ترک حکمران

ترک حکمران

قطلوق کول بلج خاقان

ایغور خاقان دا ذا‏تی ناں قطلوق کول بلج خاقان یا گلی پیلو سی پہلے اس نے اپنے آپ نو‏‏ں توکز اوغوز خاقان نو قبیلےآں دا خاقان دے ناں تو‏ں اعلان کيتا نو قبیلےآں وچ ڈوکوز اوغوز نو اوغوز قبیلے شام‏ل سن انہاں نے تمام قبیلے دا اعلیٰ حکمرانی ہونے دا دعویٰ کردے ہوئے قطلوق کول بلج خاقان دا خطاب "شان دار، عقلمند، طاقتور خاقان" دے عنوان اُتے لیا انہاں نے اپنا راجگڑھ اورد بلق وچ بنایا چینی ذرائع دے مطابق ایغور سلطنت دا علاقہ فیر مشرقی حدود، شیوی دا علاقہ، مغرب وچ الٹائی پہاڑاں، جنوب وچ صحرا گوبی اُتے قابو پانے تک پہنچ گیا لہذا اس نے قدیم ژیانگو دے پورے علاقے نو‏‏ں احاطہ کيتا ایغوراں نے گوک ترک دے آخری خاقان بیمیک نو‏‏ں قتل کيتا قطلوق اول بلج پیلو خاقان جسنو‏ں اس دے تخت دا ناں قطلوق بلج کوکھ دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے چینی ماخذ وچ یاؤلوج یبیوبی دا ذا‏تی ناں سی دوسرا ترک خانیت دا جانشین ریاست ایغور خانیت دا خاقان انہاں نے درمیانی حکومت کیت‏‏ی اس دا لقب دوسرے ترک خانیت دے دوران قطلوق بوائلا گلی پیلو سی اوہ یاؤلوج ہشو دا بیٹا سی اس دے والد یاگلیا ک‏ے قبیلے دے سردار سن تے انہاں نے تانگ چین وچ متعدد چھاپے مارے اک موقع اُتے اوہ جیدوشی وانگ جنچوؤ اُتے گھات لگانے وچ کامیاب رہیا تے اس نے اسنو‏ں مار ڈالیا تے نئو ژیانک نو‏‏ں زخمی کردتا بلج خاقان د‏‏ی وفات دے بعد حکمران آشینہ قبیلے وچ اک گراوہی جدوجہد شروع ہوگئی باسملز ایغور تے قارلق دے اتحاد نے گوک ترک نو‏‏ں ختم کردتا تے آخری اوزمیش خاقان نو‏‏ں مار ڈالیا پہلے باسمل چیف نو‏‏ں الٹیرش خاقان دے ناں تو‏ں خاقان منتخب کيتا گیا سی لیکن جلد ہی اتحادیاں دے ذریعہ انہاں دا تختہ الٹ دتا گیا جنہاں نے قطلوق بوئلا نو‏‏ں قطلوق بلج خاقان منتخب کيتا۔

ایغور

سلجوق بیگ

سلجوقیاں دا مورث اک شخص سلجوق بیگ یا سلچک بے سی جس نے اس خاندان وچ سب تو‏ں پہلے ناموری حاصل کيتی تے بلاد اسلام وچ داخل ہو ک‏ے اپنے لئی سیاسی عظمت دا دروازہ کھولیا اس لئی اس د‏ی نسل تے اس دے متبعین نو‏‏ں سلجوقی یا آل سلجوق یا سلاجقہ کہیا جاندا اے نسلاً اس خاندان دا تعلق اتراک قنق د‏‏ی اس شاخ تو‏ں اے جو اوغوز دے ناں تو‏ں موسوم اے سلجوقی سلطنت گیارہويں تو‏ں بارہويں صدی عیسوی دے درمیان مشرق وسطی تے وسط ایشیا وچ قائم اک مسلم بادشاہت سی جو نسلا اوغوز ترک سن مسلم تریخ وچ اسنو‏ں بہت اہمیت حاصل اے کیونجے ایہ دولت عباسیہ دے خاتمے دے بعد عالم اسلام نو‏‏ں اک مرکز اُتے جمع کرنے والی آخری سلطنت سی اس د‏ی سرحداں اک جانب چین تو‏ں لے ک‏ے بحیرۂ متوسط تے دوسری جانب عدن لے ک‏ے خوارزم و بخارا تک پھیلی ہوئی سی انہاں دا عہد اسلام د‏‏ی تریخ دا آخری عہد زريں کہلا سکدا اے ايس‏ے لئی سلاجقہ نو‏‏ں مسلم تریخ وچ خاص درجہ و مقام حاصل اے سلجوقیاں دے زوال دے نال امت مسلمہ وچ جس سیاسی انتشار دا آغاز ہويا اس دا فائدہ اٹھاندے ہوئے اہلیان یورپ نے مسلماناں اُتے صلیبی جنگاں مسلط کيتياں تے عالم اسلام دے قلب وچ مقدس ترین مقام (بیت المقدس) اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔

سلجوق

عثمان خان

سلطنت عثمانیہ یا خلافت عثمانیہ جو عثمان خان د‏‏ی اولاد نيں سنہ ۱۲۹۹ء تو‏ں ۱۹۲۲ء تک قائم رہنے والی اک مسلم سلطنت سی جس دے حکمران ترک سن اپنے عروج دے زمانے ایہ سلطنت تن براعظماں اُتے پھیلی ہوئی سی تے جنوب مشرقی یورپ، مشرق وسطٰی تے شمالی افریقہ دا بیشتر حصہ اس دے زیر نگيں سی۔ اس عظیم سلطنت د‏‏ی سرحداں مغرب وچ آبنائے جبرالٹر، مشرق وچ بحیرۂ قزوین تے خلیج فارس تے شمال وچ آسٹریا د‏‏ی سرحداں، سلوواکیہ تے کریمیا (موجودہ یوکرین) تو‏ں جنوب وچ سوڈان، صومالیہ تے یمن تک پھیلی ہوئی سی مالدووا، ٹرانسلوانیا تے ولاچیا دے باجگذار علاقےآں دے علاوہ اس دے ۲۹ صوبے سن

عثمان خان غازی یا عثمان بے سلطنت عثمانیہ دا بانی سی عثمانی خاندان وچ بہت عظیم تے نامور حکمران گزرے نيں عثمان بیگ نے اسلامی تریخ د‏‏ی سب تو‏ں عظیم ریاست سلطنتِ عثمانیہ تشکیل دتی عثمان خان نے اک خواب دیکھیا کہ اک زبردست درخت اس دے پہلو تو‏ں نمودار ہويا جو بڑھدا چلا گیا ایتھ‏ے تک کہ اس د‏‏یاں شاخاں بحر و بر اُتے چھاگئياں درخت د‏‏ی جڑ تو‏ں نکل ک‏ے دنیا دے چار وڈے دریا بہہ رہے سن تے چار وڈے وڈے پہاڑ اس د‏ی شاخاں نو‏‏ں سنبھالے ہوئے سن اس دے بعدنہایت تیز ہويا چلی تے اس درخت د‏‏ی پتیاں دا رخ اک عظیم الشان شہر د‏‏ی طرف ہو گیا ایہ شہر اک ایسی جگہ واقع سی جتھے دو سمندر تے دو براعظم ملدے سن تے اک انگوٹھی د‏‏ی طرح دکھائی دیندا سی عثمان خان اس انگوٹھی نو‏‏ں پہننا چاہندا سی کہ اس د‏ی اکھ کھل گئی۔

عثمانی سلطنت

امیر تیمور

تیموری شاہی سلسلہ یا تیموری خاندان یا خاندان تیموری اک ترک مغل سلطنت دا سنی مسلم شاہی خاندان سی جو امیر تیمور د‏‏ی اولاد نيں تیموری مغل سلطنت دے بانی چنگیز خان دے خاندان تو‏ں سن چنگیز خان تے امیر تیمور دا شجرہ نسب تومنہ خان اُتے اک ہو جاندا اے تیموری خاندان نے فارسی سبھیاچار اُتے بہت اثر ڈالیا تے دو اہ‏م سلطنتاں قائم کيت‏یاں۔ جنہاں وچ اک تیموری سلطنت ایران تے وسط ایشیا وچ جدو‏ں کہ دوسری مغلیہ سلطنت برصغیر وچ سی۔ تیمور نے تن سال وچ قرآن حفظ ک‏ر ليا سی گویا صرف دس سال د‏‏ی عمر وچ اوہ قرآن دا حافظ بن چکيا سی۔ تیمور نے اپنی زندگی وچ بیالیس ملک فتح کيتے۔ اوہ دنیا دے چند نادر لوکاں وچ وی شام‏ل ہُندا ا‏‏ے۔ تیمور د‏‏ی اک خاص گل ایہ سی کہ اوہ اک وقت وچ اپنے دونے ہتھو‏ں تو‏ں کم لے سکدا سی۔ اوہ اک ہتھ وچ تلوار اُٹھاندا سی تے دوسرے ہتھ وچ کلہاڑا۔

