پشاور
پشاور | ||
---|---|---|
انتظامی تقسیم | ||
ملک | پاکستان (۱۵ اگست ۱۹۴۷–) | |
دارالحکومت برائے | خیبر پختونخوا (۱ جولائی ۱۹۷۰–)
| |
تقسیم اعلیٰ | ضلع پشاور | |
جغرافیائی خصوصیات | ||
متناسقات | 34°00′52″N 71°34′03″E / 34.014444444444°N 71.5675°E | |
رقبہ | 1257 مربع کلومیٹر | |
بلندی | 359 میٹر | |
آبادی | ||
کل آبادی | 1970042 (۲۰۱۷)[۳] | |
مزید معلومات | ||
اوقات | متناسق عالمی وقت+05:00 | |
رمزِ ڈاک | 25000
| |
فون کوڈ | 091 | |
جیو رمز | 1168197[۴] | |
|
||
ترمیم |
پشاور (Peshawar)، پاکستان دا اک قدیم شہر اے تے صوبا خیبر دا صدر مقام اے۔ ایہ شہر درہ خیبر دے مشرقی سرے اُتے واقع اے۔ پاک افغان سرحد اس شہر دے نزدیک ای اے۔ وسط ایشیا تے جنوبی ایشیا دیاں اہم گُزرگاہواں اُتے واقع ایہ شہر ثقافتی لحاظ نال متنوع اے۔
پشاور پاکستان دا نسلی تے لسانی اعتبار نال متنوع ترین شہر اے۔ [۵] ایہدی شہری آبادی ودھ رہی اے جیہدی وجوہات وچ اردگرد دے دیہات تے صوبے دے دوسرے چھوٹے شہراں دی مقامی آبادی دا روزگار دے سلسلے وچ وڈے شہر نوں منتقلی، تعلیم تے ہور خدمات شامل نيں۔ صوبا خیبر وچ تعلیمی، سیاسی تے کاروباری اعتبار نال پشاور سبھ توں اگے اے۔ پاکستان وچ طب تے تعلیم دے حوالے نال بہترین تعلیمی ادارےآں وچوں کئی پشاور وچ قائم نيں۔ خانہ و مردم شماری پاکستان 2017ء دے مطابق پشاور دی آبادی 1،970،042 اے جیہدے مطابق ایہ صوبے دا سبھ توں وڈا تے پاکستان دا چھیواں وڈا شہر اے۔
ناں
[سودھو]اک مفروضے دے مطابق علاقے دی ابتدائی آبادی دے وقت ایہدا ناں سنسکرت وچ پشاپا پورا (پُھلاں دا شہر) سی جو بگڑ کے پشاور ہوگیا۔ [۶]
دوسرے مفروضے دے مطابق ایہ فارسی ناں پیش شہر دا بگاڑ اے۔ [۷] اکبر دے مورخ نے ایہدا ناں پَرَشاوَر [۸] تے پشاور [۹] تحریر کیتا اے۔ کہیا جاندا اے کہ ناں پشاور اکبر نے خود ناں دتا سی۔ [۷]
ہور ناں
[سودھو]500 ق م وچ میلٹس دے جغرافیا دان ہیکائتس نے ایہدا ناں کسپاپوروس تحریر کيتا اے۔[۱۰]
486 ق م وچ یونانی مورخ ہیرودوت نے ایہدا ناں کسپاتوروس تحریر کيتا اے۔ [۱۰]
شکاگو اورینٹلٹل انسٹی ٹیوٹ نوں ملن والے نقش رستم دے کتبے دے مطابق ایہدا ناں پشکبور اے۔ [۱۰]
ابو ریحان البیرونی نے ایہنوں پرشاور لکھیا اے۔ [۱۰]
پروفیسر احمد حسن دانی دے مطابق ایہدا ناں پارس پور، کشان پور، پرشاپور، باگرام تے پارو پاراستا وی سی۔ [۱۰]
تریخ
[سودھو]پشاور نوں جنوبی ایشیا دے چند سبھ توں پرانے شہراں وچوں اک منیا جاندا اے تے خیال کيتا جاندا اے کہ ایتھے کئی ہزار سال پہلے دی رہتل دے آثار پائے جاندے نيں۔
قدیم پشاور
[سودھو]وسط ایشیا تے جنوبی ایشیا دے قدیم ترین شہراں وچوں اک ہون دی وجہ توں پشاور صدیاں توں جنوبی ایشیا تے وسط ایشیا دے درمیان وچ اک مرکز دی حیثیت توں قائم اے۔ قدیم تعلیمی مرکز ہون دی وجہ توں دوجی صدی ق م وچ بکھشالی طرزِ تحریر اُتے مشتمل اک ریاضی کلیہ (جذر معلوم کرنا) ایہدے نزدیک توں برآمد ہویا اے۔
وید دیومالا وچ پشاور تے آلے دوالے دے علاقے نوں "پشکلاوتی" دے ناں توں جانیا جاندا اے جو "راماین" دے بادشاہ "بھارت" دے پُت "پشکل" دے ناں توں منسوب اے۔ اس بارے حالے تک کوئی یقینی رائے موجود نئيں۔ مصدقہ تریخ دے مطابق اس علاقے دا عمومی ناں "پرش پورہ" (انساناں دا شہر) سی جیہڑا بگڑ کے پشاور بن گیا۔ دوجی صدی عیسوی وچ نِکے عرصے لئی وچکارلے ایشیا دے توچاری قبیلے "کشان" نے پشاور اُتے قبضہ کرکے ایہنوں اپنا راجگڑھ بنایا۔
اس توں بعد 170 تا 159 ق م اس علاقے اُتے یونانی باختر بادشاہواں نے حکمرانی کيتی تے اس توں بعد مملکتِ یونانی ہند دے وکھرے بادشاہ ایتھے قابض ہُندے رہے۔ بعد وچ پارسی، ہند پارتھی، ایرانی تے فیر کشان حکمراناں نے قبضہ کری رکھیا۔
گندھارا پشاور
[سودھو]کشان حکمران "کنیشکا" 127 عیسوی دے لگ بھگ بادشاہ بنیا، اوہنے اپنا راجگڑھ پشکلاوتی (موجودہ چارسدا) توں منتقل کر کے پرش پورہ (موجودہ پشاور) قائم کيتا۔ دوسری صدی عیسوی توں بدھ بھکشو، زرتشت، ہندو تے روحیت دے پشاور زرتشت مذہب دے کشان حکمراناں توں مشاورت کرن آؤندے رہے سن۔ کشان حکمراناں نے اوہناں دی تعلیمات توں متاثر ہو کے بدھ مت قبول کرليا تے بدھ مت نوں شہر وچ سرکاری درجہ مل گیا۔ حکمراناں دے نقشِ قدم اُتے چلدے ہوئے پشاور بدھ مت دی تعلیمات دا اہم مرکز بن گیا۔ جد کہ آبادی دی اکثریت زرتشت تے روحیت دی پیروکار رہی۔
