اموی خلافت
| ایہ آرٹیکل خلافت بارے نیں |
| خلافت |
|---|
 |
|
اہم خلافتاں
|
|
مدمقابل خلافتاں
|
| باب اسلام |
لیکھ بسلسلہ تریخ |
|---|
| تریخ ایران |
 |
|
پرانا دور
|
|
شہنشاہی دور
|
|
قرون وسطی
|
|
ابتدائی دور حاضر
|
|
دور حاضر
|
|
متعلقہ لیکھ |
 بوآ ایران |
بنو امیہ قریش دا اک ممتاز تے دولت مند قبیلہ سی۔ ايسے خاندان نے خلافت راشدہ دے بعد تقریباً اک صدی تک ملوکیت سنبھالی تے اسلامی فتوحات نوں بام عروج اُتے پہنچایا۔ جس دی سرحداں اک طرف چین تے دوسری طرف اسپین تک پھیلی ہوئیاں سن۔ البتہ مرکزی خلافت دے خاتمے دے باوجود اس خاندان دا اک شہزادہ عبدالرحمن الداخل اسپین وچ حکومت قائم کرنے وچ کامیاب ہويا۔ جتھے 1492ء تک اموی سلطنت قائم رہی۔
خلافت بنو امیہ عرب مسلماناں دک سب توں وڈی تے اوس ویلے تک دی تریخ وچ بنن والیاں دنیا دیاں سلطنتاں دی سب توں وڈی سلطنت سی۔ ایہ 4,054,073 مربع میل (10,500,000 مربع کلومیٹر) تے پھیلی ہوئی سی۔ ایدے کعیر وچ پاکستان توں لے کے تھلویں فرانس تک دا تھاں آندا سی۔
بنو امیہ مکہ عرب دے اک ٹبر دا ناں اے۔ اے پیغمبر اسلام محمد دے ساک سن۔ اینہاں دے ٹبر دے اک بندے امیر معاویہ نے چوتھے خلیفہ علی تدے مکروں راج سنبھال لیا تے اس توں بعد بنو امیہ دے ٹبر دا راج شروع ہویا جس دا راجگڑھ شام دا شہر دمشق سی بنو امیہ دی حکومت 90 ورے تک 660 توں 750 تک ساری اسلامی دنیا تے تے 1031 تک سپین تے پرتگال تے چلی۔
دمشق چ جدوں بنو امیہ دی حکومت عرب دے ٹبر بنو عباس نے ختم کر دتی تے بنو امیہ دا اک شہزآدہ عبدالرحمان سپین چلا گیا تے اوتھے بنو امیہ دی حکومت دوبارہ قائم ہوگئی جیڑی 1031 تک چلدی رئي ۔ بنو امیہ علم نوں ودان چ وڈا کردار ادا کیتا۔ عبدالرجمان تے بنو امیہ دے اگلے آن والے جکمراناں نے علم انصاف رواداری تے جیداری ورگے گناں تے اک ایسی رہتل دی نیوں رکھی جینے سپین نوں یورپ تے دنیا دا امیر تے پڑھیا لکھیا دیس بنا دتا جینے یورپ نوں ہنیریاں چوں کڈیا۔ نیشنل جیوگرافک سوسائٹی نے اپنے 100ویں ورے چ 1988 چ سپین دے ایس ویلے انسانی تریخ دا سب توں اہم ویلہ دسیا اے۔[۸] اونہاں دے دور چ جیڑے ملک فتح ہوۓ اوہ اے نے پاکستان افغانستان وسطی ایشیاء دیاں ریاستاں لبیا ٹیونس مراکش سپین، پرتگال۔
خلافت بنو امیہ نے دینا دی تریخ سائینس ساہت آرکیٹیکچر تے رہتل تے گوڑے رنگ چھڈے نیں۔
| بیت المقدس، دمشق، قرطبہ وچ بنو امیہ دیاں مسیتاں | ||||
|---|---|---|---|---|
|
|
| ||
نیہہ
[سودھو]خلافت بنو امیہ دی نیو عرب دے قبیلہ قریش دی اک ٹعنی بنو امیہ دے بندے معاویہ نے رکھی۔ معاویہ پیغمبر اسلام محمد دے نیڑے دے ساک سن۔ معاویہ دی بھین [[ام حبیبہ حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم پیغمبر اسلام دی بیوی سی ۔
عمر دے راج ویلے اوہ شام وچ عرب اسلامی فوجاں نال سن تے بازنطینی سلطنت دیاں فوجاں نال یرموک دی لڑائی دی لڑائی ہور لڑائیاں لڑے۔۔ اوہناں نے خلیفہ عمر نے شام دا صوبیدار بنادتا۔ صوبیدار بن کے اوہ اک ایسے صوبے دے صوبیدار سی جیہڑا عرب تھاں نئیں سے تے ویری رومی سلطنت دی ولگن تے سی۔ معاویہ ایس صوبے دا ودیا ول نال راج سمبالیا تے رومی سلطنت نال جیداری تے سیانف نال نبڑیا۔ خلیفہ عمر دے مرن تے عثمان عرب مسلماناں دا خلیفہ بنیا۔ عثمان دی خلافت دے 12ویں ورے وج بصرہ تے مصر توں فسادیاں نیں مدینہ آکے عثمان نوں قتل کردتا جدوں کے مدینے دے کئی لوک حج تے گۓ ہوۓ سن۔ ایناں فسادیاں نے فیر علی نون چلیفہ بنادتا۔ علی دی خلافت وکھرے ول نال شروع ہوئی۔ عرب مسلماناں نے علی نون خلیفہ من لیا پر اوہدے کولوں عثمان دے قاتلاں نون پھڑن تے سزا دین دی مانگ کیتی۔ عرب قبائلی رہتل وچ کسے قاتل نوں چھڈ دینا عرباں لئی اسان نئین سی۔ نالے عثمان کوئی ممولی بندا نئیں سی اوہ پہلے مسلمان ہون والیاں وچوں تے محمد دے نیڑے دے سکاں وچوں سی تے عرب مسلماناں دا خلیفہ سی۔ پر اگلی سرکار قاتلان نوں پھڑ سکی تے جنان تے عثمان دے قتل دا الزام سی اوہناں نوں وڈیاں عہدیاں تے لایا گیا تے صوبیاں دا صوبیدار بنایا گیا۔ ایس توں غثمان دے قتل دا انصاف منگن والیان عرباں تے علی دی سرکار وشکار لڑائیاں جھڑ گیاں۔ اونٹھ والی لڑائی وچ علی نوں جت وئی پر اگلی صفین دی لڑائی وچ جیہڑی معاویہ تے علی دے وشکار ہوئی لڑائی دے وشکار روک دتی گئی۔ دوناں ٹولیاں نیں دو بندیاں نوں فیصلہ کرن دا اختیار دتا تے ایہ وعدہ کیتا جے جیہڑا فیصلہ ایہ کرن گے دونویں ٹولیان منن گیاں۔ فیصلہ کرن والی کمیٹی وچ عمرو العاص نے ابو موسی اشعری نوں آکھیا کہ اسیں دوویں علی تے معاویہ نوں معزول کر دے آں تے تسیں پہلے اعلان کرو ابو موسی اشعری نے ایہ اعلان کر دتا پر عمرو العاص نے ابو موسی اشعری نال دھوکھے بازی کیتی تے اپنی واری آکھیا کہ علی نوں معزول کرن وچ میں اپنے ساتھی نال متفق آں پر معاویہ نوں میں بحال رکھدا آں ۔
معاویہ دے خلیفہ بنن نال عرب اسلامی دنیا پچھلے 5 وریاں دیاں لڑائیاں مگروں، جنہاں وچ چوراسی ہزار دے نیڑے عرب مسلمان مارے گے سن سکون دا سآ لیا۔ معاویہ نے 20 ورے راج کیتا تے عرباں دی خلافت فیر ودن لگ ّئی۔ گئی نویں دیسان تے عرباں نے مل ماریا۔ معاویہ دے ویلے وچ 50ویں ہجری ہون تے قیروان دا شہر وسایا گیا۔
پس منظر
[سودھو]قریش دے تمام خانداناں وچوں بنی ہاشم تے بنو امیہ نوں عظمت و شہرت تے دنیاوی وجاہت دے اعتبار توں نمایاں مقام حاصل سی۔ ایہی وجہ سی کہ قبائلی دور ہونے دی وجہ توں زمانۂ جاہلیت وچ کدی بنو ہاشم سبقت لے جاندے تے کدی بنو امیہ۔ بنی ہاشم تے بنی امیہ وچ مدت تک تولیت کعبہ دی سرداری دے سلسلے وچ تنازعہ رہیا۔ آخر بااثر لوکاں دی مداخلت توں انہاں دونے وچ انتظامی مامور تقسیم کردیے گئے ۔
اس خاندان دے جد اعلیٰ امیہ بن عبد شمس سن ۔ قریش دا سپہ سالاری دا منصب بنی مخزوم توں اس خاندان وچ منتقل ہوئے گیا۔ زمانۂ جاہلیت وچ سپہ سالاری دا عہدہ اس خاندانہاں وچوں حرب بن امیہ تے فیر ابو سفیان دے پاس رہیا۔ ابو سفیان نے فتح مکہ دے وقت اسلام قبول کر ليا تے انہاں دے بیٹے امیر معاویہ دے ذریعے بنو امیہ دی حکومت کیتی بنیاد پئی۔
خلفائے راشدین دے زمانے وچ بنو امیہ نے وڈے کارنامے سرانجام دیے۔ عمر فاروق دے دور وچ امیر معاویہ دمشق دے گورنر بنے تے عثمان غنی دے دور وچ اوہ پورے صوبہ شام دے گورنر بنادیے گئے۔ عثمان دی شہادت دے بعد 35ھ وچ امیر معاویہ نے قصاص عثمان دے لئی آواز اُٹھائی تے مرکزی حکومت توں خود مختار ہوگئے۔ جنگ صفین دے بعد مسلم ریاست دو حصےآں وچ تقسیم ہوگئی۔ ادھی خلافت جو علی دے پاس رہی تے ادھی ملوکیت یا بادشاہت جو امیر معاویہ دے ہتھ وچ رہی۔ علی دی شہادت دے بعد حسن خود حکومت توں دست بردار ہوئے اس طرح امیر معاویہ مکمل اسلامی ریاست دے بادشاہ بن گئے۔
خلفاء
[سودھو]معاویہ بن ابو سفیان (661-680)
[سودھو]
تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: معاویہ بن ابو سفیانسلطنت بنو امیہ دا بانی معاویہ سی جو فتح مکہ دے موقع اُتے اپنے والد ابو سفیان دے اسلام لیانے دے بعد اپنے اہل خانہ دے نال مشرف بہ اسلام ہوئے۔ آپ دا شمار ممتاز صحابہ وچ ہُندا سی تے آنصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے انہاں نوں کاتب وحی ہونے دا اعزاز بخشا سی۔حوالےدی لوڑ؟ آپ نے خلفائے راشدین دے دور وچ وی اسلامی سلطنت دے لئی نمایاں خدمات انجام دتیاں۔ آپ عمر فاروق دے دور وچ دمشق دے گورنر مقرر ہوئے تے عثمان دے دور وچ ترقی کردے ہوئے پورے شام دے گورنر بن گئے۔ اس وڈے عہدے نے انہاں دی طاقت نوں کافی مستحکم کيتا تے حضرت علی دے دور وچ انہاں دی خلیفۂ چہارم توں کشمکش شروع ہوگئی تے جنگ صفین دی صورت وچ اسلام دا اک عظیم سانحہ رونما ہويا۔ درحقیقت اس جنگ دے فوراً بعد ہی آپ دی سلطنت دا آغاز ہوئے گیا سی جدوں کہ باقاعدہ آغاز حضرت علی دی شہادت دے بعد امام حسن دی دستبرداری دے نال ہويا۔ انہاں نے جنہاں اصولاں دے تحت خلافت نوں چلایا اوہ خلافت راشدہ توں بالکل مختلف سن ۔ ایرانی تے رومی طرز دی شخصی حکومت وچ انہاں نے اک بادشاہ دی حیثیت توں حکومت کیتی۔۔ بلکہ جے انہاں نوں بادشاہ دی حیثیت توں دیکھیا جائے تاں انہاں دے دور وچ خامیاں کم تے خوبیاں زیادہ نظر آئیاں گی۔ انہاں دے دور دی خامیاں دراصل ملوکیت دے استبدادی نظام دی فطری خامیاں نيں انہاں دی ذات دی خامیاں نئيں۔ اسلام دی تریخ وچ انہاں دے مقام دا تعین کرنے وچ سانوں اس لئی مشکل پیش آندی اے کہ اوہ خلافت راشدہ دے مثالی دور دے فوراً بعد آندے نيں جس دی وجہ توں خلفائے راشدین دے مقابلے وچ انہاں دی شخصیت کئی عظیم الشان کارنامےآں دے باوجود گہنا گئی۔ انہاں نے شام دے شہر دمشق نوں دارالخلافہ قرار دتا جتھے اوہ خلافت توں پہلے گورنر دی حیثیت توں قیام پزیر سن ۔ انہاں دے دور دے اہم ترین واقعات وچ سندھ، ترکستان تے شمالی افریقہ دی فتوحات تے قسطنطنیہ اُتے حملہ شامل نيں۔
| بنو امیہ |
| بنو امیہ دے خلیفے |
|---|
| معاویہ، 661-680 |
| یزید ، 680-683 |
| معاویہ بن یزید، 683-684 |
| مروان بن حکم، 684-685 |
| عبدالملک بن مروان، 685-705 |
| ولید بن عبدالملک، 705-715 |
| سلیمان بن عبدالملک، 715-717 |
| عمر بن عبدالعزیز، 717-720 |
| یزید بن عبدالملک، 720-724 |
| ہشام بن عبدالملک، 724-743 |
| ولید بن یزید، 743-744 |
| یزید بن ولید، 744 |
| ابراہیم بن ولید، 744 |
| مروان بن محمد، 744-750 |
یزید بن معاویہ (680-683)
[سودھو] تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: یزید بن معاویہمعاویہ نے اپنے بعد بیٹے یزید نوں جانشاں مقرر کيتا۔ خلافت راشدہ دے زمانے وچ خلیفہ دا انتخاب مشورے توں کيتا جاندا سی تے کدی کسی خلیفہ نے اپنے بیٹے نوں خلیفہ نئيں بنایا سی۔ اس وچ شک نئيں کہ امیر معاویہ نے اس مسئلے اُتے ممتاز لوکاں توں مشورہ کے لیا سی تے یزید دی بیعت حج دے موقع اُتے ہزاراں افراد نے کيتی سی لیکن ایہ بیعت دباؤ دے تحت کيتی گئی سی۔ امیر معاویہ ہر حال وچ اپنے بیٹے نوں خلیفہ بنانا چاہندے سن ۔ حالانکہ امام حسن علیہ السلام توں معاہدہ ہويا سی کہ یزید نوں خلیفہ نئيں بنایا جائے گا۔ یزید دی جانشینی دی پنج ممتاز صحابہ نے کھل دے مخالفت کيتی جنہاں وچ حضرتحسین رض، حضرت عبداللہ بن عمر رض، حضرت عبداللہ بن عباس رض، حضرت عبداللہ بن زبیر تے حضرت عبدالرحمن بن ابو بکر الصدیق ۔ لیکن امیر معاویہ نے یزید نوں جانشاں مقرر کرکے اسلامی تریخ وچ اک سیاسی بدعت دی بنیاد پائی جس نے ملوکیت نوں نظام نوں پوری طرح مستحکم کر دتا۔
یزید اخلاق و کردار دے لحاظ توں وی اس پائے دا نئيں سی کہ مسلماناں دا خلیفہ بندا۔ اس دا دور دا افسوسناک ترین واقعہ سانحۂ کربلا سی جس وچ نواسۂ رسول صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم امام حسین اپنے اہل خانہ سمیت شہید کردیے گئے۔ کربلا دا ایہ واقعہ اسلام دی تریخ دا وڈا افسوسناک حادثہ سی۔ اس دی ذمہ داری یزید اُتے عاید ہوئے یا ابن زیاد اُتے لیکن مسلماناں توں ایہ توقع نئيں کيتی جاسکدی سی کہ اوہ اپنے رسول دے پیارے دھوہندے توں ایسا سلوک کرن گے۔ چنانچہ کربلا دے اس واقعے دا حجاز وچ سخت ردعمل ہويا تے اوتھے دے لوکاں نے یزید توں بیعت توڑ کر مشہور صحابی عبداللہ بن زبیر دے ہتھ اُتے خلافت دی بیعت کرلئی- اس دے بعد دوسرا افسوسناک واقعہ "واقعۂ حرہ" پیش آیا جس وچ امویاں دی فوج نے مدینے وچ قتل عام کيتا تے پرت مار مچائی۔ اس دے بعد اموی فوج نے مدے دا رخ کيتا لیکن یزید دا انتقال ہوئے گیا تے فوج دمشق واپس آگئی۔
