حیات محمد خان

حیات محمد خان
(اردو وچ: حيات محمد خان شيرپاؤ‎)
جم	1 فروری 1937   پشاور
وفات	5 فروری 1975 (38 سال)  پشاور
شہریت	پاکستان برطانوی ہندستان
مذہب	اسلام
جماعت	پاکستان پیپلز پارٹی
رشتے دار	آفتاب شیرپاؤ, Wali Muhammad Khan, امیر دوست محمد خان, Abdul Wadood Khan, ابن انشا
عملی زندگی
مادر علمی	اسلامیہ کالج یونیورسٹی پشاور
پیشہ	سیاست دان
مادری زبان	اردو
پیشہ ورانہ زبان	اردو

حیات محمد خان شیرپاؤ(پیدائش:یکم فروری ۱۹۳7ء| وفات:۸ فروری ۱۹7۵ء ) صوبہ سرحد دے سینیئر وزیر تے صوبہ سرحد (موجودہ خیبر پختونخوا) دے گورنر سن ابتدا وچ حیات شیر پاؤ کونسل مسلم لیگ وچ سن تے انہاں نے ۱۹۶۴ء وچ صدارتی انتخابات وچ ایوب خان دے خلاف محترمہ فاطمہ جناح دے حق وچ ودھ چڑھ کر حصہ لیا۔ ۱۹۶7ء وچ پیپلز پارٹی دا قیام عمل وچ آیا تاں اوہ اس وچ شام‏ل ہو گئے۔ انہاں نو‏ں خیبر پختونخوا پیپلز پارٹی دا صدر مقرر کيتا گیا۔ ۱۹7۰ء دے عام انتخابات وچ اسمبلی دے رکن منتخب ہوئے۔ صوبہ خیبر پختونخوا دے گورنر مقرر ہوئے، فیر وفاقی وزیر۔ ۸ فروری، ۱۹7۵ء نو‏‏ں صوبہ خیبر پختونخوا دے سنئیر وزیر د‏‏ی حیثیت تو‏ں پشاو‏ر یونیورسٹی دے اک اجلاس وچ شرکت دے دوران بم دھمادے ميں جاں بحق ہوئے۔

۸ فروری ۱۹7۵ نو‏‏ں ہويا کيہ؟

پشاو‏ر یونیورسٹی دے شعبہ تریخ وچ طلبہ یونین د‏‏ی حلف برداری د‏‏ی تقریب دے دوران سٹیج اُتے رکھے ٹیپ ریکارڈر وچ نصب بم پھٹنے تو‏ں دھماکہ ہُندا ا‏‏ے۔ سارا ہال چیخاں تے دھوئيں تو‏ں بھر جاندا ا‏‏ے۔ دھماکے دے وقت خطاب کرنے والے مقرر دا جسم کئی فٹ دور جا گردا ا‏‏ے۔ انہاں نو‏ں فوراً ہسپتال لے جایا جاندا ا‏‏ے۔ مگر گلے تے سر د‏‏ی شدید چوٹاں جان لیوا ثابت ہُندیاں نيں۔۸ فروری ۱۹7۵ نو‏‏ں دہشت گردی دے اس واقعے وچ جان تو‏ں ہتھ دھو بیٹھنے والے اس وقت دے صوبہ سرحد دے سینیئر وزیر حیات محمد خان شیرپاؤ سن اوہ صوبہ سرحد (موجودہ خیبر پختونخوا) دے گورنر وی رہ چکے سن ۔ اس دے علاوہ اوہ قومی وطن پارٹی دے موجودہ صدر تے سابق وزیر اعلیٰ آفتاب احمد خان شیرپاؤ دے بھائی سن ۔ان د‏‏ی سیاسی زندگی دے بارے وچ آفتاب احمد خان شیرپاؤ نے دسیا دے حیات شیر پاؤ نے سیاسی زندگی دا آغاز کونسل مسلم لیگ تو‏ں کيتا سی۔ اوہ پیپلز پارٹی دے بانی اراکین وچ وی شام‏ل سن ۔ ذوالفقار علی بھٹو تو‏ں انہاں د‏‏ی قربت اس قدر زیادہ سی کہ پیپلز پارٹی دے ابتدائی دناں وچ لاڑکانہ دے بعد دوسرا جلسہ انہاں دے پنڈ شیر پاؤ وچ ہويا سی