بدھ مت دے مخلص پجاری ہون دی حیثیت نال کنشک نے اس دور دی دنیا دی بلند ترین عمارت بنوائی جو بدھ مت دا سٹوپا سی تے جتھے بدھ مت توں متعلق مذہبی تبرکات جمع کيتے گئے سن۔ ایہ سٹوپا پرانے پشاور دے گنج دروازے دے نال باہر بنیا ہویا سی۔ اس سٹوپا دے بارے قدیم ترین روایت چینی سیاح تے بھکشو فاہیان دی تحریر توں ملدی اے جو ایتھے 400 عیسوی وچ آیا سی۔ ایہدے مطابق سٹوپا دی بلندی 40 چانگ توں زیادہ یعنی اندازن 120 میٹر سی تے ایہدے اُتے ہر طرحاں دے قیمتی پتھر جڑے ہوئے سن۔ فاہیان دے مطابق اوہنے ہُن تک جِنّے مندر تے سٹوپا دیکھے س، کنشک سٹوپا اوہناں توں کدھرے زیادہ خوبصورت تے مضبوط تر سی۔ آسمانی بجلی گرن نال سٹوپا تباہ ہويا تے کئی بار ایہدی مرمت کيتی گئی۔ ہیون سانگ دی 634 عیسوی وچ آمد تک سٹوپا دا ذکر ملدا اے۔ بدھا توں منسوب تبرکات جو جواہرات جڑی اک ٹوکری وچ رکھے سن، اوہنوں 1909ء وچ سٹوپا دے عین وسط وچ اک زیر زمین کمرے توں کھدائی کرکے ڈاکٹر ڈی بی سپونر نے کڈھیا سی۔
مسلم حملہ آور
[سودھو]خراسان اُتے عرب قبضے توں بعد پٹھان اسلام قبول کرن لگ گئے۔ 1001 عیسوی وچ ترک بادشاہ محمود غزنوی نے اپنی غزنوی سلطنت نوں افغانستان توں اگے برصغیر پاک و ہند تک پھیلایا۔ 997ء وچ سبگتگین دی وفات توں بعد خراساں دا گورنر اوہناں دا پُت محمود بنیا جیہنے بعد وچ دولت سامانیہ توں علیحدگی اختیار کرکے اپنی سلطنت قائم کيتی تے 999ء وچ سلطان دا لقب اختیار کيتا۔
ابتدائی دور وچ پشاور دے علاقے وچ کئی خونریز جنگاں ہوئیاں جیہناں دا آغاز محمود تے ہندو بادشاہ جے پال دے درمیان جنگ توں ہويا۔ جے پال دی مستقل خواہش سی کہ سبگتگین دے ہتھوں کھوہی گئی سلطنت نوں واپس لیا جاوے۔ جے پال دی مدد لئی کچھ پٹھان تاں سن لیکن اوہناں دی حمایت زیادہ دیر تک نہ چل سکی۔
نومبر 1001ء وچ جے پال دی شروع دی ہوئی جنگ وچ اوہنوں شکست ہوئی تے اس سمیت اوہدی فوج قیدی بنی۔ آزاد ہون اُتے اوہنے اپنے پُت آنند پال نوں بادشاہ بنایا۔ محمود نے پٹھاناں نوں سزا دتی تے مسلمان ہون توں بعد اوہ محمود دے وفادار ہوگئے۔
افغان، مغل تے مرہٹا قبضے
[سودھو]افغانی حکمران شیر شاہ سوری نے پشاور دی تعمیر نو نوں تیزی دتی تے اوہنے دہلی توں کابل دی شاہراہ درہ خیبر دے رستے اُتے سولہويں صدی وچ بنوائی تے بعد وچ مغلاں نے پشاور اُتے قبضہ کر ليا۔ مغل بادشاہت دا بانی بابر جدوں موجودہ دور دے ازبکستان توں پشاور پہنچیا تے بگرام دا شہر آباد کرایا تے 1530ء وچ قلعہ دوبارہ بنوایا۔ بابر دے پوتے اکبر نے ایہدا ناں بدل کے پشاور کر دتا جیہدا مطلب اے "سرحد اُتے واقع جگہ"۔ دنیا بھر توں مسلمان صوفیا، مشائخ، استاد، معمار، سائنس دان، تاجر، سپاہی، افسرِ شاہی، ٹیکنو کریٹ وغیرہ غول در غول جنوبی ایشیا دی اسلامی سلطنت نوں آ پہنچے۔ مغربی ایران دی طرحاں ایتھے وی شجر کاری تے باغات اگاؤن نال پشاور شہر "پھُلاں دا شہر" بن گیا۔
خوشحال خان خٹک جو مشہور افغان شاعر سی، پشاور دے نزدیک پیدا ہویا تے اوہدی زندگی پشاور نال وابستا رہی۔ افغان آزادی دی حمایت کرن دی وجہ توں اوہ مغل بادشاہواں بالخصوص اورنگزیب لئی مستقل سر درد بنے رہے۔ اٹھارویں صدی وچ ناصر شاہ دے دورِ حکومت وچ مغل سلطنت دے زوال توں بعد پشاور اُتے ایران نے قبضہ کر ليا۔
1747ء وچ لوئیا جرگہ نے پشاور نوں افغان درانی سلطنت دا حصہ بنا دتا جیہدے اُتے اس وقت احمد شاہ درانی دی حکومت سی۔ 1776ء وچ احمد شاہ دے بیٹے تیمور شاہ درانی نے پشاور نوں اپنا سرمائی راجگڑھ بنایا تے قلعہ بالا حصار افغان بادشاہواں دی قیام گاہ بن گیا۔ درانی دورِ حکومت وچ پٹھاناں نے جنوبی ایشیا اُتے حملےآں وچ حصہ لیا۔ انیہويں صدی دے آغاز اُتے سکھاں دے قبضے تک پشاور درانیاں دے سرمائی راجگڑھ دے طور اُتے استعمال ہُندا رہیا۔
