تریخ روابط ایران تے گرجستان
ایران تے جارجیا(گرجستان)، تریخ دے بعض موڑ پر، خاص طور اُتے صفوی خاندان دے قیام دے دوران، اک دوسرے دے نال قریبی تے وسیع تعلقات رکھدے سن، تے انہاں دونے ملکاں وچوں اک دی تریخ دا مطالعہ دوسرے دی تریخ دا مطالعہ کيتے بغیر اک قابلِ عمل تصور کيتا جاندا اے۔ نامکمل مطالعہ.
تعارف
[سودھو]جارجیا نوں اپنی ہنگامہ خیز تریخ دے دوران سیاسی جغرافیہ تے قدرتی جغرافیہ دے درمیان مماثلت دا سامنا کرنا پيا اے۔ ایہ تفاوت جارجیا وچ عدم استحکام دے ادوار دے ابھرنے دی وجہ توں اے، مرکزی حکومت تے اس دی فرقہ وارانہ بادشاہت دی کمزوری تے جارجیا دے نیڑے طاقتور ریاستاں دی تشکیل، جو اس سرزمین دی بھاری قیمت اُتے ختم ہوئی۔
قدیم یونانیاں دے لئی مشہور جارجیا دے لوکاں دی محنت جارجیا دی خوشحالی دا باعث بنی، لیکن ایہ خوشحالی جارجیا دے لئی خوش آئند نئيں سی، کیونجے عظیم فاتحین نے، خوشحالی تے خوشحالی دی شہرت سن کر، جارجیا نوں فتح کرنے دی خواہش کی، تے اس لئی کہ اوہ جارجیائی باشندےآں دی مزاحمت دا سامنا کرنا پيا۔ تے [۱]
قدیم زمانے
[سودھو]جارجیا اپنے بہترین تے حساس جغرافیائی محل وقوع دی وجہ توں زمانہ قدیم توں جارحیت، جارحیت تے جارحیت دا شکار رہیا اے۔ ایران، روم تے بازنطیم دی قدیم حکومتاں نے کافی اثر و رسوخ حاصل کرنے یا جارجیا نوں فتح کرنے دی بہت کوششاں کاں، تے برساں تک اوہ اس مسئلے اُتے بحث کردے رہے، فیر وی جارجیا نے زمانہ قدیم وچ اک اہم کردار ادا کيتا۔
زمانہ قدیم وچ بھانويں جارجیا ایران، بازنطیم تے روم توں بہت زیادہ متاثر سی لیکن اس دی طاقت تے طاقت نے طاقتور تے ہمسایہ ریاستاں دے حملے تے حملےآں نوں روکیا تے جارجیا نے غیر ملکیوں دے اثر و رسوخ تے تسلط نوں کم کرنے تے انہاں نوں کڈ باہر کرنے دی بھرپور کوشش کيتی۔ تالیاں بجاواں. تے [۱]
اسلام دے عروج دے بعد
[سودھو]ستويں صدی عیسوی دے وسط وچ اسلام دی آمد تے اسلام دے پھیلاؤ دی وجہ توں عرب پھیلاؤ دے آغاز دے نال، جارجیا عرباں دے حملےآں توں محفوظ نئيں رہیا، عرباں نے اپنی طویل مدتی موجودگی توں جارجیا نوں بہت نقصان پہنچایا۔ . قفقاز وچ عباسی خلفاء دے اثر و رسوخ وچ کمی تے سلجوق ترکاں دے ظہور دے نال، ترک جارحیت تے انہاں دی عظیم فتوحات دی وجہ توں جارجیا دے حالات خراب ہُندے گئے۔ سلجوق ترکاں نے جارجیا نوں اک چراگاہ وچ بدل دتا، جاگیردارانہ معیشت دیاں بنیاداں ہلا دتیاں