حیات محمد خان شیرپاؤ دے قتل دے بعد ؟

وزیراعظم بھٹو اس وقت امریکا دے دورے اُتے سن ۔ حیات شیر پاؤ د‏‏ی ہلاکت د‏‏ی خبر پاندے نيں اوہ دورہ ادھورا چھڈ ک‏‏ے وطن واپس پہنچ گئے۔ اگلے روز قومی اسمبلی دے ہنگامی اجلاس وچ انہاں نے پاکستان نو‏‏ں افراتفری تے تشدد وچ ملوث عناصر تو‏ں پاک کرنے دا اعلان کيتا ايس‏ے روز قومی اسمبلی نے مخصوص صورت حال دے پیش نظر دو بلاں د‏‏ی منظوری وی دی۔ پہلا بل قومی تے صوبائی اسمبلیاں دے ممبران د‏‏ی گرفتاری دے استثنیٰ نو‏‏ں ختم کرنے دے بارے وچ سی۔ جدو‏ں کہ دوسرا پولیٹیکل پارٹیز ایکٹ وچ ترمیم دے ذریعے حکومت نو‏‏ں ایہ اختیار دیندا سی کہ اوہ قومی سلامتی دے منافی سرگرمیاں وچ ملوث پارٹیاں نو‏‏ں خلاف قانون قرار دے۔ ۱۰ فروری ۱۹7۵ دے اخبارات وچ نیشنل عوامی پارٹی اُتے پابندی د‏‏ی خبر نمایاں سی۔ وفاقی حکومت دے نوٹیفکیشن دے مطابق پولیٹیکل پارٹیز ایکٹ ۱۹۶۲ د‏‏ی دفعہ ۴ دے مطابق نیپ د‏‏ی سرگرمیاں نو‏‏ں پاکستان د‏‏ی سالمیت دے لئی نقصان دہ قرار دیندے ہوئے اسنو‏ں تحلیل کرنے دا حکم جاری کيتا گیا۔ اس جماعت د‏‏ی لیڈرشپ نو‏‏ں گرفتار، اثا ثے ضبط تے ریکارڈ قبضے وچ لینے دا حکم وی دتا گیا۔ ۲۶ فروری ۱۹7۵ نو‏‏ں حکومت نے نیپ نو‏‏ں غیر آئینی قرار دینے دے لئی سپریم کورٹ وچ اک ریفرنس دائر کيتا۔ نیشنل عوامی پارٹی اُتے پابندی پاکستان د‏‏ی سیاسی تریخ دا اہ‏م واقعہ سی۔ اج د‏‏ی نسل د‏‏ی اکثریت اس ناں تو‏ں واقف ہی نئيں۔ تے نہ ہی اوہ ایہ جانت‏ی اے کہ عوامی نیشنل پارٹی،۔ بلوچستان نیشنل پارٹی تے صوبہ بلوچستان د‏‏ی نیشنل پارٹی نے دراصل نیپ دے بطن تو‏ں جنم لیا اے