پشاور اُتے مختصر عرصے لئی مرہٹےآں دا قبضہ وی رہیا جو ہندوستان دی سلطنت اُتے قابض سن۔ اوہناں نے 8 مئی 1758ء نوں قبضہ کيتا، بعد وچ افغان درانیاں دے وڈے لشکر نے 1759ء وچ پشاور اُتے دوبارہ قبضہ کر ليا۔
سکھ حکمرانی
[سودھو]1812ء وچ پشاور اُتے افغانستان دا قبضہ ہويا لیکن جلد ہی ایہدے اُتے سکھاں نے حملہ کرکے اپنی سلطنت وچ شامل کر لیا۔ برطانوی مہم جو تے ایسٹ انڈیا کمپنی دے سابقہ ایجنٹ ولیئم مور کرافٹ دی سربراہی وچ اک مہم پہنچی تاں ایہنوں کابل دی حکومت تے لہور دے سکھ حکمراناں توں تحفظ دے اک ذریعے دے طور اُتے دیکھیا گیا۔ ولیئم مور کرافٹ نوں پشاور دے گورنر دا عہدہ وی پیش کيتا گیا تے علاقے دی ایسٹ انڈیا کمپنی توں وفاداری پیش کيتی گئی جیہنوں اوہنے رد کر کے پشاور دیاں فوجیاں دے نال ہندوکش دا سفر جاری رکھیا تے کابل جا پہنچیا۔ 1818ء وچ مہاراجا رنجیت سنگھ نے پشاور اُتے قبضہ کر کے ایتھے دا دورہ کيتا تے 1834ء وچ ایہنوں سکھ ریاست وچ شامل کر لیا۔ سکھاں دے نمائندے دے طور تے اطالوی باشندے پاولو آویتابائل نے حکمرانی کيتی تے اس دے دور نوں پھانسیاں تے سولیاں دا دور کہیا جاندا اے۔
سکھ مت نوں قائم رکھن لئی ہری سنگھ نلوا نے گردوارا بھائی جوگا سنگھ تے گردوارا بھائی بیبا سنگھ بنوائے۔ اگرچہ ہندوستان دی تقسیم توں بعد پشاور توں سکھاں دی آبادی انتہائی گھٹ ہوگئی لیکن فیر وی افغانستان تے قبائلی علاقےآں توں پناہ دی تلاش وچ آؤن والے 4000 سکھاں دی وجہ توں آبادی فیر کسے حد تک ودھ گئی۔ 2008ء وچ پاکستان وچ سکھاں دی سبھ توں وڈی تعداد پشاور وچ آباد سی۔ پشاور دے سکھ بطور مادری بولی ہندکو بولدے نيں۔
1835ء وچ دوست محمد خان نوں شہر اُتے قبضے وچ اس وقت ناکامی ہوئی جدوں اوہدی فوج نے دل خالصہ دا مقابلہ کرن توں انکار کر دتا۔ دوست محمد خان دا پُت محمد اکبر خان 1837ء دی جمرود دی جنگ وچ پشاور اُتے قبضے وچ تقریبن کامیاب ہوگیا سی لیکن فیر اوہنوں ناکامی ہوئی۔ سکھاں دی حکمرانی 1849ء وچ اس وقت ختم ہوئی جد مہاراجا رنجیت سنگھ دی وفات توں بعد ایسٹ انڈیا کمپنی نے سکھاں دے نال دوسری جنگ جِت لئی۔
پشاور اُتے برطانوی راج
[سودھو]1849ء وچ سکھاں دے نال دوسری جنگ دے بعد پشاور انگریزاں دے قبضے وچ چلا گیا۔ 1857ء دی سپاہیاں دی بغاوت توں بعد مقامی فوجیاں دے 4000 افراد نوں بغیر خون بہائے غیر مسلح کر دتا گیا۔ اس طرحاں 1857ء دی بغاوت توں بعد پورے ہندوستان وچ ہون والے خون خرابے توں پشاور بچ گیا۔ مقامی سرداراں نے برطانوی استعمار دا نال دتا۔ شہر دے باہر دے پہاڑاں دے نقشے 1893ء وچ سر مورٹیمر ڈیورنڈ نے بنائے جو اس وقت برٹش انڈیا حکومت دا خارجہ سیکریٹری سی۔ اوہنے افغان حکمران عبدالرحمان خان دے نال مل کے افغان سرحد دا نقشہ بنایا۔
1868ء وچ شہر دے مغرب وچ برطانیا نے اک وڈی چھاؤنی قائم کيتی تے پشاور نوں اپنا سرحدی مرکزی مقام بنا دتا۔ مزید برآں پشاور وچ اوہناں نے کئی ترقیاتی منصوبے شروع کيتے جیہناں وچ شہر نوں بذریعہ ریل ملک دے ہور حصےآں توں ملاؤن تے مسجد مہابت خان دی تعمیر و تزئین شامل اے۔ برطانیا نے کننگہیم کلاک ٹاور وی بنایا جو ملکہ وکٹوریا دی گولڈن جوبلی دی تقریبات دے سلسلے وچ بنایا گیا سی۔ 1906ء وچ ملکہ وکٹوریا دی یاد وچ وکٹوریا ہال بنایا گیا جتھے ہُن پشاور دا عجائب گھر قائم اے۔ مغربی تعلیم دین لئی برطانیا نے ایڈورڈز کالج تے اسلامیہ کالج 1901ء تے 1913ء وچ بالترتیب بنائے تے بہت سارے سکولز وی بنائے جیہناں نوں اینجلیکن چرچ چلاؤندا اے۔
پشاور ہندکو مشاہرین دے مرکز دے طور تے ابھر کے سامنے آیا۔ ہندکو بولن والے افراد برطانوی راج وچ ایتھے دی ثقافت اُتے غالب اثر رکھدے سن۔
پشاور وچ ای غفار خان دی چلائی ہوئی عدم تشدد دی تحریک سامنے آئی جو موہن داس گاندھی توں متاثر سی۔ اپریل 1930ء وچ مقامی افراد دے وڈے گروہ نے قصہ خوانی بازار وچ پرامن مظاہرہ کيتا کہ اوہناں دے خلاف برطانیا نے امتیازی قوانین بنائے نيں۔ برطانوی افواج دی فائرنگ نال 400 افراد اپنی جان توں ہتھ دھو بیٹھے۔ اس واقعے تے اوہناں 400 افراد دی یاد وچ اک یادگار وی ایتھے موجود اے جیہنوں یادگار شہداء دے ناں توں جانیا جاندا اے۔
جدید پشاور
