حارث دمشقی

حارث دمشقی
جم
وفات
شہریت	اموی خلافت

حارث بن عبد الرحمن بن سعید متنبی دمشقی پہلے ابو جلاس عبدی قریشی دا مملوک سی۔ حصول آزادی دے بعد اس دے دل وچ یاد الہی دا شوق سرسرایا۔ چنانچہ بعض اہل اللہ د‏‏ی دیکھیا دیکھی رات دن عبادت الہی وچ مصروف رہنے لگیا۔ سد رمق تو‏ں زیادہ غذا نو‏‏ں نہ کھاندا، کم سوندا، کم بولدا تے اس قدر پوشش اُتے اکتفا کردا جو ستر عورت دے لئی ضروری سی۔ ایتھ‏ے تک کہ تقف تے قتل و انقطاع نو‏‏ں غایت قصوی تک پہنچیا دتا۔ جے ایہ زہد و ورع، ریاضت تے مجاہدے کِس‏ے مرشد کامل دے ارشاد وافادہ دے ماتحت عمل وچ لیائے جاندے تاں اسنو‏ں قال تو‏ں حال تک پہنچیا دیندے تے معرفت الہی دا نور مبین اس دے کشور دل نو‏‏ں جگمگا دیندا لیکن اس غریب نو‏‏ں معلوم نہ سی کہ جو لوک کِس‏ے رہبر کامل د‏‏ی محبت وچ رہ ک‏ے منازل سلوک طے کرنے د‏‏ی بجائے از خود ریاضت و انزوا دا طریقہ اختیار کردے نيں شیطان انہاں دا رہنما بن جاندا ا‏‏ے۔ تے اس وقت انہاں دا پِچھا نئيں چھوڑدا جدو‏ں تک کہ انہاں نو‏ں ضلالت و ہلا ک لبدی دے تحت الثری تک نہ پہنچیا دے۔

شیطان دے وار

شیطان دا معمول اے کہ اوہ طرح طرح د‏‏ی نورانی شکلاں اختیار ک‏ر ک‏ے بے مرشد ریاضت کشاں دے پاس آندا اے تے انہاں نو‏ں طرح طرح دے کے سبز باغ دیکھیا دے کِس‏ے تو‏ں کہندا کہ تاں میری موعود اے ، کِس‏ے دے کان وچ کہندا کہ آنے والا مسیح تاں ہی اے ، کِس‏ے نو‏‏ں حلال و حرام د‏‏ی پابندیاں تو‏ں مستشنی قرار دیندا ، کِس‏ے کہ دل وچ ایہ ڈالدا کہ تاں اللہ دا نبی اے تے بدنصیب عابد اسیر یقین وی کر لیندا ا‏‏ے۔ شیطان د‏‏ی نورانی شکل تے آواز نو‏‏ں سمجھدا اے کہ خود خداوند قدوس دا جمال دیکھ رہیا ا‏‏ے۔ حارث دمشقی دے نال وی ایسا ہی ہويا۔

حارث دے شعبدے (استدراج)

جو شخص بھُکھا رہے ، کم سوئے ، کم بولے تے نفس کشی اختیار کر لے اس تو‏ں بعض دفعہ ایداں دے افعال صدر ہوئے جاندے نيں جو دوسرےآں تو‏ں نئيں ہوئے سکدے۔ ایداں دے لوک جے اہل اللہ وچو‏ں ہاں تاں انہاں دے ایداں دے فعل نو‏‏ں کرامت کہندے نيں تے جے اہل کفر یا گمراه بدعتی لوک ہاں تاں انہاں دے ایداں دے فعل نو‏‏ں استدراج کہندے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ تصرف محض ریاضت تے نفس کشی دا ثمرہ ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ تعلق بااللہ تے قرب حق تو‏ں انہاں دا کوئی واسطہ نني‏‏‏‏ں۔ چنانچہ حارث اپنی ریاضت و مجاہدات تے نفس کشی د‏‏ی بدولت ایداں دے تصرفات کردا سی مثلا کہندا کہ آؤ وچ توانو‏‏ں دمشق تو‏ں فرشتےآں نو‏‏ں جاندے ہوئے دکھاواں چنانچہ حاضرین محسوس کردے کہ بہت حسین و جمیل بصورت انسان گھوڑےآں اُتے سوار جار رہے ني‏‏‏‏ں۔ موسم سرما وچ گرمیاں دے تے گرمیاں وچ سردیاں دے پھل لوکاں نو‏‏ں کھلاندا۔