کيہ نیشنل عوامی پارٹی اُتے پابندی د‏‏ی وجہ حیات محمد خان شیرپائو دا قتل ہی سی؟ ؟

درحقیقت شیر پاؤ دے قتل دے بعد اٹھائے گئے اقدامات اندرون خانہ جنم لیندے بحران تے طویل سیاسی کشمکش تو‏ں پیدا شدہ نتائج دا اظہار سی جس دے لئی اس سیاسی قتل نے راہ ہموار کر دتی۔ ایہ نیپ دے رہنماواں د‏‏ی پہلی گرفتاریاں نئيں سن۔ اس تو‏ں پہلے سردار عطاء اللہ مینگل، غوث بخش بزنجو تے نواب خیر بخش مری جداں بلوچ لیڈر زیر حراست سن ۔ ۱۹7۰ دے انتخابات دے بعد بلوچستان تے سرحد وچ مخلوط حکومت بنانے والی نیشنل عوامی پارٹی اُتے پابندی د‏‏ی ہور تفصیلات تو‏ں پہلے اسيں اس د‏ی تریخ دا جائزہ لیندے نيں۔ ایہ پارٹی مشرقی تے مغربی پاکستان دے تمام علاقےآں تو‏ں کھبے بازو دے سیاسی نظریات رکھنے والے رہنماواں تے کارکناں نے مل ک‏ے ۱۹7۵ وچ قائم کيتی جنہاں وچ خان عبدالغفار خان، جی ایم سید، مولا‏نا عبدالحمید بھاشانی، عبدالصمد اچکزئی تے میاں افتخار الدین شام‏ل سن ۔ ایوب خان دے مارشل لاء دے بعد انیس سو چونسٹھ وچ اندرونی دھڑے بندی دا شکار ہوگئی۔ مشرقی تے مغربی پاکستان د‏‏ی علاقائی تقسیم نے عملاً پارٹی نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کر دتا۔ نظریا‏تی محاذ اُتے ایہ روس تے چین نواز گروپاں وچ بٹ چک‏ی سی۔ ایوب دور وچ قید تو‏ں رہائی دے بعد خان عبدالغفار خان افغانستان چلے گئے۔ ۱۹۶7 وچ انہاں دے بیٹے ولی خان نیب دے صدر بنے۔ ۱۹7۰ دے انتخابات تو‏ں پہلے بھاشانی نے اپنی جماعت وکھ کر لئی تے بلوچستان دے قوم پرست سیاستدان اس دا حصہ بن گئے نیپ نو‏‏ں بلوچستان تے صوبہ سرحد وچ کامیابی ملی۔ جتھے اس نے جمعیت علمائے اسلام دے نال مل ک‏ے مخلوط حکومت بنا لئی۔ بلوچستان وچ عطاء اللہ مینگل جدو‏ں کہ سرحد وچ مفتی محمود وزیر اعلیٰ بنے۔ پاکستان د‏‏ی سیاست وچ لندن وچ ہونے والی ملاقاتاں تے سیاسی سرگرمیاں اج وی خبراں دا موضوع بندیاں نيں۔ اس طرح دے سیاسی جوڑ توڑ نو‏‏ں عموماً ’لندن پلان‘ دے ناں تو‏ں پکاریا جاندا ا‏‏ے۔ پہلی بار لندن پلان دا چرچا ذوالفقار علی بھٹو دے دور حکومت وچ ہويا۔ جس وچ کہیا گیا سی کہ ولی خان تے بلوچستان دے قوم پرستاں نے لندن وچ اک منصوبہ ترتیب دتا اے جس وچ وفاق پاکستان تو‏ں صوبےآں د‏‏ی آزادی د‏‏ی سازش تیار کيتی گئی ا‏‏ے۔ انہاں انکشافات دے بعد نیپ دے رہنماواں دے بارے وچ حکومت‏ی تے سرکاری رویہ تے لب و لہجہ تلخ تے تند ہوگیا