کنگ ڈیوڈ چہارم ، اک ۱۶ سالہ نوجوان، نے جارجیا نوں بلند کرنے تے بے مثال قابلیت دے نال غیر ملکیوں نوں نکالنے دے لئی زبردست اصلاحات تے اقدامات کيتے نيں۔ اس نے سلجوقاں نوں جارجیا توں کڈ باہر کيتا تے جارجیائی سبھیاچار تے رہتل نوں فروغ دتا۔ ملکہ تمر دے دور وچ جارجیا اپنی سبھیاچار تے رہتل دی ترقی دے مرحلے تک پہنچیا۔تیرہويں صدی وچ ڈیوڈ چہارم تے ملکہ تمر دے اقدامات نے ترقی دی تے جارجیا دا سنہری دور تخلیق کيتا۔
تباہ کن منگول حملےآں دے آغاز دے نال ہی جارجیا وی اس تباہی توں محفوظ نئيں رہیا، لیکن منگولاں دے وحشیانہ حملے توں پہلے جلال الدین خوارزمشاہ جو منگولاں توں فرار ہو رہیا سی، نے ایران وچ منگولاں توں زیادہ المناک سانحہ نوں جنم دتا، جس دے بعد ایران وچ منگولاں توں زیادہ المناک سانحہ رونما ہويا۔ جارجیا دے منگولاں نے لُٹ لیا۔ جارجیاں نے منگولاں نوں نکالنے دی بہت کوشش کيتی تے منگولاں دی بے دخلی دے بعد سبھیاچار تے رہتل دی نشوونما تے سنہری دور دی یاد نوں زندہ کرنے دے لئی اقدامات کرنے لگے لیکن جلد ہی عالمگیریت دے خوفناک حملےآں توں دفتر بند ہو گیا۔ تیمور لینگ نے اٹھ بار جارجیا اُتے حملہ کر کے سب کچھ تباہ کر دتا تے جارجیا فیر توں تباہ ہو گیا۔
تیمور لنگ دے تباہ کن حملےآں دے بعد عثمانی حملے شروع ہوئے جو منگولاں تے تیموریاں دے قتل و غارت گری توں کم نہ سن ۔ ۱۵ ويں توں ۱۶ ويں صدی وچ داخلے دے موقع پر، جارجیا نوں شدید طور اُتے تقسیم کيتا گیا سی تے وکھ وکھ سیاسی اکائیاں تے شاہی ریاستاں وچ تقسیم کيتا گیا سی۔ جارجیا وچ مرکزی حکومت دے زوال دے نال ہی پڑوسی ریاستاں تیزی توں اگے ودھ رہی سی۔
جارجیا دی پڑوسی پالیسی زمین دی ترقی اُتے مبنی سی۔ اس طرح ایران، عثمانیاں تے روسیاں دی تِناں کچلنے والی تے ودھدی ہوئی قوتاں نے جارجیا نوں تن سمتاں توں اپنے تعلقات تے تنازعات دے اک الجھے ہوئے تے پیچیدہ پیچیدہ وچ شامل کيتا۔ تے [۱]
صفوی دور
[سودھو]صفوی ریاست دے بانی ، شاہ اسماعیل اول، صفوی نے اوائل عمری توں ہی جارجیا اُتے حملے دا سنگ بنیاد رکھیا سی۔ انہاں توں پہلے شیخ جنید تے شیخ حیدر جو کہ انہاں دے آباء و اجداد سن، اسلام دے پھیلاؤ دی وجہ توں بارہیا سرکیسیاں دی سرزمین اُتے چڑھائی کر چکے سن تے ايسے مسئلہ اُتے اوہ اپنی جاناں توں ہتھ دھو بیٹھے سن، انہاں نے جارجیا اُتے حملہ کيتا۔ شاہ اسماعیل دے بعد، اس دی اولاد نے - جو برادرانہ قتل دے قانون توں بچ گئے - نے کدی کدی اپنی ادھی زندگی حرماں وچ گزاری، تے جدوں انہاں دی قسمت نے انہاں نوں اقتدار وچ لایا، تاں ایہ صرف خون دا سیلاب سی جو انہاں دے بکھرے ہوئے احاطے نوں پورا کر سکدا سی۔ دو صدیاں نے دکھایا۔ جارجیا دی تریخ وچ سانحے دے سب توں افسوسناک مناظر۔