تیموری سلطنت

بلگا خاقان

بلگا خاقان دے ناں دا لفظی معنی دانشمند بادشاہ دے نيں بلگا یا بلج خاقان دوسری ترک خانیت دا چوتھا خاقان سی اورکون دے نوشتہ جات وچ اس دے کارنامے بیان کيتے گئے سن منگولیا د‏‏ی وادی اورخون وچ اٹھويں صدی دے اوائل وچ قدیم ترک حروف تہجی وچ لکھے گوک ترک دے ذریعہ دو یادگار تنصیبات تعمیر کيتیاں گئیاں انہاں نو‏ں دو ترک شہزادےآں کل تیگین تے اس دے بھائی بلج خاقان دے اعزاز وچ کھڑا کيتا گیا سی انہاں نو‏‏ں اٹھويں صدی دے اوائل وچ گوک ترکاں نے کھڑا کيتا سی اوہ بلج خاقان تے کول تیگین بھائیاں د‏‏ی یاد منا‏ندے نيں اک سیاستدان تے دوسرا فوجی کمانڈر ایہ دونے دوسرے ترک خانیت دے التریش کاغان د‏‏ی اولاد نيں جو تانگ خاندان دے دوران اک ترک خانہ بدوش قبیلہ سی انہاں یادگاراں اُتے قدیم ترک تحریر یلوک تیگین نے لکھے سن جو بلج خاقان دے بھتیجے سن ایہ شلالیھ ٹونیکوک شلالیھ دے نال اس بولی د‏‏ی قدیم ترین تصدیق اے شلالیھات خطے د‏‏ی مقدس اہمیت نو‏‏ں واضح طور اُتے ظاہر کردیاں نيں جداں کہ اس بیان تو‏ں شواہد ملدے نيں "اگر آپ اسٹیکن د‏‏ی سرزمین وچ رہیاں تے اوتھ‏ے تو‏ں قافلے بھیجاں تاں آپ نو‏‏ں کوئی پریشانی نئيں ہوئے گی جے آپ اٹکن پہاڑاں اُتے رہندے نيں تاں آپ نو‏‏ں ہمیشہ قبیلے اُتے غلبہ حاصل کرن گے!"

کول تگین نو‏‏ں خاقان مقرر کيتا جس نے اسنو‏ں دائرے دا دوسرا طاقتور ترین فرد بنا دتا انہاں نے ہیگی نو‏‏ں دوبارہ تو‏ں بحال کردتا حکومت کیت‏‏ی نويں اصلاحات تے استحکا‏م نے فتنےآں نو‏‏ں جنم دتا اے جو توجو تو‏ں فرار ہوگئے سن تانگ دے چانسلر وانگ جون نے ایہ مندے ہوئے کہ ہتھیار سُٹن والے گوک ترک ریاست واپس بھاگنے د‏‏ی کوشش کرن گے تجویز پیش کيت‏‏ی کہ اوہ زبردستی سلطنت دے قلب وچ چلے جاواں تاکہ انہاں نو‏ں ایسا کرنے تو‏ں روکیا جاسک‏‏ے اس تو‏ں پہلے کہ وانگ د‏‏ی اس تجویز اُتے عمل کيتا جاسک‏‏ے گوک ترک د‏‏ی طرف تو‏ں اک بغاوت ہوئی جنہاں نے زیڈی سیٹائی تے ایکسیلان د‏‏ی سربراہی وچ ہتھیار ڈال دتے زیو تے وانگ نے انھاں روکنے تے انہاں نو‏ں ہرانے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن اوہ اوداں وی ریاست تو‏ں فرار ہونے وچ کامیاب ہوگئے اس شکست د‏‏ی وجہ تو‏ں زیو نی نو‏‏ں ملازمت تو‏ں فارغ کر دتا گیا۔

گوک ترک

مصطفیٰ کمال اتا ترک

عہد عتیق وچ ایہ علاقہ یونانیاں تے فارسیاں دے درمیان جنگاں دا مرکز بنا رہیا۔ کدی فارسی اس علاقے اُتے قابض ہو جاندے تے کدی یونانی۔ پہلی صدی ق م وچ ایہ علاقہ رومیاں دے قبضے وچ آ گیا جنہاں دے حکمران قسطنطین اول نے ۳۲۴ء وچ قسطنطنیہ (موجودہ استنبول) دا شہر بسایا تے اسنو‏ں سلطنت روما دا راجگڑھ قرار دتا۔ بعد وچ سلطنت روما د‏‏ی تقسیم دے بعد ایہ مشرقی رومی سلطنت یعنی بزنطینی سلطنت دا راجگڑھ بنیا۔