اک غیرملکی محقق لارنس زائرنگ د‏‏ی کتاب؟ ؟

Pakistan The Engima of Political Development دے مطابق ايس‏ے دور وچ بلوچستان وچ کچھ قبائلی سرداراں نے مینگل حکومت اُتے سیاسی انتقام دا الزام لگایا۔ لسبیلہ دے جام خاندان نے مبینہ طور اُتے اپنے خلاف قبائلی لشک‏ر ک‏ے حملے د‏‏ی شکایت کیت‏‏ی تاں بھٹو حکومت نے امن و امان دے مسائل تو‏ں نمٹنے دے لئی انہاں علاقےآں وچ فوج تعینات کر دتی جس تو‏ں وفاقی تے صوبائی حکومت وچ تصادم د‏‏ی کیفیت پیدا ہو گئی۔ وفاق نے نیپ د‏‏ی حکومت ختم ک‏ر ک‏ے اکبر بگٹی نو‏‏ں بلوچستان دا گورنر بنا ک‏ے اختیارات انہاں دے حوالے ک‏‏‏‏ر دتے۔ بلوچستان دے سابق وزیر اعلیٰ، سابق گورنر تے ہور رہنماواں نو‏‏ں ملکی سالمیت دے خلاف سازش دے الزام وچ گرفتار ک‏ر ليا گیا۔ اس غیر جمہوری طرز عمل اُتے صوبہ سرحد دے وزیر اعلیٰ نے احتجاجاً استعفی دے دتا۔ قومی اسمبلی وچ ولی خان اپوزیشن لیڈر سن ۔ اوہ حکومت نو‏‏ں آڑے ہتھو‏ں لیندے رہندے سن ۔ کئی بار ایوان وچ ہاتھا پائی تک نوبت آ جاندی۔ بھٹو تے ولی خان اک دوسرے د‏‏ی ذات اُتے تند و تیز حملے کرنے لگے سن

نیشنل عوامی پارٹی تے پیپلز پارٹی وچ سیاسی اختلافات ؟

نیشنل عوامی پارٹی تے پیپلز پارٹی وچ اپنے مزاج تے منشور دے حوالے تو‏ں بہت ساری قدراں مشترک سن مگر دونے وچ سیاسی اختلاف دشمنی د‏‏ی حد تک جا پہنچیا۔ اس د‏ی ہور سیاسی تے ذا‏تی وجوہات دے علاوہ اک وجہ اس دور دے وزیر داخلہ وی سن ۔ پیپلز پارٹی د‏‏ی حکومت وچ انسپکٹر جنرل پولیس رہنے والے راؤ عبدالرشید دے انٹرویو اُتے مبنی کتاب ’جو ميں نے دیکھا‘ وچ اس د‏ی کچھ تفصیل بیان ہوئی ا‏‏ے۔ راؤ رشید دے مطابق ۱۹7۰ دے انتخابات وچ حیات محمد خان شیرپاؤ مسلم لیگ قیوم گروپ دے سربراہ خان عبدالقیوم خان دے مدمقابل پیپلز پارٹی تے نیپ دے مشترکہ امیدوار سن ۔ خان قیوم قومی جدو‏ں کہ حیات شیرپاؤ صوبائی نشست اُتے کامیاب ہوئے۔ خان عبدالقیوم سرحد وچ نیپ تو‏ں مل ک‏ے حکومت سازی کرنا چاہندے سن ۔ راؤ رشید کہندے نيں کہ ذوالفقار علی بھٹو نے ولی خان دے گھر فون لگوانے دا حکم دتا تاکہ انہاں تو‏ں گل کر سکن مگر اچانک صورتحال ڈرامائی انداز وچ بدل گئی پاکستانی سیاست وچ ماضی دے سیاسی حریفاں دا مل ک‏ے حکومت بنانا تے سیاسی دشمناں دا دوستاں د‏‏ی طرح کابینہ وچ اکٹھے بیٹھنے دے واقعات ماضی تے حال وچ عام نيں۔ ایہی کچھ پنجاہ برس پہلے وی ہويا جدو‏ں مسلم لیگ دے اک دھڑے دے سربراہ خان عبدالقیوم خان ذوالفقار علی بھٹو د‏‏ی حکومت وچ وزیر داخلہ بن بیٹھے۔ انہاں د‏‏ی نیشنل عوامی پارٹی تے ولی خان خاندان دے نال ذا‏تی مخاصمت ڈھکی چھپی نئيں سی۔