شاہ عباس اول دے خاص مورخ سکندر اعظم نے اپنی پوری تریخ وچ صفویاں دے ہتھوں جارجیا دے قتل و غارت گری دے بارے وچ بارہیا گل دی اے، اس نے کئی بار کہیا اے: انہاں نے اپنی سانساں نئيں روکاں، کیونجے اس گل دا امکان نئيں اے کہ ایداں دے واقعات رونما ہون۔ کدی انہاں لوکاں دے نال ہويا؟
جارجیا اُتے صفوی حملےآں دے دو اہم نتائج نکلے: پہلا، وڈی تعداد وچ جارجیائیاں دا قتل، خاص طور اُتے کاکھیتی وچ تے کاکھیتی تے کارتلی دی تباہی، تے دوسرا، وڈی تعداد وچ جارجیائی باشندےآں دا ایران منتقل ہونا۔
جارجیا اُتے اپنے حملےآں دے دوران، شاہ تہماسب ۳۰٬۰۰۰ توں زیادہ جارجیائی باشندےآں نوں ایران لیایا لیکن اوہ جارجیا دے شہزادےآں نوں تخت نشین کرنے وچ ناکام رہے۔ایران وچ جارجیائی تیزی توں ودھے، جداں کہ شاہ طہماسب دے آخر وچ ہويا۔صفوی دربار وچ اک بااثر تے طاقتور طبقے دی تشکیل کردے ہوئے، انہاں نے جارجیائی شہزادےآں نوں تخت نشین کرنے دی اک وسیع لیکن ناکام کوشش کيتی۔
شاہ عباس اول، جو غزیلباش حکمراناں دے دور وچ تخت اُتے بیٹھیا تے انہاں نوں کنٹرول کردا سی، نے غزیلبش حکمراناں دی طاقت نوں کم کرنے تے انہاں نوں محدود کرنے دا فیصلہ کيتا۔ اس طرح اس نے ترک تے تاجک افواج دے خلاف اک تیسری قوت نوں منظم کيتا۔ اس دی سب توں مشہور تیسری قوت کاکیشین سی، جس دی قیادت جارجیائی کردے سن ۔ جارجیائیاں نوں فوری طور اُتے اعلیٰ ترین فوجی تے قومی عہدےآں اُتے ترقی دتی گئی۔ صفوی دور دے ابتدائی ذرائع تے حوالے وچ ، سانوں جارجیا دے حکمراناں، حکمراناں تے جرنیلاں دے بوہت سارے ناں ملدے نيں جو صفوی فوجی تے قومی تنظیماں وچ سب توں اگے سن ۔ شاہ عباس دے پہلے جنرل دی حیثیت توں اللہ وردی خان اوندیلادزے سن جنہاں نے اس عہدے اُتے پہنچنے توں پہلے اپنی ایمانداری تے قابلیت توں تیزی توں ترقی دی سیڑھی چڑھ لی سی۔
اپنے آباؤ اجداد دے دور حکومت وچ جارجیا وچ داخل ہونے والے جارجیاں نوں منظم کرنے دے علاوہ خود شاہ عباس نے جارجیا اُتے اپنے متعدد تے بھاری حملےآں دے دوران ۲۰۰٬۰۰۰ توں زیادہ جارجیائیاں نوں ایران منتقل کيتا۔ صفوی حکومت نے اہم کردار ادا کيتا۔
شاہ عباس اول دے حملےآں دے دوران ایران وچ داخل ہونے والے جارجی باشندے مختلف علاقےآں جداں اصفہان، فارس تے مازندران وچ آباد ہوئے۔ یورپی سیاحاں تے ایرانی مورخین دیاں تحریراں توں ایہ معلوم ہُندا اے کہ جارجیائی باشندےآں کے مذہب تبدیل کرنے دا وقت تے طریقہ مختلف سی، لیکن عام طور اُتے ایہ کہیا جا سکدا اے کہ صفوی ریاست دے فوجی تے ریاستی ڈھانچے وچ داخل ہونے والے گروہ۔ بھانويں مذہب دی اس تبدیلی دا زیادہ تر حصہ ظاہر سی، لیکن ایران دے مختلف علاقےآں وچ آباد ہونے والے زیادہ تر لوک اپنا مذہب تبدیل کرنے وچ ہچکچاندے یا مجبور نئيں ہوئے، حالانکہ آخرکار اوہ سب نے اسلام تے مذہب شیعہ نوں قبول کر ليا۔ تے [۱]