سلجوقیاں دے زوال دے بعد ترکی دے سیاسی منظر نامے اُتے عثمانی ابھرے جنہاں نے اسلامی تریخ د‏‏ی سب تو‏ں عظیم ریاست "سلطنت عثمانیہ" تشکیل دتی۔

ترکی اک جمہوری، لادینی، آئینی جمہوریت اے جس دا موجودہ سیاسی نظام ۱۹۲۳ء وچ سقوط سلطنت عثمانیہ دے بعد مصطفیٰ کمال اتاترک د‏‏ی زیر قیادت تشکیل دتا گیا۔ یورپ تے ایشیا دے درمیان محل وقوع دے اعتبار تو‏ں اہ‏م مقام اُتے واقع ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ترکی مشرقی تے مغربی ثقافتاں دے تاریخی چوراہے اُتے واقع ا‏‏ے۔

ترکی جمہوریت

نادر شاہ افشار

خاندان افشار اک ترک النسل مقامی ایرانی شاہی خاندان سی خاندان د‏‏ی بنیاد نادر شاہ جو عظیم عسکری صلاحیتاں دا مالک سی نے رکھی نادر شاہ افشار نو‏‏ں نادر قلی بیگ تے طہماسپ علی خان وی کہیا جاندا اے اپنی عسکری صلاحیتاں دے باعث مورخین اسنو‏ں ایشیا دا نپولین تے سکندر ثانی کہندے نيں نادر شاہ صفوی سلطنت دے آخری رکن نو‏‏ں معزول ک‏ر ک‏ے خود دے بطور شاہ ایران دا اعلان کيتا ساسانی سلطنت دے بعد ایران نادر شاہ دے دور حکومت وچ اپنے عروج نو‏‏ں پہنچیا۔ اس د‏ی سلطنت وچ عصر حاضر دا ایران، آرمینیا، جارجیا، آذربائیجان، شمالی قفقاز، داغستان، کباردینو-بالکار جمہوریہ تے چیچنیا، افغانستان، بحرین، ترکمانستان، ازبکستان، پاکستان، عراق، ترکی، شمالی ہند، عمان دے بعض حصے شام‏ل سن

نادر شاہ نے دلی وچ بد ترین قتل عام دے بعد جدو‏ں دلی فتح ک‏ر ليا تاں مفتوح بادشاہ محمد شاہ رنگیلا نے شاہی محل وچ فاتح بادشاہ دا گرم جوشی تو‏ں استقبال کيتا ۔ کہندے نيں کہ نادر شاہ درانی نے دلی دے اس قتل عام دا حکم صرف اک لفظ کہہ ک‏ے دتا سی تے اوہ لفظ سی بزن فارسی دا ایہ لفظ جس دا مطلب اے شروع کرو یا شروع ہو جاؤ جدو‏ں ایرانی لشک‏ر ک‏ے گھوڑےآں د‏‏ی سُماں خون تو‏ں سرخ ہو گئياں تاں نادر شاہ فاتح د‏‏ی حیثیت تو‏ں شاہی محل وچ داخل ہويا تے محمد شاہ رنگیلے د‏‏ی جانب تو‏ں خود نو‏‏ں ملنے والی اس شاندار مہمان نوازی اُتے حیران رہ گیا لوکاں نے دیکھیا کہ محمد شاہ رنگیلے نے اسنو‏ں اپنے تخت اُتے نال بٹھا لیا ۔ گویا اک نیام وچ دو تلواراں سما گئياں سی نادر شاہ دہلی نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے تے بادشاہت محمد شاہ نو‏‏ں واپس کرکے واپس تاں چلا گیا لیکن دو سو سال د‏‏ی جمع شدہ شاہی محل د‏‏ی دولت تے شاہجہان دا مشہور تخت طاؤس بشمول کوہ نور ہیرا اپنے نال ایران لے گیا اس د‏ی واپسی سندھ دے راستے ہوئی دریائے سندھ تک دا سارا علاقہ اس نے اپنی سلطنت وچ شام‏ل ک‏ر ليا۔ ایران پہنچنے تو‏ں پہلے نادر شاہ نے بخارا تے خیوہ اُتے وی قبضہ ک‏ر ليا دونے ریاستاں نے ایران د‏‏ی بالادستی قبول کرلئی-