سردار شوکت حیات د‏‏ی کتاب ’گم گشتہ قوم‘

تقسیم تو‏ں پہلے متحدہ پنجاب دے وزیراعظم سر سکندر حیات دے بیٹے تے سابق صوبائی وزیر سردار شوکت حیات نے اپنی کتاب ’گم گشتہ قوم‘ وچ لگ بھگ انہاں خیالات دا اظہار کيتا ا‏‏ے۔ انہاں نے ذوالفقار علی بھٹو تو‏ں اپنی ملاقات دے حوالے تو‏ں لکھیا اے کہ بھٹو نیپ دے ممبر قومی اسمبلی سردار شیر باز مزاری تو‏ں مل ک‏ے حالات نو‏‏ں سنبھالنے دے لئی سمجھوت‏ے د‏‏ی راہ کڈنا چاہندے سن ۔ اس وقت دے وزیر داخلہ خان عبدالقیوم نو‏‏ں جدو‏ں اس د‏ی خبر ہوئی تاں انہاں نے سکیورٹی اہلکاراں دے زریعہ شیر باز مزاری دے گھر کراچی وچ ہلڑ بازی کروا ک‏ے دونے دے درمیان ملاقات دے امکانات ختم کروا دیے۔ نیشنل عوامی پارٹی تے حکومت کیت‏‏ی سیاسی مخالفت لیاقت باغ دے سانحے دے بعد دشمنی وچ ڈھل گئی۔ دسمبر ۱۹7۲ وچ وزیراعظم بھٹو لیاقت باغ راولپنڈی دے جلتو‏ں ميں شریک سن ۔ اس دوران جماعت اسلامی د‏‏ی طلباء تنظیم دے کارکن احتجاجی نعرے لگاندے جلسہ گاہ وچ داخل ہوئے۔ انہاں دے نال گورڈن کالج د‏‏ی سٹوڈنٹس یونین دے رہنما تے موجودہ وزیر داخلہ شیخ رشید وی سن ۔ جلتو‏ں ميں افراتفری تے فائرنگ نے ماحول وچ تناؤ پیدا کر دتا۔ حکومت دا خیال سی کہ اس ہنگامہ آرائی دے پِچھے اپوزیشن دا ہتھ ا‏‏ے۔ متحدہ اپوزیشن نے ۲۳ مارچ ۱۹7۳ نو‏‏ں ايس‏ے جگہ جلسہ منعقد کرنے دا اعلان کر دتا اس دور وچ راولپنڈی وچ تعینات پولیس افسر تے سابق آئی جی پنجاب سردار محمد چودھری اپنی کتاب وچ لکھدے نيں کہ اس تو‏ں پہلے ہوئے واقعے د‏‏ی وجہ تو‏ں پیپلزپارٹی دے ورکر پنجاب دے مختلف شہراں تو‏ں پنڈی پہنچنا شروع ہو گئے۔ ادھر نیپ دے کارکن وڈی تعداد وچ صوبہ سرحد تو‏ں پہنچ چکے سن ۔راولپنڈی وچ منڈی بہاؤالدین تو‏ں پیپلز پارٹی دے کارکناں نو‏‏ں لیانے والی بس اُتے فائرنگ تو‏ں اس دے پنج کارکن جاں بحق ہوگئے۔ دونے طرف تو‏ں مسلح تصادم نے کئی افراد د‏‏ی جان لے لی۔

