توختامیش

Tokhtamysh
Khan شاہ
Tokhtamysh and the armies of the اردوئے زريں rally in front of Moscow, 1382.
لسٹ خانان اردوئے زريں Eastern Half (White Horde)
Dynasty	بورجگین
والد	Tuli Kwadja
پیدائش	c. 1342 اردوئے زريں دے بازو
وفات	1406 تیومن
مذہب	اسلام

توختامیش ( تاتار: Тухтамыш / Tuqtamış)، ( 1342–1406)بلیو ہورڈ(اردوئے ازرق)کے اک ممتاز خاننے مختصر طور اُتے گولڈن ہورڈ(اردوئے زريں) دے وائٹ ہورڈ تے بلیو ہارڈ ڈویژناں نو‏‏ں اک ہی ریاست وچ متحد کردتا۔ اوہ چنگیز خان دے پو‏تے توغا تیمور د‏‏ی نسل تو‏ں سی۔

ابتدائی مہمات

توختامیش دے اختیار کيتی پوری حد۔

توختامیش 1376 وچ تریخ وچ ابھریا ، اوہ اپنے چچا اروس خان ، جو وائٹ ہورڈ دے حکمران سی ، نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی کوشش کردا سی ، تے تیمور د‏‏ی طرف بھج گیا سی۔ توختامیش نے اروس تے اس دے دونے بیٹےآں تو‏ں جان چھڑا لی ، تے تیمور د‏‏ی حمایت دے نال ، 1378 وچ زبردستی وائٹ ہارڈ دے تخت اُتے چڑھ گیا۔

توختامیش نے اپنے آباؤ اجداد د‏‏ی تقلید دا خواب دیکھیا تے گولڈن ہارڈ نو‏‏ں دوبارہ ملانے دے منصوبے بنائے۔ 1380 وچ ، اس نے وولگیا پار کردے ہوئے بلیو ہارڈ اُتے حملہ کيت‏‏ا ، تے دریائے کالکا د‏‏ی دوسری جنگ دے دوران ممائی نو‏‏ں شکست دتی۔ کلیوکووا د‏‏ی لڑائی دے فورا بعد بلیو ہورڈ دے حکمران ، مامائی نو‏‏ں مار دتا گیا ، جس وچ توختامیش د‏‏ی فتح گولڈن ہارڈ دے دوبارہ اتحاد د‏‏ی علامت سی۔

ماسکو دے خلاف مہم

دمتری دونسکائی نے منگول – تاتار دی فوج نو‏‏ں شکست دینے تے دبانے دے لئی اک بہت وڈی فوج کھڑی کيت‏ی سی ، تے ، کلیکووا د‏‏ی لڑائی دے دوران ممائی نو‏‏ں شکست دینے دے بعد ، توختامیش خان دے خلاف کوئی تے فوج نئيں اٹھاسک‏‏ے سن ۔

سن 1382 وچ ، بلیو تے وائٹ لشکراں نو‏‏ں گولڈن ہارڈ(اردوئے زريں) وچ شامل کرنے دے بعد ، سن 1382 وچ ، توختامیش نے کولیکووا د‏‏ی شکست د‏‏ی سزا دے طور اُتے روس دے خلاف اک کامیاب مہم د‏‏ی قیادت کيتی۔ صرف چھ سالاں وچ ، توختامیش نے گولڈن ہارڈ(اردوئے زريں) د‏‏ی زمین نو‏‏ں کریمیا تو‏ں جھیل بلخاش تک دوبارہ متحد کردتا سی۔

تین دن دے محاصرے دے بعد ، توختامیش نو‏‏ں تعطل دا سامنا کرنا پيا ، ایتھ‏ے تک کہ ڈونسکوئی دے بہنوئی تے نزنی نوگوروڈ دے شہزادے سوزدال دے دیمتری نے شہریاں نو‏‏ں شہر دے حوالے کرنے دے لئی دھوکہ دتا۔ ماسکو د‏‏ی تباہی دے نتیجے وچ دیمتری نے 1382 دے آخر وچ اقتدار توختامیش دے حوالے کردتا۔ توختامیش نے ڈونسکوئی دے بیٹے ماسکو دے واسیلی اول نو‏‏ں وی یرغمال بنا لیا۔

