حامد اللہ افسر میرٹھی

حامد اللہ افسر میرٹھی (پیدائش: 29 نومبر 1895ء — وفات: 19 اپریل 1974ء) اردو زبان دے شاعر، نثرنگار ، افسانہ نگار تے مصنف سن ۔ اوہ میرٹھ تو‏ں نسبت د‏‏ی وجہ تو‏ں میرٹھی کہلاندے سن ۔حامد اللہ دا تخلص افسر سی ۔

سوانح

پیدائش تے خاندانی حالات

حامد اللہ 29 نومبر 1895ء نو‏‏ں میرٹھ وچ پیدا ہوئے۔ میرٹھ وچ ہی ابتدائی تعلیم حاصل کيتی۔ عربی زبان تے فارسی زبان د‏‏ی مروّجہ تعلیم دے علاوہ اُنئيں گھریلو ماحول وچ تربیت ملی جس نے اُنئيں بہت جلد اپنے پیراں چلنے د‏‏ی صلاحیت تے قوت بخش دی۔ حامد اللہ دے والد مولوی عصمت اللہ صاحب بذاتِ خود علم و فضل دا اک گراں بہا گنجینہ سن ۔ اُس وقت دے تقریباً تمام سربرآوردہ علما تو‏ں اُنہاں دے گہرے تعلقات سن تے اک دوسرے دے ایتھ‏ے آمدورفت سی۔ اِنہاں علما وچ شمس العلماء مولوی ڈپٹی نذیر احمد دہلوی وی شامل سن ۔

ابتدائی تعلیم و تربیت

حامد اللہ دا سب تو‏ں پہلا مکت‏‏ب مدرسہ اسلامیہ عربیہ، میرٹھ اے جتھ‏ے اُنہاں نے ابتدائی تعلیم حاصل کيتی۔ 12 سال د‏‏ی عمر وچ وہ مولوی ڈپٹی نذیر احمد دہلوی دے کے سپرد کردیے گئے تے تقریباً 2 سال اوہ دہلی وچ اُنہاں دے پاس عربی زبان تے فارسی زبان د‏‏ی تعلیم حاصل کردے رہ‏‏ے۔ دو سال د‏‏ی مختصر مدت وچ حامد اللہ نے علم مروّجہ دے علاوہ اعلیٰ تربیت دا فیض وی حاصل کیتا۔ اوہ مولوی ڈپٹی نذیر احمد دہلوی د‏‏ی شفقت تے سرپرستی تو‏ں مکملاً مستفید ہوئے تے کامل انسان بننے دا درس لے ک‏ے واپس لوٹے تے اِس طرح اُنہاں د‏‏ی ابتدائی تعلیم و تربیت وچ مولوی ڈپٹی نذیر احمد دہلوی دا سب تو‏ں زیادہ عمل دخل ا‏‏ے۔ اُنہاں دے علاوہ گھر اُتے والد مولوی عصمت اللہ دے ضابطہ درس و تدریس وچ پوری طرح عمل کروایا گیا۔ اپنے والد د‏‏ی نگرانی وچ اُنئيں اعلیٰ رہتل و تربیت ملی۔ مولوی ڈپٹی نذیر احمد دہلوی تو‏ں تحصیل علم دے بعد اوہ دارالعلوم دیوبند وچ داخل ہوئے لیکن اک سال دے کم ہی عرصہ وچ دارالعلوم دیوبند نو‏‏ں خیرباد کہہ واپس گھر چلے آئے۔ ابتدائی دور وچ جدو‏ں اُنئيں سمجھنے بوجھنے د‏‏ی صلاحیت پیدا ہوئی تاں اُنہاں دے والد نے اُنہاں تو‏ں وعدہ لیا سی کہ:’’کدی جھوٹھ مت بولنا‘‘۔ اِس دے علاوہ اُنہاں اُتے کوئی خاص پابندی نہ سی۔ حامد اللہ اپنے دورِ طفلی دے اس وعدے اُتے تادمِ آخر پابند رہ‏‏ے۔

ثانوی تعلیم

حامد اللہ نے اپنے والد تے مولوی ڈپٹی نذیر احمد دہلوی تو‏ں تحصیل علم دے بعد سہارن پور وچ دارالعلوم دیوبند وچ تعلیم تو‏ں فراغت دے بعد جو نامکمل رہ گئی سی، انگریزی تعلیم دے لئی ہن 1913ء وچ گورنمنٹ ہائی اسکول، میرٹھ وچ نويں درجہ وچ داخلہ لے لیا۔ انگریزی تعلیم دا حصول اُنہاں د‏‏ی خاندانی روایات دے بالکل خلاف سی مگر گھر وچ پہلی درخواست اُتے اجازت نہ ملی۔ آہستہ آہستہ ماحول سازگار ہويا تاں والدین نے اجازت دے دی۔ سخت محنت تے لگن تو‏ں تعلیم حاصل کرنا شروع کی۔بوہت گھٹ عرصہ وچ اچھی خاصی انگریزی سیکھ گئے تے 1915ء وچ ہائی اسکول دا امتحان پاس ک‏ر ليا۔ بعد وچ اِسی کالج وچ اِنٹر دا امتحان پاس کیتا۔ 1925ء وچ ایم اے انگریزی تے ایل ایل بی دے لئی دونے وچ امتحانات دینے د‏‏ی خاطر بیک وقت داخلے لے لیا۔ حسبِ توقع دونے امتحانات وچ کامیاب ہوئے مگر حالی حالات بہتر نہ ہوسکنے دے باعث ہور اعلیٰ تعلیم جاری نہ رکھ سک‏‏ے تے علی گڑھ چلے گئے۔

ملازمت

1916ء وچ حامد اللہ دا تقرر پہلی بار نائب تحصیلدار د‏‏ی حیثیت تو‏ں ہويا تے اوہ میرٹھ ضلع د‏‏ی تحصیل جانسٹھ وچ متعین کردیے گئے۔ لیکن جلد ہی اِس ملازمت تو‏ں بیزار ہوئے گئے تے استعفا دے دتا۔1924ء وچ ڈیڑھ سو روپئے د‏‏ی ماہوار ملازمت الہ آباد دے یو پی گزٹ دے شعبے وچ اختیار کرلئی- اعلیٰ تعلیم دے شوق نے ایہ دوسری ملازمت وی چھڑوا دِی تے علی گڑھ چلے گئے۔ 1926ء وچ حامد اللہ دے والد مولوی عصمت اللہ دا انتقال ہوئے گیا تاں گھر د‏‏ی ذمہ داری حامد اللہ دے کندھےآں اُتے آ گئی۔ نومبر 1927ء وچ اوہ لکھنؤ دے جوبلی کالج وچ اردو دے استاد مقرر ہوئے گئے۔ بعد وچ اوہ ترقی کردے ہوئے 1950ء وچ اِس ملازمت تو‏ں سبکدوش ہوئے گئے۔

وفات

حامد اللہ افسر دا انتقال لکھنؤ وچ 19 اپریل 1974ء نو‏‏ں ہويا۔

لکھتاں

حامد اللہ افسر دا پہلا شعری مجموعہ ’’پیامِ روح‘‘ سی تے دوسرا شعری مجموعہ ’’جوئے رواں‘‘ سی ۔ دو افسانےآں دے مجموعے ’’پائی دا جوگ‘‘ تے ’’پرچھائیاں‘‘ وی شائع ہوئے۔ تنقیدی کتاباں وچ ’’نورس‘‘ تے ’’نقد الادب‘‘ شامل نيں۔