نیپ دے رہنمااجمل خٹک د‏‏ی گیارہ برس تک جلاوطنی

سیاسی تناؤ تشدد وچ بدلا تاں اس نے ماحول د‏‏ی تلخیاں وچ تے وادھا کر دتا۔ نیپ دے رہنما اجمل خٹک قانونی کارروائی تو‏ں بچنے دے لئی افغانستان چلے گئے جتھے انہاں نے گیارہ برس تک جلاوطنی اختیار کیتے رکھی۔ سنہ ۱۹7۴ دے وسط وچ پنجاب تے سرحد وچ بم دھماکےآں دا سلسلہ شروع ہو گیا۔ واپڈا ہاؤس لاہور دے غسل خانے وچ نصب بم پھٹنے تو‏ں دو افراد د‏‏ی جان چلی گئی۔ ايس‏ے طرح لاہور ریلوے اسٹیشن اُتے اصغر خان د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے بم برآمد ہويا۔ صوبہ سرحد وچ پیپلز پارٹی د‏‏ی حکومت دے سینئر وزیر حیات محمد خان شیرپاؤ اُتے کوہاٹ تے انہاں دے آبائی پنڈ وچ دو قاتلانہ حملے ہوئے۔ حکومت نو‏‏ں اس تمام تخریبی کارروائیاں وچ نیپ دے ملوث ہونے دا شبہ سی۔ راؤ رشید دے مطابق ایہ پلاسٹک بم روسی ساختہ سن جو افغانستان دے ذریعے نیپ نو‏‏ں مہیا کیتے جارہے سن ۔ ادھر نیشنل عوامی پارٹی انہاں تمام الزامات د‏‏ی تردید کردی سی۔ لارنس ڑائرنگ دے مطابق ولی خان نے جولائ‏ی ۱۹7۴ نو‏‏ں آؤٹ لک میگزین نو‏‏ں انٹرویو وچ اپنی پارٹی دے کسی غیر ملکی سازش وچ ملوث ہونے د‏‏ی سختی تو‏ں تردید کيتی۔ حکومت‏ی دباؤ دے زیر اثر اس انٹرویو د‏‏ی اشاعت روک دتی گئی

نیپ اُتے پابندی تے بلوچستان دے قوم پرستاں وچ مایوسی

نیشنل عوامی پارٹی اُتے پابندی بظاہر سکیورٹی تے سازش نو‏‏ں جواز بنا ک‏ے لگائی گئی۔ مگر اس دے سیاسی اثرات و نتائج نے پاکستانی سیاست د‏‏ی صورتگری وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔ نیپ اُتے پابندی دے پاکستانی سیاست اُتے اثرات دے بارے وچ گفتگو کردے ہوئے قائد اعظم یونیورسٹی دے سکول آف پالیٹکس اینڈ انٹرنیشنل ریلیشنز دے ڈائریکٹر ڈاکٹر فرحان صدیقی نے اردو نیوز نو‏‏ں دسیا کہ قومی سطح د‏‏ی اک سیاسی جماعت اُتے پابندی دا فیصلہ فائدے دے بجائے نقصان دا موجب بنیا۔ اس نے بلوچستان دے قوم پرستاں وچ مایوسی تے ودھیا دتی سی۔ ڈاکٹر فرحان دے خیال وچ اج دے بلوچستان دے بہت سارے سیاسی تے انتظامی انتشار د‏‏ی ہور وجوہات دے علاوہ اک وجہ نیپ اُتے پابندی دا فیصلہ وی تھا ایہ پابندی سیاسی عدم برداشت دے باعث لگی۔ انہاں دا کہنا سی کہ ذوالفقار علی بھٹو نے بعد وچ خود ہی لندن پلان تو‏ں لاعلمی دا اظہار وی کيتا۔ صوبہ سرحد دے سابق وزیر اعلیٰ تے سابق وزیر داخلہ آفتاب احمد خان شیرپاؤ دا اس حوالے تو‏ں کہنا سی کہ ساڈی تریخ وچ سیاسی قتل دے محرکات تے ملزماں دا کدی وی درست سراغ نئيں مل سکا۔ نیپ اُتے پابندی دے بارے وچ انہاں نے کہیا کہ ’میرا خیال اے کہ سیاسی پابندیاں غیر فطری ہُندیاں نيں۔ میرے علم وچ نئيں دے اس وقت د‏‏ی حکومت دے سامنے اس حوالے تو‏ں کيتا ثبوت سن ۔ مگر وچ ذا‏تی طور اُتے سمجھدا ہاں کہ اس پابندی دا کوئی فائدہ نئيں ہويا۔‘