[سودھو]1947ء وچ پشاور پاکستان دا حصہ بن گیا، مقامی سیاست داناں نے پاکستان وچ شمولیت دی حمایت کیتی۔ اکثریت اس الحاق دے حق وچ سی لیکن خان عبدالغفار خان دی قیادت وچ اک چھوٹے جئے گروہ نے پاکستان دی مخالفت کیتی۔ اوہدا خیال سی کہ صوبا سرحد نوں بھارت وچ شامل کیتا جاوے یا افغانستان نال رلایا جاوے۔ دوواں صورتاں وچ ناکامی توں بعد اوہنے پختونستان دا شوشہ چھڈیا، افغانستان نے اس شرانگیزی وچ اوہدی پشت پناہی کیتی۔ نويں پاکستان دی کمزوری دا فائدہ چکن دی نیت نال افغانستان نے دو رخہ حکمت عملی تیار کيتی تاکہ شمال مغربی سرحدی صوبے نوں عدم استحکام دا شکار بنایا جاسکے۔ اک طرف اوہنے پاکستان دے مخالف بھارت نال دوستی کيتی تے دوسری طرف روس نال وی دوستی شروع کر دتی جو بالآخر افغانستان اُتے روسی حملے اُتے منتج ہوئی۔ علیحدگی دی تحریک بہت کمزور سی جو بالآخر ناکام ہوئی لیکن پاک افغان تعلقات وچ اوہدی وجہ توں مستقل دراڑ پے گئی۔
1950ء دی دہائی دے وسط تک پشاور دیواراں دے بیچ گھرا شہر سی جس دے 16 دروازے سن ۔ انہاں وچ کابلی دروازہ سب توں زیادہ مشہور سی۔ جنوری 2012ء وچ اس وقت دے ڈی سی او سراج احمد نے اعلان کيتا کہ "وقت دے نال نال شہر دے تمام پرانے دروازے پرانی حالت وچ بحال کر دتے جان گے"۔
شہری آبادی دے تناسب توں شہر دا حجم نئيں ودھیا تے ايسے وجہ توں آلودگی تے آبادی دی گنجانی دی وجہ توں شہر اُتے برے اثرات مرتب نيں۔ آبادی دے علاوہ بہت وڈی تعداد وچ افغان گاڑیاں وی شہر توں گذرتی نيں جس توں شہر دی فضا ہور آلودہ ہوئے رہی اے۔
گڈیاں دے دھوئيں توں کاربن مونو آکسائیڈ، نائٹروجن آکسائیڈ، دھواں، مٹی تے ٹیٹرا ایتھائل لیڈ پھیلدا اے۔ ایندھن وچ ملاوٹ تے غیر معیاری مرمت شدہ گڈیاں دی وجہ توں ہور آلودگی ودھ رہی اے۔ بری حالت وچ موجود سڑکاں تے سڑک دے کچے کنارےآں اُتے چلن والیاں گڈیاں توں بہت دھول اڑدی اے۔ افغان سرحد اُتے ہو دی وجہ توں پشاور وچ بہت وڈی تعداد وچ افغان ٹریفک وی آؤندی اے۔
1980ء وچ افغان جنگ کيتی وجہ توں پشاور سی آئی اے تے آئی ایس آئی دے تربیت یافتہ مجاہدین گروپاں دے سیاسی مرکز تے افغان مہاجر کیمپاں دا مرکز رہیا۔ اکثر روسی جاسوس اوہناں گروہاں وچ وڑ کے تشدد نوں ہوا دیندے رہے تے روسی تے امریکی ایجنٹاں دے درمیان پشاور وچ میدانِ جنگ بن گیا۔
1988ء دے انتخابات دے دوران وچ تقریبن اک لکھ افغان مہاجرین ایتھے آباد سن تے غیر رجسٹر شدہ مہاجرین دی تعداد لکھاں وچ سی۔ بہت سارے پختونی افغان آسانی نال پشاور وچ مقامی آبادی وچ گھل مل گئے تے حلے تک پاکستان وچ غیر قانونی طور تے مقیم نيں۔
2012ء وچ پشاور افغانستان تے وسطی ایشیا دے درمیان وچ رابطے دا ذریعہ اے۔ پشاور پاکستان دے اندر اہم شہر دی حیثیت رکھدا اے تے ہندکو گندھارا آرٹ دا مرکز اے۔ طالبان شدت پسنداں دا نشانہ ہون دی وجہ توں ایتھے تعمیرات نوں بہت نقصان پہنچیا اے۔ حتا کہ پختونی شاعر رحمان بابا دے مزار نوں 2009ء وچ بم دھماکے دا نشانہ بنایا گیا۔
جغرافیا
[سودھو]صوبا خیبر دی طرحاں درہ خیبر دے مشرقی سرے اُتے واقع پشاور سطح مرتفع ایران دا حصہ اے۔
حالیہ جغرافیائی دوراں وچ وادئ پشاور وچ سلٹ، ریت تے پتھر جمع ہُندے رہے نيں۔ دریائے کابل تے بدنی نالا دے درمیان وچ سیلابی میدان نيں جو شمال مغرب وچ وارسک بند تک جاندے نيں۔ پشاور دے میدان وچ داخل ہُندے ہوئے دریائے کابل کئی شاخاں وچ تقسیم ہوجاندا اے جیہناں وچ دو زیادہ وڈیاں نيں۔ مشرق نوں جان والی شاخ ادیزئی دریا کہلاؤندی اے جو چارسدا نوں جاندی اے تے شاہ عالم شاخ اگے جا کے دریائے نگومن وچ مل جاندی اے۔
موسم
[سودھو]پشاور دا موسم نیم بنجر اے تے گرمیاں بہت سخت جد کہ سردیاں نسبتن سرد ہُندی نيں۔ سردیاں دا موسم نومبر توں شروع ہوئے کے مارچ دے اواخر تک تے کدی کدائيں اپریل دے وسط تک چلا جاندا اے۔ گرمیاں وسط مئی توں وسط ستمبر تک جاندی نيں۔ گرمیاں وچ گرم ترین مہینےآں دا اوسط درجہ حرارت 40 ڈگری توں اُتے چلا جاندا اے تے کم توں کم اوسط 25 ڈگری اے۔ سردیاں دا اوسط کم توں کم درجہ حرارت 2 ڈگری تے زیادہ توں زیادہ 15.35 ڈگری رہندا اے۔ سردیاں وچ اکثر ایتھے درجہ حرارت 0 ڈگری دے نیڑے چلا جاندا اے مگر 7 جنوری 1970 دے دن پشاور وچ اج تک دی سبھ توں زیادہ سردی ریکارڈ کيتی گئی تے درجہ حرارت منفی 3.9 ڈگری تک چلا گیا۔
پشاور مون سون علاقے وچ نئيں آندا اُتے بارش سردیاں تے گرمیاں وچ وی ہُندی رہندی اے۔ مغربی اثرات دی وجہ توں فروری تے اپریل وچ بارشاں زیادہ ہُندی نيں۔ سردیاں دی سب توں زیادہ بارش دی مقدار فروری 2007ء وچ ریکارڈ کيتی گئی جو 236 ملی میٹر سی۔ گرمیاں دی سب توں زیادہ بارش جولائی 2010ء وچ 402 ملی میٹر ریکارڈ کيتی گئی۔ ايسے دوران وچ 29 جولائی 2010ء نوں چوبیس گھینٹے وچ بارش دا نواں ریکارڈ قائم ہويا جو 274 ملی میٹر سی۔ سردیاں وچ ہونے والی بارش گرمیاں دی نسبت زیادہ رہندی اے۔ 30 سال دے ریکارڈ دے مطابق سالانہ بارش دی اوسط مقدار 400 ملی میٹر اے تے سب توں زیادہ اک سال وچ 904.5 ملی میٹر بارش ریکارڈ ہوئی اے جو 2003ء وچ ہوئی سی۔ ہويا دی رفتار دسمبر وچ 5 ناٹ جدوں کہ جون وچ 24 ناٹ تک ریکارڈ ہوئی اے۔ جون وچ ہويا وچ اوسط نمی دا تناسب جون وچ 46 فیصد جدوں کہ اگست وچ 76 فیصد اے۔ 18 جون 1995ء نوں سب توں زیادہ 50 ڈگری جدوں کہ کم توں کم درجہ حرارت 7 جنوری 1970ء وچ منفی 3.9 ڈگری ریکارڈ کيتا گیا اے۔
آب ہوا معلومات برائے پشاور (1961–1990) | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
مہینا | جنوری | فروری | مارچ | اپریل | مئی | جون | جولائی | اگست | ستمبر | اکتوبر | نومبر | دسمبر | سال |
بلند ترین °س (°ف) | 27.0 (80.6) |
30.0 (86) |
36.0 (96.8) |
42.2 (108) |
45.2 (113.4) |
48.0 (118.4) |
46.6 (115.9) |
46.0 (114.8) |
42.0 (107.6) |
38.5 (101.3) |
35.0 (95) |
29.0 (84.2) |
48 (118.4) |
اوسط بلند °س (°ف) | 18.3 (64.9) |
19.5 (67.1) |
23.7 (74.7) |
30.0 (86) |
35.9 (96.6) |
40.4 (104.7) |
37.7 (99.9) |
35.7 (96.3) |
35.0 (95) |
31.2 (88.2) |
25.6 (78.1) |
20.1 (68.2) |
29.4 (84.9) |
یومیہ اوسط °س (°ف) | 11.2 (52.2) |
12.9 (55.2) |
17.4 (63.3) |
23.2 (73.8) |
28.6 (83.5) |
33.1 (91.6) |
32.2 (90) |
30.7 (87.3) |
28.9 (84) |
23.7 (74.7) |
17.6 (63.7) |
12.5 (54.5) |
22.7 (72.9) |
اوسط کم °س (°ف) | 4.0 (39.2) |
6.3 (43.3) |
11.2 (52.2) |
16.4 (61.5) |
21.3 (70.3) |
25.7 (78.3) |
26.6 (79.9) |
25.7 (78.3) |
22.7 (72.9) |
16.1 (61) |
7.6 (45.7) |
4.9 (40.8) |
15.9 (60.6) |
ریکارڈ کم °س (°ف) | −3.9 (25) |
−1.0 (30.2) |
1.7 (35.1) |
6.7 (44.1) |
11.7 (53.1) |
13.3 (55.9) |
18.0 (64.4) |
19.4 (66.9) |
12.0 (53.6) |
8.3 (46.9) |
1.1 (34) |
−1.3 (29.7) |
−3.9 (25) |
اوسط عمل ترسیب مم (انچ) | 26.0 (1.024) |
42.7 (1.681) |
78.4 (3.087) |
48.9 (1.925) |
27.0 (1.063) |
7.7 (0.303) |
42.3 (1.665) |
67.7 (2.665) |
17.9 (0.705) |
9.7 (0.382) |
12.3 (0.484) |
23.3 (0.917) |
403.9 (15.901) |
ماہانہ اوسط دھوپ ساعات | 195.5 | 189.5 | 194.5 | 231.3 | 297.1 | 299.5 | 273.8 | 263.2 | 257.3 | 266.1 | 234.8 | 184.4 | ۲,۸۸۷ |
ماخذ#1: NOAA (1961–1990) [۱۱] | |||||||||||||
ماخذ #2: PMD[۱۲] |
آبادیات
[سودھو]آبادی
[سودھو]پشاور دی آبادی تیزی نال ودھی اے تے 1998ء وچ آبادی 982,816 سی۔ آبادی وچ اضافے دی شرح 3.29 فیصد اے جو پاکستان دے ہور شہراں دی اوسط توں زیادہ اے۔ خانہ و مردم شماری پاکستان 2017ء دے مطابق پشاور شہر دی آبادی 1,970,042 نفوس اُتے مشتمل اے۔ [۱۳]
- شہری آبادی: 51.32 فیصد
- دیہاندی آبادی: 48.68 فیصد
- مرد تے عورت دا تناسب: 1.1:1
مذہب
[سودھو]پشاور دی آبادی دا 98.5 فیصد توں زیادہ حصہ مسلمان اے جیہناں دی اکثریت سنی اے۔ شیعہ وی اہم اقلیت نيں۔ [۱۴] موجودہ دور دا پشاور اگرچہ مسلمان اکثریت اُتے مشتمل اے تے ماضی وچ ایتھے ہندو، سکھ، یہودی، زرتشت تے بہائی مذہب دے لوک وی آباد سن۔ موجودہ دور وچ سکھاں دی آبادی توں ایتھے ہندو تے مسیحی وی آباد نيں۔
مسیحی شہر دا دوسرا وڈا نسلی گروہ نيں جیہدے پیروکار تقریبن 20,000 دی تعداد وچ نيں، جد کہ احمدیہ برادری دے 7,000 افراد وی پشاور وچ مقیم نيں۔ [۱۴]
ہندوستان دی تقسیم توں بعد پشاور توں سکھاں دی آبادی بہت گھٹ ہوگئی لیکن فیر وی افغانستان تے قبائلی علاقےآں توں پناہ دی تلاش وچ آؤن والے 4000 سکھاں دی وجہ توں آبادی فیر کسے حد تک ودھ گئی۔ [۱۵] 2008ء وچ پاکستان وچ سکھاں دی سبھ توں وڈی تعداد پشاور وچ آباد سی۔ پشاور دے سکھ بطور مادری بولی ہندکو بولدے نيں۔ [۱۶]
1940ء دی دہائی دے آخر تک ایتھے اک چھوٹی مگر فروغ پزیر یہودی برادری وی موجود سی، جو تقسیم ہند تے اسرائیل دے قیام توں بعد بھارت تے اسرائیل منتقل ہوگئے۔ [۱۷]
افغان مہاجرین
[سودھو]پشاور 1978ء وچ افغان خانہ جنگی دے دور توں ای افغان مہاجرین دا میزبان رہیا اے، 1979ء وچ افغانستان اُتے سوویت حملے توں بعد ایہدے وچ بہت زیادہ اضافہ ہويا۔ 1980ء تک 100،000 افغان پناہ گزین ہر مہینے ایتھے داخل ہوئے رہے سی۔ [۱۸] جیہناں وچوں اکثریت ضلع پشاور وچ مقیم ہوگئی۔ [۱۸]
افغان پناہ گزیناں دی وڈی تعداد دے پشاور وچ مقیم ہون دی وجہ توں شہر دے بنیادی ڈھانچے اُتے زور پيا، [۱۹] تے شہر دی آبادی وچ بہت تبدیلیاں رونما ہوئیاں۔ [۱۹] 1988ء دے قومی انتخابات دے دوران پشاور وچ ووٹ کاسٹ کرن لئی تقریبن 100،000 افغان مہاجرین غیر قانونی طور تے مندرج سن۔ [۲۰]
افغان پناہ گزیناں اُتے اکثر انتہاپسند اسلامی گروہاں دے خلاف پاکستان دی جنگ دے دوران ہون والے دہشتگرد حملےآں وچ ملوث ہون دا الزام لگدا رہیا۔ [۲۱]
ثقافت
[سودھو]پشاور نوں صوبا خیبر دے ثقافتی مرکز دی حیثیت حاصل اے۔ ایہدی ثقافت طویل عرصے تک گندھارا ثقافت تے ہندکو ثقافت توں متاثر ہُندی آئی اے۔ 1980ء دی دہائی دے اوائل تک آبادی دی اکثریت ہندکو سی جو ایتھے دے مقامی نيں۔ بعد وچ افغانستان توں افغان مہاجرین دی کثیر تعداد بارڈر عبور کرکے ایتھے پہنچ گئی تے شہر دی ثقافت نوں افغانی اثرات نے متاثر کر دتا۔ ہندکو افراد زیادہ تر شہری جد کہ پختون افغانی افراد دی اکثریت دیہاتی پس منظر رکھدی اے۔ ايسے طرحاں شادی بیاہ تے رہن سہن وچ وی واضح فرق دیکھیا جا سکدا اے۔
بولی
[سودھو]پشاور وچ زمانہ قدیم توں ہندکو بولی جاندی اے۔ پنجابی دا ایہ انگ پشوری ہندکو کہلاؤندا اے۔ 1980ء مگروں ایتھے افغانی مہاجرین دی آمد توں مگروں پختو بولن والے وی ہوگئے نیں۔
پشاوری چپل
[سودھو]چپل دی اک قِسم پشاوری چپل زیادہ تر پاکستان دے شمال مغربی علاقےآں وچ استعمال کیتی جاندی اے۔ ایہ چپل شلوار قمیض دے نال استعمال کیتی جاندی اے۔ شروع وچ ایہ چپل چمڑے دی مدد نال صرف کالے تے بھورے رنگ وچ تیار کيتی جاندی سی، ہن ایہ کئی دوسرے رنگاں وچ وی تیار کيتی جاندی اے، لوک چپل سازاں توں اپنے پسندیدہ رنگ دی پشاوری چپل بنواؤندے نيں۔
مختلف مذہبی تہواراں تے تقریبات وچ وی پشاوری چپل پہنی جاندی اے۔ ہر تہوار تے تقریب وچ اوہنوں کافی مقبول سمجھیا جاندا اے۔ ڈیزائنز وچ ڈبل تلوے والی پشاوری چپل تیار کيتی جاندی اے۔ پشاوری چپل پاکستان دے ہور علاقےآں وچ وی تیزی نال مقبول ہوچکی اے۔ [۲۲] [۲۳]
پشاوری پگڑی
[سودھو]پشاوری پگڑی اک پگڑی دی قسم اے۔ ایہ پشاور وچ زیادہ تر استعمال ہُندی اے اس لئی پشاور دی نسبت توں ایہ ناں پيا۔
قدیم شہر
[سودھو]ماضی وچ پشاور دے گرد دیوار بنی ہوئی سی جس دے ہن آثار ہی باقی بچ گئے نيں۔ زیادہ تر گھر کچی اِٹاں توں بنے نيں تے ایہدے وچ لکڑی استعمال ہوئی اے تاکہ زلزلے دے اثرات نوں کم کيتا جا سکے۔ شہر دیاں پرانی عمارتاں سیٹھی محلہ، مسجد مہابت خان، کوٹلا محسن خان، چوک یادگار تے قصہ خوانی بازار وغیرہ وچ دیکھے جا سکدے نيں۔ مسلسل تعمیر و ترقی دی وجہ توں پرانیاں عمارتاں دے تحفظ دی ضرورت اے۔ پشاور دے گرد دیوار وچ اٹھ دروازے سن جتھے توں مختلف علاقےآں نوں راستے جاندے سن مثلن ہشتنگری دروازہ، ایتھے توں ھثتنگر (چارسدا) نوں سڑک جاندی سی، لاہوری دروازہ، ایتھوں لہور نوں سڑک جاندی سی۔ دروازےآں دے آثار زمانے دی بے رحمی توں مٹ گئے سن فیر صوبائی حکومت نے اوہناں نوں از سر نو علامتی طور تے بنا دتا۔
قصہ خوانی بازار
[سودھو]قصہ خوانی بازار پاکستان دے صوبا خیبر وچ پشاور دا اک مشہور تریخی بازار اے۔ قصہ خوانی بازار تاریخی لحاظ توں ادبی تے سیاسی مرکز دی حیثیت رکھدا اے۔ اس بازار دا ناں دراصل ایتھے دے روايتی قہوہ خاناں، تکہ کباب، چپلی کباب، تے خشک میوہ جات دی دکاناں دے نال جڑی اس تجارت توں منسوب اے جتھے پہلے پہل دور دراز توں آئے تاجر ایتھے دے مہمان خاناں وچ قیام کردے تے اپنے اپنے ملکاں دے حالات قصہ دی شکل وچ بیاں کردے۔ ایتھے دے قصہ گو پورے علاقے وچ مشہور سی۔ ایتھے تاجراں دے علاوہ قافلاں دا وی پڑاؤ ہُندا تے فوجی مہمات دا آغاز تے فیر اختتام جو تفصیلاً ہر مہم دے احوال دے نال ایتھے ہويا کردا سی۔ [۲۴] ایتھے دے پیشہ ور قصہ گو بہت مشہور سن تے ایہ تاجراں، مسافراں تے فوجیاں توں سنے قصےآں نوں نہایت خوبی توں بیاں کيتا کردے سن ۔ اک وقت وچ اس بازار نوں غیر تحریر شدہ تریخ دا مرکز کہیا جاندا سی۔ خیبر پختونخوا دے گزئٹیر دے سیاح لوئل سیمس تے پشاور دے برطانوی کمشنر ہربرٹ ایڈورڈز نے اپنیاں لکھتاں وچ اس بازار نوں وسط ایشیا دا پکاڈلی قرار دتا اے۔[۲۵][۲۶][۲۷]
سیٹھی محلہ
[سودھو]سیٹھی محلہ، قدیم پشاور دے اندراں دیوار شہر دے مرکز وچ اک علاقہ اے جو وسط ایشیائی طرز تعمیر دے گھراں لئی مشہور اے۔ محلے وچ سیٹھی خاندان دے ست مکانات موجود نيں جو فن دا اک اعلیٰ نمونہ نيں۔ [۲۸]
موسیقی
[سودھو]افغان جنگ دی وجہ توں افغان مہاجرین پاکستان پہنچے تے پشاور وچ افغان موسیقار تے فنکار وی آگئے۔ اس توں علاوہ ہندکو، پختو موسیقی تے سینما، دری موسیقی جو تاجک افراد دی پسند اے تے فارسی وچ کتاباں دی چھپائی وی پشاور وچ فروغ پا چکی اے۔
2002 وچ متحدہ مجلس عمل دی انتخابی کامیابی توں بعد عوامی سطح اُتے موسیقی دی نمائش تے پبلک ٹرانسپورٹ اُتے موسیقی اُتے پابندی لگ گئی سی۔ بعد وچ نسبتن آزاد خیال عوامی نیشنل پارٹی تے تحریک انصاف دیاں صوبائی حکومتاں دے دور وچ ثقافتی سرگرمیاں نوں فروغ مِلیا۔
عجائب گھر
[سودھو]پشاور عجائب گھر پشاور وچ اک تاریخی عجائب گھر اے۔ ایہدی خصوصیت گندھارا رہتل دی نوادرات اے۔
معیشت
[سودھو]پشاور دی معاشی اہمیت تاریخی طور اُتے درہ خیبر داخلے اُتے ہونے دی وجہ توں امتیازی حیثیت رہی اے۔ ایہ وسط ایشیا تے برصغیر پاک و ہند دے درمیان وچ تجارت دا سب توں اہم راستا رہیا اے۔ ویہويں صدی دے وسط توں پشاور دی معیشت نوں ہپی راہ وچ ہون دی وجہ توں وی بہت فائدہ ہويا۔ پشاور دی متوقع ماہانہ فی کس آمدنی اسلام آباد 117،924 تے کراچی 66،2359 دے مقابلے وچ 2015ء وچ 55،246 سی۔ [۲۹]
صنعت
[سودھو]جمرود روڈ اُتے واقع پشاور دی صنعتی اسٹیٹ 868 ایکڑ اُتے محیط اے جو 1960ء وچ قائم کيتا گیا اک صنعتی زون اے۔ [۳۰] حیات آباد صنعتی اسٹیٹ پشاور دے مغرب دے مضافات وچ واقع اے جتھے 646 صنعتی یونٹس موجود نيں۔ کئی یونٹس ہن استعمال وچ نئيں۔[۳۱]
روزگار
[سودھو]شہر وچ افغان پناہ گزین افراد دی وڈی تعداد وچ ہون دے نتیجے وچ پشاور دے رہائشیاں دا صرف 12 فیصد 2012ء وچ رسمی معیشت وچ روزگار حاصل کر سکیا سی۔[۳۲] 2012ء وچ تقریبن 41 فیصد باشندےآں ذاتی خدمات وچ برسر روزگار ہوئے، [۳۲] جد کہ 2012ء وچ شہر وچ 55 فیصد افغان مہاجرین روزانہ اجرت حاصل کرن والے سی۔ [۳۲]
آمد و رفت
[سودھو]فضائی
[سودھو]پشاور بین الاقوامی ہوائی اڈا (کوڈ: PEW|OPPS) پاکستان چ پشاور دے مقام اُتے واقع بین الاقوامی ہوائی اڈا اے۔ ایہ پشاور شہر دے مرکز توں تقریبن 10 منٹ دی مسافت اُتے واقع اے تے پاکستان وچ اک مصروف ترین ہوائی اڈا شمار ہُندا اے۔ اس ہوائی اڈے دی غیر معمولی گل ایہ اے کہ ایہدے رن وے دے اک حصے اُتے ریل دی پٹری لنگھدی اے جو خیبر ٹرین سفاری دے استعمال وچ اے جو لنڈی کوتل تک سفر کردی اے۔
ایہ ہوائی اڈا اک لحاظ نال وادی پشاور دے مرکز وچ واقع اے۔ پشاور انٹرنیشنل ایئرپورٹ پاکستان دے راجگڑھ اسلام آباد توں تقریبن 180 کلومیٹر دے فاصلے اُتے واقع اے، گڈی اُتے ایہ سفر تقریبن 2 گھینٹے وچ طے کيتا جا سکدا اے۔ اس ہوائی اڈے دی تاریخی اہمیت مُلک دے دوسرے ہوائی اڈیاں دی نسبت ممتاز اے۔ چونکہ پشاور صوبے دا مرکز اے اس لئی ایہ ملک دے شمال مغربی حصے وچ دنیا نال رابطے دا واحد ذریعہ اے جو عالمی معیار اُتے پورا اتردا اے۔
ریلوے
[سودھو]پشاور چھاؤنی ریلوے اسٹیشن پشاور وچ کراچی - پشاور مرکزی ریلوے لائن اُتے واقع اے۔ ایہ پشاور شہر دا مرکزی تے پاکستان ریلویز دا اک اہم ریلوے اسٹیشن اے۔ ایتھے عوام ایکسپریس، خوشحال خان خٹک ایکسپریس تے خیبر میل ریل گاڑیاں چلدیاں نيں۔
اس اسٹیشن توں ٹریناں پاکستان دے مختلف شہراں نوں جاندیاں نيں، جیہناں وچ کراچی، لہور، راولپنڈی، گجرانوالا، گجرات، جہلم، خانیوال، ملتان، بہاولپور، رحیم یار خاں، ڈیرا غازی خان، سکھر، جیکب آباد، لاڑکانا، کوئٹا، تے کوٹری شامل نيں۔ پشاور وچ دوسرا ریلوے اسٹیشن پشاور شہر ریلوے اسٹیشن اے۔
شاہراہواں
[سودھو]پشاور تاریخی طور تے بہت اہمیت دا حامل رہیا اے جو مختلف رستےآں توں وسط ایشیا تے جنوبی ایشیا نال مربوط رہیا اے۔ شہر وچ عمومی آمد و رفت لئی سڑکاں دا جال موجود اے۔ مندرجہ ذیل بین صوبائی یا بین الاقوامی شاہراہواں دا ذکر اے۔
گرینڈ ٹرنک روڈ
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: گرینڈ ٹرنک روڈ
گرینڈ ٹرنک روڈ یا جیہنوں مختصرن جی ٹی روڈ وی کہیا جاندا اے دراصل ایشیا دیاں طویل ترین تے قدیم ترین شاہراہواں وچوں اک اے۔ ایہ 2000 سال پرانی اے۔ ایہ شاہراہ جنوبی ایشیا نوں وسطی ایشیا نال ملاؤندی اے جو کلکتا توں شروع ہو کے پاکستان وچ پشاور تک آؤندی اے۔
قومی شاہراہ 55
[سودھو]قومی شاہراہ 55 یا این-55، جیہنوں عام طور تے انڈس ہائی وے کہیا جاندا اے، پاکستان دے صوبا سندھ، پنجاب تے خیبر نال منسلک کرن والی اک اہم شاہراہ اے۔ ایہنوں دریائے انڈس دے مشرقی کنارےآں اُتے واقع این-5 اُتے دباؤ نوں گھٹ کرن تے کراچی تے پشاور دے درمیان وچ اک مختصر تے متبادل راستا اختیار کرن لئی بنایا گیا سی۔ اس شاہراہ دی تجویز 1980ء وچ دتی گئی تے کم دا آغاز 1981ء وچ کراچی توں ہويا تے 7 سال بعد پشاور وچ مکمل ہوئی۔
پشاور رنگ روڈ
[سودھو]پشاور رنگ روڈ یا خیبر ہائی وے ایس-13 پشاور وچ واقع 35 کلومیٹر (22 میل) طویل اک مداری شاہراہ اے۔ [۳۳]
موٹروے
[سودھو]ایم 1 موٹروے (M1) پاکستان وچ موٹروے اے جو صوبا خیبر تے پنجاب نوں ملاؤندی اے۔ ایہ 155 کلومیٹر طویل اے، 88 کلومیٹر خیبر وچ واقع اے۔ ایہ افغانستان تے وسطی ایشیا لئی اک اہم رابطہ سڑک بن چکی اے۔ ایہ پاکستان موٹروے دا حصہ اے۔[۳۴]۔
درۂ خیبر
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: درۂ خیبر
درۂ خیبر پاکستان دی شمال مغربی سرحد اُتے پشاور توں 33 میل طویل دور اُچے، خشک تے دشوار گزار پہاڑاں وچ گھریا ہويا اک درہ اے۔ چوڑائی اک جگہ صرف دس فٹ اے۔ پاکستان تے افغانستان دے درمیان آمدورفت دا سبھ توں وڈا ذریعہ اے۔ تریخ وچ ایہنوں بڑی اہمیت حاصل اے۔ برصغیر وچ شمال مغرب دی طرفوں وی جِنّے فاتحین آئے ايسے درے توں آئے سی۔ انگریزاں نے 1879ء وچ ایہدے اُتے قبضہ کرلیا۔ درہ خیبر جمرود توں شروع ہُندا اے تے تورخم تک جاندا اے جو پاک افغان سرحد دی آخری چوکی اے۔
تعلیم
[سودھو]پشاور وچ بہت سارے تعلیمی ادارے نيں جیہناں وچ سکول، کالج تے یونیورسٹیاں شامل نيں۔ پاکستان دے پہلے وزیر اعظم لیاقت علی خان نے پشاور یونیورسٹی اکتوبر 1950ء وچ قائم کيتی سی۔ ایڈورڈز کالج 1900ء وچ ہربرٹ ایڈورڈز نے بنایا سی، ایہنوں صوبے دا قدیم ترین کالج منیا جاندا اے۔
ایتھے پشاور دیاں سرکاری تے غیر سرکاری یونیورسٹیاں وچوں کچھ دے ناں نيں:
- جامعۂ پشاور
- اسلامیہ کالج یونیورسٹی
- خیبر میڈیکل یونیورسٹی
- اباسین یونیورسٹی
- سٹی یونیورسٹی آف سائنس اینڈ انفارمیشن ٹیکنالوجی
- فرنٹیئر ویمن یونیورسٹی
- گندھارا یونیورسٹی
- اقراء نیشنل یونیورسٹی (سابقہ پشاور یونیورسٹی آف اقراء یونیورسٹی کراچی)
- نیشنل یونیورسٹی آف کمپیوٹر اینڈ ایمرجنگ سائنسز، پشاور کیمپس
- پریسٹن یونیورسٹی (پاکستان)
- قرطبہ یونیورسٹی
- یونیورسٹی سرحد
- یونیورسٹی آف انجینئرنگ اینڈ ٹیکنالوجی، پشاور
- زرعی یونیورسٹی
- انسٹی ٹیوٹ آف مینیجمنٹ سائنسز
- ایمز یونیورسٹی آف امرجنگ سائنسز
- سرحد یونیورسٹی آف سائنس اینڈ ٹیکنالوجی
- سیکوز یونیورسٹی آف آئی ٹی اینڈ امرجنگ سائنسز
کھیل
[سودھو]ارباب نیاز اسٹیