ترپٹک، بدھ دھرم دے تنّ پرمکھ گرنتھ ہن۔[۱] ایہناں وچاردھاراواں وچّ ہی شامل ہے ایشیا دا چانن کر کے جانے جاندے مہاتما بدھ دی وچاردھارا۔ ایہہ وچاردھارا بدھ مت دے نام نال پچھلے 2500 سال توں پرچلت چلی آ رہی ہے جو وکھ-وکھ بودھی گرنتھاں وچّ پڑھن نوں ملدی۔ اس وچّ ہیٹھ لکھے تنّ بودھی گرنتھ شامل کیتے گئے ہن
ست پٹک، ایہہ بدھ دھرم دا پلیٹھا گرنتھ ہے۔ پلیٹھا ہون کر کے بودھی بھائیچارے وچّ اس گرنتھ دا بڑا اہم ستھان ہے۔ پالی بولی وچّ لکھیا گیا ست پٹک گرنتھ بھکھشوآں دے روزانہ جیون اتے سنگھ دی مان-مریادا دی ویاکھیا کردا ہے۔ اس گرنتھ نوں پنج نکایاں ہیٹھ لکھے ہن۔
دگھ نکای
مجھم نکای
سنیت نکای
انگتر نکای
کھدک نکای، اس وچّ سوا درجن دے قریب کتاباں شامل ہن جہناں وچّ بیر گاتھا،دھمپد اتے جاتک کہانیاں والیاں چرچت کتاباں وی ہن۔
بودھی گیتا کر کے جانی جاندی دھمپد بدھ دھرم دی اک اجیہی اہم اتے پوتر پستک ہے جس وچّ بودھیاں لئی دھارمک تے سداچارک نیماں دا وکھیان کیتا گیا ہے۔ اس پستک دے 26 ادھیائے ہن جہناں وچّ 423 گتھاواں درج کیتیاں گئیاں ہن۔
بیر گاتھا وچّ بھکھشوآں دے روحانی جیون دیاں کتھاواں انکت کیتیاں گئیاں ہن، جہناں دی سرجنا بدھ دے شگرداں دوارا کیتی منی جاندی ہے۔
جاتک بدھ دھرم دے پوروَ جنم نال سبندھت کہانیاں دا سنگریہہ ہے۔ اس وچّ کلّ 547 کتھاواں ہن جہناں وچّ چنگے گناں نوں سلاہیا گیا ہے۔
ونے پٹک، ایہہ بدھ دھرم دی وچاردھارا دا دوسرا وڈا گرنتھ ہے جس وچّ پہلیاں دو سنگیتیاں (مہانسبھاواں) بارے اتہاسک واقفیت حاصل ہون دے نال-نال سنگھ دے نیماں دی وی بھرپور جانکاری ملدی ہے۔ پالی بولی وچّ لکھے گئے اس گرنتھ وچّ نیماں دی ویاکھیا دا آدھار مہاتما بدھ دے اپدیشاں اتے آدرشاں نوں بنایا گیا ہے۔ اس گرنتھ وچّ چار پستکاں شامل ہن۔ جو کہ ہیٹھ لکھے انوسار ہن۔
پاتیموکھ، اس پستک نوں ونے پٹک دا سار منیا جاندا ہے۔ اس وچّ اجیہے پوتر بچن اتے سداچارک نیم ہن جو سادھک دی مکتی دا سببّ بن سکدے ہن۔ اس پستک دے دو بھاگ کیتے گئے ہن جہناں نوں بھکھشو وبھنگ اتے بھکھشنی وبھنگ دا نام دتا گیا ہے۔ ایہناں بھاگاں وچّ بھکھشوآں دے پہراوے، دوائیاں اتے سداچارک نیم درج کیتے گئے ہن۔
مہاوگ، اس کتاب دے دس سکندھ ہن جہناں وچّ بھکھشوآں دوارا اپنائی جان والی نت-مرھا دی جیون-جاچن بابت وستھارپوروک چاننا پایا گیا ہے۔ برسات دے موسم دوران اوہناں نے کس طرحاں رہنا ہے،کہڑیاں دوائیاں دی ورتوں کرنی ہے اتے کدھرے آؤن-جان سمیں کس طرحاں دا پہراوا پہننا ہے۔
چلوگ، ایہہ پستک وی ونے پٹک دا ہی بھاگ ہے جس دے 12 سکندھ ہن۔ اس پستک وچّ مہاتما بدھ دے عورتاں نوں سنگھ وچّ شامل کرن دے فیصلے دی پروڑتا کیتی گئی ہے۔
ابھدھم پٹک، پالی بھاشا وچّ ‘ابھدھم’ دا ارتھ ابھدھرم بندا ہے جس توں بھاوَ ہے اچّ پائے دیاں سکھیاواں۔ ایہناں سکھیاواں لئی اس گرنتھ وچّ ستّ پستکاں نوں شامل کیتا گیا ہے جہناں دے نام ہن-
دھمسنگنی، اس پستک دا سبندھ منووگیانک وشے نال ہے جس وچّ ہریک پدارتھ نوں اس دے سبھاء مطابق سمجھن دا یتن کیتا گیا ہے۔ اس وچّ من دیاں اوستھاواں بارے بڑی وسترت جانکاری دتی گئی ہے۔
وبھنگ
دھاتوکتھا
پگل-پنتِ
کتھاوتھو، بدھ دی وچاردھارا نوں ووستھت روپ دین لئی چار مہانسبھاواں دا ذکر آؤندا ہے۔ تیجی مہانسبھا وچّ جو وچار ہوئی اس نوں کتھاوتھو پستک دے پنیاں دا شنگار بنایا گیا ہے۔ اس پستک دے 22 چیپٹر ہن جہڑے بدھ دھرم دی وچاردھارا توں بھلی-بھانت جانو کرواؤندے ہن۔ ایہناں دو پستکاں توں علاوہ اس گرنتھ وچلیاں باقی دیاں پنج پستکاں وی بدھ دھرم دے بیش قیمتی وچاراں دی ہی پرتیندھتا کردیاں آ رہیاں ہن۔