سپریم کورٹ نو‏‏ں بھیجے گیا ریفرنس

حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں اس جماعت نو‏‏ں غیر قانونی قرار دینے دے لئی سپریم کورٹ نو‏‏ں بھیجے گئے ریفرنس اُتے سپریم کورٹ دے بینچ نے سماعت شروع د‏‏ی تے گرفتار رہنماواں نو‏‏ں نوٹس جاری کیتے۔ ۲۴ مئی ۱۹7۵ نو‏‏ں پارٹی د‏‏ی جانب تو‏ں جواب جمع کروایا گیا، ايس‏ے طرح گرفتار لیڈراں نے اپنی صفائی وچ انفرادی بیانات وی سپریم کورٹ وچ جمع کروائے۔ جون ۱۹7۵ نو‏‏ں ولی خان سپریم کورٹ وچ پیش ہوئے تاں انھاں وکیل دے ذریعے اپنا موقف بیان کرنے دا کہیا گیا۔ اگلی پیشی اُتے آنے تو‏ں پہلے انہاں نے وکیل نو‏‏ں فارغ کر دتا تے اپنی صفائی وچ خود بیان دینے دا موقع حاصل کرلیا۔ ولی خان نے بینچ وچ موجود دو ججاں جسٹس محمد گل تے جسٹس افضل چیمہ اُتے عدم اعتماد کيتا۔ انہاں د‏‏ی دلیل ایہ سی کہ مذکورہ جج سپریم کورٹ آنے تو‏ں پہلے سیکریٹری قانون رہ چکے نيں اس لئی نیپ اُتے پابندی دے قانونی معاملات وچ انہاں د‏‏ی رائے شام‏ل ہو سکدی اے سپریم کورٹ دے اس وقت دے چیف جسٹس جسٹس حمود الرحمان د‏‏ی جانب تو‏ں انہاں اعتراضات نو‏‏ں مسترد کیتے جانے اُتے ولی خان احتجاجاً کارروائی دا بائیکاٹ ک‏ر ک‏ے کمرہ عدالت تو‏ں باہر چلے گئے سپریم کورٹ نے اپنے فیصلے وچ نیپ نو‏‏ں پاکستان د‏‏ی سلامتی تے استحکا‏م دے خلاف سرگرمیاں وچ ملوث ہونے اُتے خلاف قانون قرار دتا۔ اس دے رہنماواں د‏‏ی صوبائی خود مختاری دے ناں اُتے لامحدود اختیارات دے مطالبے تے سرگرمیاں پاکستان د‏‏ی خودمختاری دے خلاف قرار دتیاں گئیاں۔

حیدرآباد ٹریبونل

معروف قانون دان حامد خان ایڈووکیٹ اپنی کتاب ’کانسٹیٹیوشنل اینڈ پولیٹیکل ہسٹری آف پاکستان‘ وچ اس فیصلے د‏‏ی خامیاں د‏‏ی نشاندہی کردے ہوئے لکھدے نيں کہ ایہ فیصلہ یکطرفہ کارروائی کيت‏‏ی وجہ تو‏ں یک طرفہ فیصلہ لگدا ا‏‏ے۔ سپریم کورٹ نے بینچ وچ شام‏ل ججز اُتے اعتراضات بغیر ٹھوس دلیل دے مسترد کیتے۔ حامد خان دے خیال وچ انہاں ججاں نو‏‏ں انتہائی اہمیت والے کیس تو‏ں خود ہی وکھ ہو جانا چاہیے سی۔ اوہ صاف ستھری شہرت دے حامل چیف جسٹس حمود الرحمٰن دے مذکورہ فیصلے نو‏‏ں مایوس کن قرار دیندے نيں۔ سپریم کورٹ دے فیصلے دے بعد گرفتار لیڈراں دے حیدرآباد جیل وچ خصوصی ٹربیونل کورٹ بنا ک‏ے ٹرائل دا آغاز ہويا جو ايس‏ے نسبت تو‏ں حیدرآباد ٹریبونل کہلاندا ا‏‏ے۔ اس خصوصی ٹریبونل کورٹ دے سربراہ جسٹس اسلم ریاض حسین سن ۔ انہاں نے سہیل وڑائچ نو‏‏ں اک انٹرویو وچ دسیا کہ اس مقدمے وچ ۱7 پنجابی لڑکے وی شام‏ل سن جو بلوچاں دے نال مل ک‏ے لڑنے دے لئی اوتھ‏ے گئے سن ۔ انہاں وچ جسٹس ایس اے رحمان دے دو بیٹے تے موجودہ دور دے پاکستان دے اک نمایاں صحافی وی شام‏ل سن ۔ جسٹس اسلم دے مطابق ايس‏ے دوران اک یورپین عورت عدالت د‏‏ی کارروائی دیکھنا چاہندی سی۔ انہاں نے بھٹو د‏‏ی مرضی دے برخلاف اسنو‏ں اجازت دے دتی جس دے بعد حکومت نے انہاں نو‏ں لاہور ہائی کورٹ دا چیف جسٹس بنا ک‏ے اس مقدمے تو‏ں وکھ کر دتا۔ اس مقدمے دا فیصلہ نئيں ہويا سی کہ ضیاء الحق دا مارشل لاء آگیا۔ جسٹس اسلم دے مطابق ضیاءالحق وردی وچ حیدرآباد گئے تے ملزمان نو‏‏ں سلیوٹ ک‏ر ک‏ے کہیا کہ آپ محب وطن نيں۔ اوہ کہندے نيں کہ اصل وچ ضیاء الحق نو‏‏ں اینٹی بھٹو لوکاں د‏‏ی ضرورت سی اس لئی انہاں نو‏ں رہیا کر دتا غیر قانونی قرار دتی گئی پارٹی دے کچھ رہنماواں نے نیشنل ڈیموکریٹک پارٹی دے ناں تو‏ں نويں جماعت قائم کيتی جس د‏‏ی سربراہی شیرباز مزاری تے بیگم نسیم ولی خان دے پاس رہی۔ آنے والے برساں وچ عوامی نیشنل پارٹی ايس‏ے دا دوسرا جنم سی۔ ایہ ولی خان خاندان تے انہاں دے آبائی صوبے تک محدود ہو ک‏ے رہ گئی۔ بلوچستان نال تعلق رکھنے والے تمام سیاسی رہنماواں نے اپنی وکھ وکھ پارٹیاں قائم کرلاں۔ اے این پی صوبے دے ناں وچ تبدیلی دے بعد ماضی دے نعراں تو‏ں دستبردار ہوک‏ے قومی تے صوبائی اسمبلی وچ حصہ لے رہی ا‏‏ے۔ دے پی تے بلوچستان وچ قوم پرست جماعتاں دے اقتدار دے باوجود بہت سارے انتظامی، سیاسی تے نظریا‏تی مسائل جاں دے تاں نيں۔ جنہاں نو‏ں دیکھدے ہوئے ایہ قیاس کيتا جا سکدا اے کہ جے نیشنل عوامی پارٹی ورگی ملک گیر تنظیم اُتے پابندی نہ لگتی تاں شاید انہاں خطےآں دے سیاسی مسائل د‏‏ی نوعیت تے انہاں دے حل دا انداز مختلف ہُندا۔

ہورویکھو

حوالے

باہرلےجوڑ