یزید دے انتقال دے بعد امیر معاویہ دے خاندان دی حکومت دا خاتمہ ہوئے گیا تے یزید دے لڑکے نے حکومت قبول کرنے توں انکار کر دتا۔ اس صورتحال وچ عوام دی نظراں عبداللہ بن زبیر (685-695) اُتے پڑاں تے انہاں دے ہتھ اُتے بیعت کرلئی گئی تے مصر، شام، عراق بلکہ پوری اسلامی خلافت عبداللہ بن زبیر دے تحت آگئی لیکن تھوڑے ہی عرصے وچ مرج راہط دے مقام اُتے عبداللہ بن زبیر تے بنی امیہ دے حامیاں دے درمیان اک سخت جنگ ہوئی جس وچ بنو امیہ کامیاب ہوئے تے شام توں عبداللہ بن زبیر دا اقتدار ختم ہوئے گیا اُتے باقی دنیائے اسلام اُتے انہاں دا اقتدار اگلے ست سالاں تک قائم رہیا۔
اس کشمکش وچ اموی حکمران عبدالملک کامیاب ہوئے تے مکہ اُتے وی اس دا قبضہ ہوئے گیا۔ عبداللہ بن زبیر اک سپہ سالار حجاج بن یوسف دے مقابلے وچ داد شجاعت دیندے ہوئے شہید ہوگئے۔ انہاں دی شہادت دے بعد نظام خلافت دی بحالی دی رہی سہی امید وی ختم ہوگئی۔
عبدالملک بن مروان (685-705)
[سودھو]
تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: عبد الملک بن مروان
سفیانی خاندان دے بعد بنو امیہ دا جو دوسرا خاندان تخت خلافت اُتے بیٹھیا اوہ مروان بن حکم (684-685) دی اولاد توں سی جو عثمان رضی اللہ دا کاتب رہ چکيا سی۔ مروان بن حکم نوں حضور (ص) نے مدینہ توں شہر بدر کر دتا سی کیونجے اوہ حضور (ص) دی نقلاں اتارا کردا سی۔ ابوبکر تے عمر نے اسنوں واپس مدینہ نہ آنے دتا سی۔ مرج راہط دی جنگ دے بعد صرف 9 ماہ تک خلافت اُتے فائز رہیا تے اس دے مرنے دے بعد اس دا بیٹا عبدالملک تخت اُتے بیٹھیا۔ اوہ عبداللہ بن زبیر نوں شکست دینے دے بعد پوری اسلامی مملکت دا حکمران بن گیا۔ اسنوں خاندان بنی امیہ دا حقیقی بانی سمجھیا جاندا اے۔ اس دے عہد دا اک ہور کارنامہ قبۃ الصخرہ دی تعمیر اے جو فن تعمیر دا اک اعلیٰ نمونہ اے۔
ولید بن عبدالملک (705-715)
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: ولید بن عبد الملک
عبدالملک دے بیٹے ولید دا زمانہ فتوحات دی وجہ مسلماناں دا عظیم الشان زمانہ اے جس دے دوران قتیبہ بن مسلم نے بخارا، سمرقند، خیوہ تے کاشغر فتح کیتے، محمد بن قاسم نے سندھ نوں اموی حکومت دا حصہ بنایا، تیسری لشکر کشی موسی بن نصیر تے طارق بن زیاد نے مغرب وچ اسپین تے پرتگال اُتے کر کے اسنوں خلافت دا حصہ بنایا۔ اس دے علاوہ مغربی بحیرۂ روم وچ جزائر بلیارک اُتے وی قبضہ ہويا۔ اس طرح ولید دے دور وچ اموی حکومت کاشغر توں بحیرہ اوقیانوس تک پھیل گئی۔ اس دے دور وچ راجگڑھ دمشق وچ اک شاندار مسجد تعمیر کيتی گئی جو جامع اموی کہلاندی اے۔ اس زمانے وچ دنیا دی کوئی طاقت خلافت اسلامی دے سامنے آنے دا سوچ وی نہہں سکدی سی۔
سلیمان بن عبدالملک (715-717)
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: سلیمان بن عبدالملک
ولید دے بعد اس دا بھائی سلیمان بن عبدالملک خلیفہ ہويا۔ اس نے اگرچہ صرف ڈھائی سال حکومت کیتی لیکن اس دے دور حکومت وچ کئی اہم واقعات پیش آئے جنہاں وچ ولید دے دور دے تن مشہور سپہ سالاراں محمد بن قاسم، موسیٰ بن نصیر تے قتیبہ بن مسلم دا افسوسناک انجام وی شامل اے۔ اس دے دور دا دوسرا اہم واقعہ قسطنطنیہ دا ناکام محاصرہ اے۔ اس دے دور خلافت دا تیسرا تے اہم ترین واقعہ عمر بن عبدالعزیز دی جانشینی اے۔