زوال

توختامیش نے اک خود مختار حکمران د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کرنا شروع کيت‏‏ا ، جس تو‏ں اسنو‏ں اپنے سابق آقا تیمور نو‏‏ں پریشان ہونا پيا سی ، جس نے اس دے نتیجے وچ توختامیش اُتے دو بار حملہ کيت‏‏ا سی۔ سنہ 1391 وچ تے 1395 وچ ، بالآخر اس د‏ی غلامی کردے رہے تے تیمور قتلغ نو‏‏ں گولڈن ہارڈ دے خان دے طور اُتے مسلط کيت‏‏ا۔ توختامیش نے گرینڈ ڈیوک وتیاٹاس دے دربار وچ لیتھوانیا وچ پناہ لئی۔

سنہ 139 وچ دونے حکمراناں نے اک معاہدے اُتے دستخط کیتے جس وچ توکٹامیس نے ویتوتاس د‏ی تصدیق کيت‏ی سی کہ اوہ روتھینیا د‏‏ی سرزمین دا اک حقدار حکمران اے جو کدی گولڈن گروہ دا حصہ سی ، تے ہن اس دا تعلق لتھوانیا تو‏ں اے ، فوجی امداد دے بدلے وچ ۔ ایہ ممکن اے کہ معاہدہ دے تحت ویتوتاسنو‏ں انہاں ملکاں تو‏ں خراج پیش کرنا پيا جدو‏ں خان نے اپنا تخت دوبارہ حاصل کيت‏‏ا۔ ویتوتاس شاید تاتار د‏‏ی سرزمین وچ اپنے آپ نو‏‏ں مالک دا درجہ دینے د‏‏ی منصوبہ بندی کر رہیا سی۔ اس مشترکہ مسانو‏ں ، جو اسپشٹیک آف میلسٹن دے تحت پولینڈ دے رضاکاراں نے حاصل کيت‏‏ا سی ، نو‏‏ں 12 اگست 1399 نو‏‏ں دریائے ورسکلا د‏‏ی لڑائی وچ تیمیو قتلغ تے نوغائی امیر ایدیگو د‏‏ی سربراہی وچ شکست ہوئی سی ۔ شکست تباہ کن سی ، جس نے پونٹک سٹیپے وچ وتیاٹاس د‏ی پرجوشانہ پالیسی نو‏‏ں ختم کيت‏‏ا تے اس بار سائبیریا وچ ، توختامیش نو‏‏ں دوبارہ پناہ لینے اُتے مجبور کيت‏‏ا۔ پولٹک دے آندرے تے برانسک دے دمتری دے بارے وچ ویہہ شہزادےآں نو‏‏ں اسپائٹکو جداں متعدد ممتاز بادشاہاں دے نال ہلاک کيت‏‏ا گیا۔

توختامیش 1406 وچ سائبیریا وچ فوت ہويا۔

• 
  1382 وچ توختامیش دا ماسکو دا محاصرہ
• 
  مسکوائٹس ماسکو (1382) دے محاصرے دے دوران جمع ني‏‏‏‏ں۔
• 
  گولڈن ہارڈ دے جنگجوواں نے ماسکو اُتے حملہ کيت‏‏ا۔
• 
  مسکوائٹس نے ماسکو دے محاصرے دی تیاری د‏‏ی (1382)

تیمور دے خلاف جنگاں

تیمور تے اس دے لشکر گولڈن ہورڈ خان توختامیش دے خلاف جنگ شروع کرنے جمع ہوئے۔

اس گل اُتے یقین رکھدے ہوئے کہ اوہ ایلخانی چوبانیاں نو‏‏ں شکست دے سکدا اے تے برکے خان دے عہد تو‏ں ، 1385 وچ توختامیش نے 50،000 (یا پنج تیمیناں) د‏‏ی فوج دے نال ، قفقاز دے متنازعہ علاقےآں اُتے قبضہ کرلیا ، اس نے فارس اُتے حملہ کيت‏‏ا تے تبریز اُتے قبضہ کرلیا۔ شمال لوٹتے ہوئے انہاں نے قفقاز تو‏ں دو لکھ غلام لے لئے ، جنہاں وچ پارسہائیک ، سیوینک تے ارتسخ ضلعے دے دسیاں ہزار آرمینین شامل ني‏‏‏‏ں۔ ایہ توختامیش دے لئی اک مہلک خطا ثابت ہويا ، جو قفقاز تو‏ں شمال د‏‏ی طرف چلا گیا ، اس طرح اس دے الخانیٹ حریفاں نو‏‏ں تیمور دا نال دینے دتا ، جس نے فارس نو‏‏ں اپنی اپنی توسیع د‏‏ی بادشاہت تو‏ں منسلک کردتا۔ غصے وچ ، توختامیش نے پلٹ لیا تے اپنے سابق اتحادی نال جنگ کيتی۔

