حویلی منگل سنگھ
حویلی منگل سنگھ، پنجاب دے شہر گجرانوالا دے مغرب وچ تقریبن 10 کلومیٹر دے فاصلے اُتے موجود پنڈ (کوٹ شیرا) وچ واقع اے۔ ایہ حویلی ’منگل سنگھ‘ دی ملکیت سی جسنوں انگریز حکومت نے مجسٹریٹ دی اہمیت دے رکھی سی۔
آس پاس دے تقریبن 21 پنڈاں وچ منگل سنگھ دی چوہدراہٹ قائم سی۔ منگل سنگھ ہفتا وار پنچایت وچ جزا و سزا دے فیصلے سنایا کردا سی۔ جزا دے بارے وچ تاں بہت ساریاں لوک کتھاواں مشہور نيں۔ البتا سزا لئی اوہنے بٹالا جھنڈا سنگھ وچ اک جیل نما عمارت تعمیر کروا رکھی سی۔ مقامی لوکاں دے مطابق ایہ عمارت چھوٹے چھوٹے کمرےآں اُتے مشتمل سی، جس وچ مجرماں نوں سزا دتی جاندی سی۔ ہن اُس جیل نوں مسمار کرکے اوتھے اسکول بنادتا گیا اے۔
مقامی لوکاں دے مطابق منگل سنگھ اک بہت ہی نفیس تے رحمدل شخص سی۔ جدوں کدی اوہ گشت اُتے نکلدا تاں گھوڑے دے بجائے پیدل سفر کرنے نوں ترجیح دیندا۔ انصاف دا ایسا ماحول قائم کر رکھیا سی کہ ہندو، سکھ تے مسلم سب اک جگہ اکٹھے رہندے سن ۔
منگل سنگھ دے دور حکمرانی وچ ہندو نوں سر عام جانور دا جھٹکا کرنے دی اجازت نئيں سی نہ کوئی مسلمان سر عام گائے ذبح کر سکدا سی ۔ منگل سنگھ خود سکھ مذہب دا پیروکار سی لیکن اس دے دور وچ مسلماناں دا جِنّا احترام کيتا جاندا سی اوہ پاکستان بننے دے بعد بتدریج ختم ہو گیا۔ منگل سنگھ دے دور وچ نہراں تے کھالیاں اُتے کپڑے دھونے دے لئی جانے والی خواتین خود نوں ہر طرح محفوظ سمجھدیاں سن کیونجے خود منگل سنگھ وی خواتین دی موجودگی وچ اوتھے نئيں جا سکدا سی۔ چوری تے راہزنی ورگیاں وارداتاں سالہا سال دے دوران اک آدھ ہودیاں سن جدوں کہ قتل نوں مکروہ ترین فعل سمجھیا جاندا سی۔ 1947ء وچ جدوں پنجاب وچ ہندو مسلم تے سکھ فسادات شروع ہوئے تاں علاقہ بھر وچ خونریزی ہوئی۔
کوٹ شیرا تے قریبی دیہات وچ سکھ طاقتور سن ۔ ہزاراں سکھ کوٹ شیرا وچ جمع ہوئے گئے تاں منگل سنگھ نے اپنی حکمرانی دے علاقہ وچ مسلمان شہریاں نوں اوہناں دے گھراں وچ بھیج کے ہر گلی دی حفاظت لئی 2،2 سرکاری سپاہیاں دی ڈیوٹی لا دِتی۔ اس انتظام دی وجہ توں کوٹ شیرا فرقا وارانا خونریزی توں مکمل محفوظ رہیا۔ تقسیم توں بعد منگل سنگھ اپݨے بچےآں نال بھارت چلا گیا جدوں کہ اس دی بنائی ہوئی حویلی وچ بھارت دی موجودہ ریاست ہریانہ دے ضلع کرنال، روہتک وغیرہ توں آنے والے مہاجراں نوں ٹھہرایا گیا جو بعد وچ ايسے حویلی وچ مستقل آباد ہوگئے۔ ہن منگل سنگھ دی حویلی تقریباََ دو درجن گھراناں دا مسکن اے ۔ حویلی وچ مقیم افراد نے دسیا کہ 66سال دے عرصہ دے دوران اوہناں نوں ایتھے مقیم خانداناں دی ضروریات دے پیش نظر اصل تعمیرات وچ معمولی نوعیت دے اضافاں دے سوا مرمت دا کوئی کم نئيں کرنا پيا۔ ہُݨ وی ایہ حویلی اپنی شان و شوکت دے سبب علاقے بَھر وچ ممتاز اے۔