صفوی خاندان دے خاتمے دے بعد
[سودھو]صفویاں دے بعد، مشرق دے آخری عظیم فاتح نادر نے جارجیا اُتے حملہ کيتا تے بوہت سارے لوک اپنے آبائی شہر خراسان منتقل ہونے اُتے مجبور ہوئے۔
جارجیا دی تریخ دا آخری سانحہ آغا محمد خان نے انجام دتا۔ کرمان وچ ہزاراں اکھاں کٹنے دے بعد آغا محمد خان نے تبلیسی (جارجیا) وچ کہیا - جدوں کہ جارجیا نے ہتھیار ڈال کر سلام کيتا - کہ اوہ دل جو اس دے کرتوتاں نوں سن کر غمگین نہ ہو تے اوہ اکھ جو آنسو نہ بہائے اس دی مثال ہوئے گی۔ سعدی دی مشہور نظم: کوئی شخص کسی دا ناں لے کے دوسرےآں دیاں مشکلاں اُتے غم نہ کرے۔
جارجیا وچ آغا محمد خان دے اقدامات ایداں دے سن کہ لوکاں نے ایران توں ذرہ برابر وی دلچسپی تے لگاؤ نئيں چھڈیا۔
جارجیا جو کہ ایران وچ صفوی ریاست دے قیام توں پہلے صفویاں دے شدید حملےآں دے بعد روس دے نال تعلقات تے اتحاد قائم کرنے دی کوشش کردے سن تے اسلام دی تبلیغ کرنے والے آغا محمد خان قاجار نے روس توں اس دی حمایت کرنے نوں کہیا۔ ۱۸۰۱ روس نے جارجیا نوں اپنا اک گورنر قرار دتا تے جارجیا وچ زار دی حکومت قائم ہوئی۔ تے [۱]
عصری دور
[سودھو]اس دے بعد ایران تے روس دو ادوار وچ خونریز جنگ وچ مصروف رہے، لیکن گھوڑےآں تے تلواراں دا وقت گزر چکيا سی تے ایرانی، جو فوجی تکنیک تے تکنیک وچ شدید پسماندہ سن، بھاری تے ذلت آمیز شرائط دے نال دو معاہدے طے پاگئے۔
۱۹۱۷ کے اکتوبر انقلاب دے بعد، روس نوں جارجیا وچ اک جمہوری جمہوریہ قرار دتا گیا، لیکن ۱۹۲۱ وچ ریڈ آرمی نے اس دی خلاف ورزی دی تے ۱۹۹۰ تک، جو سوویت یونین دے انہدام دا سال سی، سوویت سوشلسٹ جمہوریہ رہیا۔ سوویت یونین دے انہدام دے بعد جارجیا وچ اک آزاد جمہوری جمہوریہ قائم ہويا تے ہن غیر ملکی تسلط دے خلاف صدیاں دی جدوجہد تے جدوجہد دے بعد جارجیا وڈے فخر توں اپنی سبھیاچار تے رہتل نوں فروغ دے رہیا اے تے سنہری دور دی تجدید کر رہیا اے۔ تے [۱]
بیرونیروابط
[سودھو]- ایران دی تریخ، سبھیاچار تے رہتل وچ جارجیا دی پوزیشن Archived 2018-10-01 at the وے بیک مشین دے ذریعے بایگانیشده کيتی گئی
فوٹ نوٹ
[سودھو]منحصر سوالات
[سودھو]ذرائع
[سودھو]- ایران وچ جارجیائی Archived 2018-10-01 at the وے بیک مشین دے ذریعے آرکائیو بایگانیشده
- مولیانی، سعید ایران دی تریخ، سبھیاچار تے رہتل وچ جارجیا دا مقام ۔ اصفہان: یکتا پبلی کیشنز، ۲۰۰۰۔