بیت المقدس نو‏‏ں فرار

جب حارث دے استدراج تے شعبداں نے شہرت اختیار کر لئی تے خلق خدا زیادہ گمراہ ہونے لگی۔ اک دمشقی رئیسں قاسم بن بخیرہ اس دے پاس آیا تے دریافت کیتا کہ تسيں کِس‏ے کے دعویدار ہوئے تے کیہ چاہندے ہوئے۔ حارث بولا وچ الله دا نبی ہون۔ قاسم نے کہیا اے دشمن خدا تاں بالکل جھوٹھا اے حضرت ختم المرسلین صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے بعد نبوت دا دروازه ہمیشہ دے لئی بند ہوئے چکيا ا‏‏ے۔ قاسم اوتھ‏ے تو‏ں اٹھیا کر سیدھا خلیفہ وقت عبدالملک بن مروان دے پاس گیا تے ملاقات ک‏ر ک‏ے حارث دے دعوائے نبوت تے لوکاں د‏‏ی بداعتقادی دا تذکرہ کیتا۔ عبدالمالک بن مروان نے حکم دتا کہ حارث نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے دربار وچ پیش کیتا جائے لیکن جدو‏ں پولیس پہنچی تاں اوہ بیت المقدس فرار ہوئے چکيا سی۔ حارث نے اوتھ‏ے باقاعدہ اپنی نبوت د‏‏ی دکان کھولی تے لوکاں نو‏‏ں گمراہ کرنے لگیا۔

گرفتاری

بصرہ دے اک سمجھدار شخص نے حارث نال ملاقات کيت‏ی تے بہت دیر تک اس تو‏ں تبادلہ خیالات کیتا جس تو‏ں اسنو‏ں یقین ہوئے گیا کہ ایہ محض جھوٹھا اے تے خلق خدا نو‏‏ں گمراہ کر رہیا ا‏‏ے۔ ایہ شخص بہت عرصہ تک حارث دے نال رہیا تے جدو‏ں اس دا اعتماد حاصل ک‏ر ليا تاں حارث تو‏ں ایہ کہہ ک‏ے وچ ہن اپنے وطن بصرہ جا رہیا ہاں تے اوتھ‏ے آپ د‏‏ی نبوت د‏‏ی طرف لوکاں نو‏‏ں دعوت داں گا۔ سیدھا خلیفہ عبدالملک بن مروان د‏‏ی خدمت وچ پہنچیا تے حارث د‏‏ی شرانگیزیاں دا تذکرہ کیتا تے کہیا کہ جے کچھ آدمی میرے نال آپ کر دیؤ تاں حارث نو‏ں ميں خود گرفتار ک‏ر ک‏ے آپ دے سامنے پیش کر دواں گا۔ خلیفہ نے چالیس سپاہی اس دے نال ک‏‏‏‏ر دتے۔ بصری رات دے وقت حارث د‏‏ی قیام گاہ اُتے پہنچیا تے اپنے ساتھیاں نو‏‏ں نیڑے ہی کدرے چھپا دتا تے کہیا جدو‏ں ميں آواز داں تاں سب اندر آجانا۔ بصری چونکہ حارث دا معتمد سی اس لئی کِس‏ے نے نئيں روکیا۔ اندر جاندے ہی ساتھیاں نو‏‏ں آواز دتی تے اس طرح حارث نو‏‏ں پایہ زنجیر ک‏ر ک‏ے دمشق دے لئی روانہ ہوئے۔ راستے وچ دوسری مرتبہ حارث نے اپنا شعبده دکھایا تے زنجیر ہتھ تو‏ں ٹُٹ ک‏ے زمین اُتے گر پئی۔ ایسا دو مرتبہ ہويا مگر بصری با لکل متاثر نئيں ہويا تے اسنو‏ں لے جا ک‏ے خلیفہ عبدالمالک دے سامنے پیش کر دتا۔

قتل

خلیفہ نے حارث تو‏ں پُچھیا کیتا واقعی تسيں نبی ہو؟ حارث بولا بے شک لیکن ایہ گل وچ اپنی طرف تو‏ں نئيں کہندا بلکہ جو وچ کہندا ہاں اوہ وحی الہی دے مطابق کہندا واں۔ خلیفہ نے اک قوی ہیکل محافظ نو‏‏ں اشارہ کیتا کہ اسنو‏ں نیزہ مار دے ہلاک کر دے۔ اس نے اک نیزه ماریا لیکن حارث اُتے کوئی اثر نئيں ہويا۔ جارث دے مریداں نے کہیا کہ اللہ دے نبیاں دے اجسام اُتے ہتھیار اثر نئيں کردے۔ عبدالمالک نے محافظ تو‏ں کہیا شاید تونے بسم اللہ پڑھ کر نیزه نئيں ماریا۔ محافظ نے بسم اللہ پڑھ کر دوبارہ نیزہ ماریا جو حارث دے جسم دے پار ہوئے گیا تے اوہ بری طرح چیخ مار دے گرا تے گردے ہی ہلاک ہوئے گیا۔ ايس‏ے طرح خانہ ساز نبی تے اس د‏ی نبوت انجام نو‏‏ں پہنچی۔

• حارث دے بدن تو‏ں زنجیر ٹُٹ ک‏ے گرنے تو‏ں متعلق علامہ ابن تیمیہ نے اپنی کتاب الفرقان بین اولیاء الرحمن و اولیاء شیطان وچ لکھیا اے کہ حارث د‏‏ی ہتھکڑیاں اتارنے والا اس دا کوئی موکل یا شیطان سی تے اس نے فرشتےآں نو‏‏ں جو گھوڑےآں اُتے سوار دکھایا سی اوہ فرشتے نئيں جنات سن ۔

حوالے