مگروں بابا نانک دا ، میرا بھائی تے شاہ حسین دا تے اوہناں دے نال نال گرو صاحبان بھائی امر داس ، تے بھائی گروداس دا وی ایہو ویلا اے۔
بھگتی لہر دے سارے جی اُدھمی شاعر سن۔سوال پیدا ہوندا اے شاعری ای کیوں؟سارے شاعری راہیں گل کردے سن تے گل کرن دا مڈُھلا وسیلہ شاعری ای سی۔ ایس گل نوں سمجھنا بہت ضروری اے پئی شاعری اوس ویلے اُنج نہیں سی جویں اسیں اج سمجھنے آں۔ہن تاں شاعری بوہتی کلاتے اکھراں دی ون وسنوتا دا ناں بن کے رہ گئی اے تے شاعری دا مقام بہت گھٹ گیا اے پر اوس ویلے اِنج نہیں سی۔ شاعری گل کرن دا مڈُھلا بُلار سی تے ایس دا بہت اُچا درجہ سی پیری تے پیغمری سی شاعری اوس ویلے۔ شاعر دی گل نوں خُدائی رتبہ ملیا ہوئیا سی۔ جے اسیں ایہہ آکھیئے پئی ایہہ پیغمری گُن ہیٹھے میل دے بھگتاں نے اُچ میلاں کولوں کوہ لیا تے ایس راہیں لوکاں دی گل کیتی ۔نہ سگوں گل کیتی ہور تاں ہور لوکاں نوں اوہناں دی صدیاں توں کھُسی شکتی تے بندیائی دی جون پرتاون دا چارا وی کیتا۔
پورے ہندوستان وچ ایس ویلے بڑی زوردار شاعری ہوئی اے تے ایس دا وچار بڑا اگانہہ ودھو سی۔ نہ صرف ایس لہر دے بُلار شاعر سن سگوں ایس دے اُدھمی تے کامے وی شاعر سن جویں نانک تے باقی گرو صاحبان۔ ایہہ اوہ ویلا اے جد وچار دھارا اُتے عمل ہو رہیا سی تے وچار پڑ بنی کھلوتا سی۔ بندے دے برابری دی ، سانجھ دی ، اکٹھیاں رہن دی، اکٹھے کھان دی تے ذات دا پاڑ مکاون دی گل دُھمی ہوئی سی۔
ایتھے اسلام دے آؤن دی گل کرنی وی کُتھاں نہ ہوسی۔ ایتھے اسلام اک دھنگانا دھرم سی تے زرواوراں دے سر اُتے آئیا سی۔ ایہہ ایتھوں دے بندیاں نوں ساہواں کرن تے اوہناں نوں بندیائی دین نہیں آئیا سی۔ ایہہ جیتو دھاڑویاں دا دھرم سی تے ایس دا مُڈھ ای وتکرے تے وتھ ، پاڑ اُتے سی۔ نہیں تاں ایہہ راج نہیں سانبھ سکدا س۔ ایس دا ظاہری رُوپ وی فرق تے وتکرا سی۔
نالے اسلام بوہتا اوہناں علاقیاں وچ وجیا جہیڑے ہندو مت دا گڑھ نہیں سن۔ ایہہ اوہناں علاقیاں وچ بوہتا ودھیا جتھے ہندو تگڑے نہیں سن۔ ایہہ دہلی تے یو پی وچ سدا گھٹ لوکاں دا دھرم سی تے نرا اوہناں تھاواں اُتے وڑیا جہیڑے کجھ باہر سن یاں جتھے پہلاں کدی بُدھاں تے جین مت دا اثر سی جیویں پنجاب یاں سندھ یاں یوپی تے بنگال دے علاقے جیہڑے کجھ ہٹویں سن۔ ایہناں علاقیاں وچ پچھلی نابری دی رہند وی سی جہیڑی مُڑ بھگتی لہر نال جا جڑی تے مڑُ ایہناں وچوں ای شاعر تے درویش جمے۔
ایس دی سبھ توں وڈی مثال بابا نانک اے جس وچ نویں مسلمان صوفی مت دا وی حصہ سی تے مُڑ ایس وچ پرانے بُدھ مت دی نابری وی سی۔