بالآخر ، توختامیش نے شکست تسلیم کرلئی تے میدان تو‏ں پِچھے ہٹ گیا۔ اُتے ، 1387 وچ اس نے تیمور دے دل ، ماوراء النہر اُتے اچانک حملہ کيت‏‏ا۔ بدقسمتی تو‏ں شدید برفباری نے اسنو‏ں واپس سٹیپ (گیاہستان) د‏‏ی طرف لے جانے اُتے مجبور کردتا۔

1395 وچ ، ایہ منظر اپنے عروج اُتے پہنچیا جدو‏ں تیمور نے گولڈن ہارڈ اُتے حملہ کيت‏‏ا تے ٹیرک وچ توختامیش نو‏‏ں شکست دتی۔ تیمور نے گولڈن ہارڈ دے شہراں جداں آزوف (ٹانا) ، آستراخان تے توختامیش دے راجگڑھ سرائےبرکے نو‏‏ں تباہ کردتا۔ تیمور نے گولڈن ہارڈ دے کاریگراں تے کاریگراں نو‏‏ں پھڑ لیا ، تے اک کٹھ پتلی حکمران ، کوئریچک ، نو‏‏ں وائٹ ہورڈ دے تخت اُتے بٹھایا تے اس نے اردو دا خان تیمور قتلغ نو‏‏ں مقرر کيت‏‏ا۔ تے توکھمتیس دے راجگڑھ سرائےبرکے نو‏‏ں تباہ کردتا۔ تیمور نے گولڈن ہارڈ دے کاریگراں تے کاریگراں نو‏‏ں پھڑ لیا ، تے اک کٹھ پتلی حکمران ، کوئریچک ، نو‏‏ں وائٹ ہورڈ دے تخت اُتے بٹھایا تے اس نے اردو دا خان تیمور قتلغ نو‏‏ں مقرر کيت‏‏ا۔

توختامیش یوکرائنی علاقےآں وچ بھج نکلیا تے لیتھوانیا دے گرانڈ ڈیوک وتیاٹاس تو‏ں مدد طلب کيتی۔ دریائے ورسکلا د‏‏ی عظیم جنگ (1399) وچ توختامیش تے وتیاٹاس د‏ی مشترکہ فوج نو‏‏ں تیمور دے دو جرنیلاں ، خان تیمور قتلغ تے عمیر (مرزہ ، ویسر) ایدیگو نے شکست دتی۔ شکست خوردہ توختامیش نو‏‏ں 1406 وچ ادیگو دے آدمیاں نے موجودہ تیومن دے نیڑے ماریا سی۔

وہ آخری خان سی جس نے نے منگول اسکرپٹ دے نال سکےآں نو‏‏ں ضرب کيت‏‏ا۔

کنبہ

اس دے 8 بیٹے سن ۔

• جلال الدین خان ابن توختامیش
• کریم بردی
• کبییک خان
• جبار بردی
• قدیر بردی خان
• ابوسعید خان
• اسکندر خان
• خوجہ خان
• سعید احمد اول

نسب نامہ

• چنگیز خان
• جوچی
• اوردا خان
• سرتاقطے
• Köchü
• بیان
• سسیبوقہ
• الباسان
• چمتے
• تولی کواجا
• توختامیش

ایہ وی دیکھو

• گولڈن ہارڈ دے خاناں د‏‏ی لسٹ
• لپکا تاتار
• کارس پے شلالیھ

نوٹ

حوالے

کتابیات

توختامیش قیات خاندان (1206–1635)
شاہی القاب
پیشرو عرب شاہ مظفر	اردوئے زريں دا خان 1381–1397	جانشین تیمور قتلغ
پیشرو تیمور ملک	خان اردوئے ازرق 1378–1395	جانشین کوئریچک