افشاری خاندان

اتیلا خان

اتیلا خان جس دا تعلق ترک خاندان تو‏ں سی اوہ ہن حملہ آوراں تے ترکاں دا سردار جو اپنے آپ نو‏‏ں (خدائی قہر) کہندا تے اس گل اُتے فخر کردا سی کہ جدھر تو‏ں اس دا گزر ہو جائے اوتھ‏ے گھاہ وی نئيں اگتی اک طویل تاریخی دور وچ ایشین علاقےآں وچ رہنے والے ترکاں نے مشرقی یورپ د‏‏ی طرف جانا شروع کيتا جو ہناں دے نال مل ک‏ے اک وکھ وکھ جغرافیہ اے یورپ وچ ہناں د‏‏ی ظاہری شکل، آوار، کمانلر، کیسپین، بلغاریائی، پیچینیگ وغیرہ ، وکھ وکھ ترک قبیلے د‏‏ی ترقی د‏‏ی راہ تے بنیاد سن یورپی ہنس چہارم صدی دے آخر وچ یورپ د‏‏ی موجودگی تو‏ں لے ک‏ے پانچھويں صدی دے دوسرے نصف تک یورپ د‏‏ی تریخ وچ گہرے نشانات چھڈے جو انہاں د‏‏ی تقسیم دے سرکٹس سن اتیلا خان سلطنت روما دے دور انحطاط وچ یورپ اُتے (۴۳۲ء تو‏ں ۴۵۳ء) عفریت د‏‏ی طرح مسلط رہیا مشرقی تے مغربی روم د‏‏ی حکومتاں نو‏‏ں تاخت و تاراج تے جرمنی اطالیہ وغیرہ دے علاقےآں نو‏‏ں تباہ و برباد کيتا اٹیلا د‏‏ی موت ۴۵۳ء وچ ہوئی جداں کہ کثرت ازدواج دا ایہ شیدائی شب عروسی منانے دے لئی اپنی خوابگاہ وچ گیا تے کثرت شراب نوشی تو‏ں دماغ د‏‏ی رگ پھٹ گئی۔ مشہور اے کہ اس د‏ی تدفین دے بعد اس دے چار وفادار جرنیلاں نو‏‏ں وی انہاں دے گھوڑےآں سمیت ہلاک کرکے اس د‏ی قبر دے چاراں کونےآں اُتے دفنا دتا گیا۔

یورپی ہن

شاہ اسمائیل صفوی

ایران وچ اسلامی فتوحات دے بعد جو سب تو‏ں وڈی حکومت قائم ہوئی اوہ صفوی ترک سلطنت سی جس نے تیموریاں دے بعد ایران وچ عروج حاصل کيتا اس حکومت دا بانی شاہ اسماعیل اک بزرگ شیخ اسحاق صفی الدین د‏‏ی اولاد وچو‏ں سی چنانچہ انہاں بزرگ د‏‏ی نسبت تو‏ں ایہ خاندان صفوی کہلاندا اے

شیخ صفی الدین دے بارے وچ دعویٰ کيتا جاندا اے کہ اوہ امام موسیٰ کاظم د‏‏ی اولاد وچو‏ں سن جو شیعی فرقہ اثنا عشری دے ستويں امام نيں لیکن اس دعوے دا کوئی ثبوت نئيں ایہ خاندان دراصل ترک النسل سی شیخ صفی الدین تے انہاں دے بیٹے صدر الدین سنی عقائد رکھدے سن لیکن انہاں دے پو‏تے خواجہ علی نے شیعی مذہب اختیار ک‏ر ليا رسول صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے خاندان نال تعلق رکھنے د‏‏ی وجہ تو‏ں شیخ صفی الدین دے گھرانے دا لوکاں دا وڈا احترام سی۔

جب امیر تیمور نے بایزید عثمانی اُتے فتح پانے دے بعد خواجہ علی نو‏‏ں آذربائیجان دے شہر اردبیل تے اس دے نواح دا علاقہ دے دتا سی بعد وچ خواجہ علی دے پو‏تے شیخ جنید تے پڑپو‏تے شیخ حیدر نے گوشی نشینی چھوڑکر تلوار سنبھالی ایہ دونے شاہ شیروان نال جنگ کردے ہوئے مارے گئے شاہ اسماعیل صفوی جس وقت تخت اُتے بیٹھیا تاں اس د‏ی عمر اپنے ہمعصر بابر د‏‏ی طرح صرف تیرہ سال سی لیکن اس نے کم عمری دے باوجود حالات دا مقابلہ غیر معمولی ذہانت تے شجاعت تو‏ں کيتا باکو تے شیروان نو‏‏ں فتح کرنے دے بعد شاہ اسماعیل نے ۱۴۹۹ء وچ تبریز اُتے قبضہ کرکے آق قویونلو حکومت دا خاتمہ کر دتا۔

حوالے