عمر بن عبدالعزیز (717-720)
[سودھو] تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: عمر بن عبدالعزیزعمر بن عبدالعزیز دا دور سلطنت بنو امیہ دا سب توں نرالا تے شاندار دور سی جس نے خلافت راشدہ دی یاد تازہ کردتی۔ حالانکہ آپ دا دور خلافت محض دو سال پنج ماہ دا رہیا لیکن اس مختصر مدت وچ انہاں نے اوہ کارنامے انجام دتے کہ مسلمان انہاں نوں پنجواں خلیفۂ راشد قرار دیندے نيں۔ عمر بن عبدالعزیز دا سب توں وڈا کارنامہ ظلم و زیادتی دا خاتمہ اے۔ انہاں نے ظالم تے جابر عہدیداراں نوں عہدےآں توں ہٹایا، بیت المال نوں رعایا دی ملکیت بنایا۔ اخلاق و کردار دی بلندی دے لحاظ توں اوہ تابعین دے اس طبقے نال تعلق رکھدے نيں جو اپنے عمل وچ صحابہ کرام توں مشابہ سی۔ خلافت راشدہ دے بعد ملوکیت دے دور وچ انہاں دا عہد پہلی تے آخری مثال اے کہ جدوں خلافت دے اسلامی تصور دی بالادستی قائم کرے دی کوشش کيتی گئی۔ آپ نے علی اُتے سب و شتم دی قبیح رسم نوں بند کرایا تے نو مسلماں توں جزیہ وصول کرنے دی وی بندش کرائی۔ عمر بن عبدالعزیز دی انہاں انقلابی اصلاحات نے ملوکیت دے اس استبدادی نظام تے اس دے تحت پرورش پانے والے مفاد پرست طبقے اُتے کاری ضرب لگائی سی۔ اس طبقے دی رہنمائی شاہی خاندان دے افراد کر رہے سن ۔ عمر دی انہاں تیز رفتار اصلاحات توں انہاں نوں ایہ خطرہ پیدا ہوئے گیا کہ اوہ خاندانی بادشاہت وی ختم کردین گے تے خلافت نوں عام مسلماناں دے حوالے کے جاواں گے۔ چنانچہ انہاں نے عمر بن عبدالعزیز نوں زہر دے کے شہید کر دتا۔ شہادت دے وقت انہاں دی عمر محض 39 سال سی۔
یزید بن عبدالملک (720-724)
[سودھو] تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: یزید بن عبدالملکعمر بن عبدالعزیز دے بعد سلیمان بن عبدالملک دی وصیت دے مطابق یزید بن عبدالملک خلیفہ بنیا۔ اوہ محض چالیس روز تک سلطنت نوں عمر ثانی دے اصولاں اُتے چلاندا رہیا فیر ایہ بھاری پتھر اس توں نہ اٹھیا سکیا تے تمام اصلاحات منسوخ کرکے اوہی پرانا استبدادی نظام دوبارہ قائم کر دتا۔ 4 سال 4 ماہ حکومت کرنے دے بعد اس دا انتقال ہوئے گیا تے اس دا بھائی ہشام بن عبدالملک خلیفہ ہوئے گیا۔
ہشام بن عبدالملک (724-743)
[سودھو] تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: ہشام بن عبدالملکہشام نے 20 سال حکومت کیتی تے اوہ خاندان بنی امیہ دا آخری وڈا حکمران سی۔ اوہ وڈا پاکباز، منتظم، کفایت شعار تے بیدار مغز حکمران سی بلکہ مورخین کہندے نيں کہ اس وچ امیر معاویہ دا علم و تدبر تے عبدالملک دی اولوالعزمی اک نال جمع ہوگئی سی۔ اس دے زمانے وچ سلطنت دی حدود داغستان، ایشیائے کوچک تے موجودہ سینیگال تے مالی تک پہنچ گئياں جدوں کہ مراکش دا انتہائی جنوبی حصہ وی ايسے دے دور وچ سلطنت دا حصہ بنیا۔ اس دے زمانے وچ سندھ دے گورنر جنید کشمیر تک اوہ تمام علاقہ فتح کر ليا جو ہن پاکستان کہلاندا اے۔ اس دے علاوہ اس نے ہندوستان وچ مارواڑ، اجین، گجرات تے بھڑوج تک وی علاوہ وی فتح کيتا۔ اس دے دور دا سب توں اہم واقعہ مسلماناں دا فرانس اُتے ناکام حملہ سی۔ جتھے مسلمان عبدالرحمان الغافقی دی قیادت وچ کوہ پائرینیس عبور کرکے جنوبی تے مغربی فرانس فتح کردے ہوئے ٹورس دے مقام تک پہنچے جو پیرس توں صرف ڈیڑھ سو میل دے فاصلے اُتے اے۔ ایتھے مسلماناں دا یورپ دی متحدہ افواج توں مقابلہ ہويا جس وچ امیر عبدالرحمان شہید ہوئے گیا تے مسلماناں نوں شکست ہوگئی۔
مروان ثانی (744-750)
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: مروان الثانی
ہشام دے بعد بنی امیہ دا زوال شروع ہوئے گیا تے بالآخر مروان ثانی دے عہد وچ معرکۂ زاب وچ شکست دے نال ہی سلطنت امویہ دا خاتمہ ہوئے گیا ۔ مروان شکست کھا کر مصر دی طرف بھجیا۔ عباسی فوجاں نے اس دا تعاقب کيتا تے حیرہ دے مقام اُتے اسنوں قتل کر دیاگیا۔ اس دے بعد ابوالعباس السفاح پہلے عباسی خلیفہ دی حیثیت توں تخت اُتے بیٹھیا۔
مروان دے قتل دے بعد بنو عباس نے چن چُن دے امویاں نوں قتل کيتا تے مرداں دی قبراں نوں اکھاڑ کر لاشاں دی بے حرمتی کيتی۔ صرف اک اموی شہزادہ عبدالرحمن الداخل بچ کر اندلس جاپہنچیا اوراوتھے اس نے اموی حکومت کیتی بنیاد رکھی۔ سپین وچ امویاں دی حکومت 138ھ توں 428ھ تک قائم رہی ۔ انہاں وچ جوبیس سلاطین گزرے جنہاں وچ بعض وڈے جلیل القدر حکمران سن ۔ تے انہاں دے عہد حکومت وچ ہسپانیہ رہتل و تمدن دی انتہائی بلندیاں اُتے جا پہنچیا۔ قرطبہ تے دمشق دی رفیع الشان مسیتاں تے عمارتاں اج وی امویاں دے شاہانہ عروج و کمال دی یاد دلاندی نيں۔
| بنو امیہ | ||
| 661–1031 | ||
| ||
| راجگڑھ: | دمشق،قرطبہ | |
| سرکار: | خلافت | |
| پیلا خلیفہ: | معاویہ | |
| تھاں: | 13.2ملین مربع کلومیٹر | |
| ||
خصوصیات
[سودھو] تفصیلی لیامین لئی ویکھو: بنو امیہ دا نظام حکومت، بنو امیہ دے زوال دے اسباب اور اموی دور وچ ثقافتی ، سماجی و معاشرتی زندگیسلطنت بنو امیہ دا آغاز عثمان غنی دی شہادت دے بعد ہی توں ہوئے گیا سی ۔ گویا عثمان غنی دی شہادت دا اک نتیجہ بنو امیہ دی سلطنت دا آغاز وی سی۔ امیر معاویہ علی دے آخری دور وچ خلیفہ تسلیم کرلئی گئے تے سلطنت بنو امیہ دی بنیاد رکھی گئی۔ امیر معاویہ دی حکومت خالص شخصی سی۔ انہاں نے اس دے استحکام و بقاء دے لئی ہر ممکن تدبیر و طریقہ اختیار کيتا لیکن کسی حالت وچ انہاں دا قدم دنیاوی حکمرانی دے نقطۂ نظر توں جائز حدود توں باہر نئيں نکلیا لیکن جتھے تک اس گل دا تعلق اے کہ امیر معاویہ نے کن حالات وچ حکومت حاصل کيتی تاں اس سلسلے وچ انہاں توں جو غلطیاں یا سختیاں سر زد ہوئیاں اوہ جائز نہ سن۔ علی دے مقابلے وچ انہاں دی صف آرائی اجتہادی غلطی دا نتیجہ سی۔، آپ دے دور وچ قاتلان عثمان اُتے سب و شتم دی رسم جاری ہوئی جس نوں خلافت دے دشمناں نے علی دی طرف منسوب کر کے فساد دا اک نواں دروازہ کھولیا۔ سب توں وڈی غلطی یزید بن معاویہ نوں ولی عہد مقرر کرکے خلافت نوں مکمل موروثیت دا درجہ دینا سی۔ اس غلطی نے خلافت دی اصل روح تے جمہوریت دی آزادی جو خلفائے راشدین دے دور وچ برقرار سی، دا خاتمہ کر دتا۔ تے نہ صرف بنو امیہ بلکہ انہاں دے بعد آنے والی ہور خلافتاں وی اپنے پیشرو دے نقش قدم اُتے چلاں۔
خاندان بنو امیہ وچ امیر معاویہ، عبدالملک بن مروان، ولید بن عبدالملک اپنی فتوحات، انتظامی صلاحیتاں تے تمدنی ترقیاں دے اعتبار توں ممتاز حیثیت رکھدے نيں۔ انہاں دے بعد عمر بن عبدالعزیز اس خاندان وچ بالکل مختلف قسم دے خلیفہ سن تے انہاں دا دور خلافت راشدہ دا نمونہ سی۔ انہاں دا ہر قدم اصلاحی سی۔ اوہ کسی پہلو ہور اموی خلفاء دے مشابہ نہ سن ۔ انہاں نوں پنجواں خلیفہ راشد وی کہیا جاندا اے۔ عمر بن عبدالعزیز دی قابل فخر خلافت دے بعد یزیز ثانی دی خلافت دا آغاز ہويا لیکن یزید اپنے پیشرو عمر بن عبدالعزیز دے نقش قدم اُتے زیادہ نہ چل سکیا تے فیر اوہی بنو امیہ دا استبدادی نظام شروع ہوئے گیا۔ ہشام بن عبدالملک دا دور انتظامی لحاظ توں بنو امیہ دا کامیاب دور سی۔ ہشام دے بعد اَگڑ پِچھڑ جو تن خلفاء مسند اقتدار اُتے پہنچے انہاں دا دور تریخ وچ کِسے اہمیت دا حامل نئيں البتہ انہاں نوں بنو امیہ دے زوال دا ذمہ دار ٹھہرایا جاسکدا اے۔ ایہ تِناں خلفاء ولید ثانی، یزید ثالث تے ابراہیم انتہائی عیش پرست مگر عقل و بصیرت توں نا آشنا سن ۔ آخری خلیفہ مروان ثانی گو کہ انتظامی صلاحیتاں دا مالک سی لیکن اوہ وی بنو امیہ دی ڈگدی ہوئی دیواراں نوں سہارا نہ دے سکیا۔ مروان عباسی تحریک دے سامنے کمزور ثابت ہويا تے آخری فرمانروا ثابت ہويا۔
سلطنت بنو امیہ دا اک پہلو ایہ وی اے کہ اسلام نے خانداناں تے قبیلے دی جس تفریق تے امتیاز نوں مٹا دتا سی بنو امیہ نے اسنوں دوبارہ زندہ کر دتا۔ انہاں نے عرباں دے بھولے ہوئے سبق نوں فیر یاد دلایا تے ایہی سبق انہاں دی بربادی دا باعث وی ثابت ہويا یعنی علویاں تے عباسیاں نے ايسے خاندانی امتیاز نوں آلۂ کار بنا کے بنو امیہ دی بربادی دے سامان فراہم کیتے۔
اس خاندان نے اپنی حکومت تے سلطنت دے استحکام دے لئی ظلم و تشدد تے لوکاں نوں قتل کرنے توں وی دریغ نئيں کيتا۔ خلفاء بنو امیہ وچ زیادہ نامور و قابل حکمران ہی اس غلطی دے مرتکب ہوئے۔ اس جبر و ظلم دا نتیجہ وی انہاں دے حق وچ بہتر ثابت نہ ہويا حالانکہ اس وقت انہاں دا نظریہ اپنے دشمناں نوں راستے توں ہٹادا سی جس دا اثر الٹا ہويا۔
لیکن ایہ درست نئيں کہ انہاں دی خلافت وچ صرف خامیاں پائی جاندیاں نيں۔ بہت ساریاں ایسی خوبیاں وی اس حکومت وچ موجود سن جو انہاں دے بعد وی بوہت گھٹ نظر آئیاں ۔ بنو امیہ قبیلے قریش تے ملک عرب دا اک نامور قبیلہ سی۔ اس قبیلے دے اکثر لوک اپنے تدبر وچ اپنے اسيں عصراں اُتے فوقیت رکھدے سن بلکہ عہد جاہلیت توں انہاں نوں ایہ خوبیاں میسر سن۔ جے بنو امیہ وچ جمہوریت دی روح ختم نہ کيتی جاندی یا بنو امیہ دے قابل لوکاں وچ ہی اقتدار تقسیم ہُندا رہندا تاں یقیناً اس دور دی حکومت وچ وادھا ہُندا تے عالم اسلام نوں وی اِنّا نقصان نہ پہنچکيا۔
بنو امیہ دی ایہ خوبی انتہائی قابل تحسین اے کہ اس نے خلافت راشدہ دی فتوحات نوں وسعت دے کے مشرق و مغرب وچ پھیلا دتا۔ مشرق وچ چین تے مغرب وچ بحر ظلمات تک انہاں نے اپنے زمانے دی متمدن دنیا نوں فتح کرکے فخر حاصل کيتا۔ براعظم افریقہ دے ریگستاناں تے ہندوستان دے میداناں تک اسلام بنو امیہ دی خلافت وچ ہی پھیلیا۔ اس خلافت دے بعد مسلماناں نوں جدید فتوحات دا بوہت گھٹ موقع ملیا تے سب توں وڈی چیز ایہ اے کہ بنو امیہ دے بعد اسلامی حکومت اک مرکز اُتے قائم نئيں رہی بلکہ وکھ وکھ متوازی حکومتاں قائم ہونے لگاں۔
اسلام دا ابتدائی زمانہ تے خلافت راشدہ دا دور مسلماناں دی سادگی دا دور سی کیونجے انہاں دی ضروریات زندگی وی محدود سن لیکن عہد بنو امیہ وچ آہستہ آہستہ ضروریات زندگی وسیع ہونے لگاں تے عیش و عشرت ودھنے لگا۔ بنو امیہ دی حکومت وچ خلافت نوں موروثیت وچ تبدیل کرنے دے بعد جو سب توں وڈی تبدیلی نظر آئی اوہ ایہی عیش پرستی تے شہنشاہیت اے۔ ایہی وجہ اے کہ آخری دور وچ اس دا اثر اس قدر ودھ گیا سی کہ آخر کار ایہی تبدیل انہاں دے زوال دی وجہ بن گئی۔
سلطنت بنو امیہ دا اک قابل تحسین پہلو ایہ نظر آندا اے کہ اس دور وچ عرباں دی اپنی اک وکھ حیثیت رہی۔ عرب فاتح قوم سی، اخلاق، زبان، تمدن تے مراسم ہر چیز اُتے عرب غالب سن لیکن بنو امیہ دے بعد انہاں دی ایہ فوقیت جاندی رہی۔
ہور ویکھو
[سودھو]حوالے
[سودھو]- ↑ "The Umayyads ruled for ninety years, taking white as their symbolic color as a reminder of the Prophet's first battle at Badr, and to distinguish themselves from the Abbasids, by using white, rather than black, as their color of mourning." Abdul Hadi, Evolution of the Arab Flag, 1986. "With its white flag, the Chinese تانگ خاندان referred to it [the Umayyad Dynasty] in historical literature as ' Baiyi Dashi,' the 'White Garment Calips.'" Li Qingxin, Maritime Silk Road, trans. W. W. Wang (2006), p. 47.
- ↑ The Peoples, Sekene Mody Cissoko, History of Humanity:From the Seventh to the Sixteenth Century, Vol. IV, ed. M.A. Al-Bakhit, L. Bazin and S.M. Cissoko, (UNESCO, 2008), 1190.[۱]
- ↑ Jonathan Miran, Red Sea Citizens: Cosmopolitan Society and Cultural Change in Massawa, (Indiana University Press, 2009), 100.[۲]
- ↑ Khalid Yahya Blankinship, The End of the Jihad State: The Reign of Hisham Ibn 'Abd al-Malik and the Collapse of the Umayyads, (SUNY Press, 1994), 286.[۳]
- ↑ Khalid Yahya Blankinship, The End of the Jihad State: The Reign of Hisham Ibn 'Abd al-Malik and the Collapse of the Umayyads, 147.[۴]
- ↑ Stefan Goodwin, Africas Legacies Of Urbanization: Unfolding Saga of a Continent, (Rowman & Littlefield, 2006), 85.[۵]
- ↑ Islam in Somali History:Fact and Fiction, Mohamed Haji Muktar, The Invention of Somalia, ed. Ali Jimale Ahmed, (The Red Sea Press, Inc., 1995), 3.[۶]
- ↑ نیشنل جیوگرافک میگزین (جولائی 1988)۔ When the Moors Ruled Spain Archived 2010-04-04 at the وے بیک مشین
باہرلے جوڑ
[سودھو]- خلافت دا اسلامی نقطہ نظر Archived 2012-07-17 at the وے بیک مشین
 |
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: بنو امیہ |
٭ [۷] Archived 2012-02-06 at the وے بیک مشین
|
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: اموی خلافت |
| ||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||
عثمانیہ · مغلیہ · سلجوق · جرمن · روسی · ھخامشی · بنو امیہ · سکھ · برطانیہ · سُنگا · عباسیہ · فاطمیہ · ایل خانی · ساسانی · غوریہ · طلائی اردو · ہسپانیہ · بازنطینی · رومی · سلطنت روم · خوارزم شاہی · مالی · تیموری · کھیمر · ڈالی · آق قویونلو · قرہ قویونلو · سامانیہ · موحدین · مرابطین · پہلی فرانسیسی · دوجی فرانسیسی · مرہٹہ · دکن · بہمنی · برازیل · کشن · سونگھائی · خوارزم شاہی · منگول · غزنویہ
· بنو امیہ 660 - 1031
- خانہ معلومات ملک وچ غیر متعین پیرامیٹر استعمال کرنے والے صفحات
- Pages using infobox country or infobox former country with the flag caption or type parameters
- ٹُٹے ہوئے جوڑاں آلے صفحے
- 660ء دی دہائی وچ قائم ہونے والے ملک تے علاقے
- 661ء دیاں تاسیساں
- 750ء دی تحلیلات
- 750ء دی دہائی دی تحلیلات
- افریقا دے سابقہ ملک
- افریقا وچ 660ء دی دہائی دیاں تاسیساں
- افریقا وچ ستويں صدیء دیاں تاسیساں
- الاندلس
- الاندلس وچ اٹھويں صدی
- ایران وچ اٹھويں صدی
- ایران وچ ستويں صدی
- ایشیا دے سابقہ ملکاں
- ایشیا وچ 661ء دیاں تاسیساں
- تریخ بحیرہ روم
- سعودی عرب دی تریخ
- تریخ شمالی افریقا
- تریخ مشرق وسطی
- خلافت امویہ
- سابقہ سلطنتاں
- عرب شاہی سلسلے
- قرون وسطی وچ ایران
- قرون وسطی وچ مصر
- مسلم شاہی سلاسل
- یورپ دے سابقہ ملک
- قرون وسطیٰ وچ شام
- قرون وسطی وچ ہسپانیہ
- قرون وسطی وچ اناطولیہ دیاں ریاستاں
- بنو امیہ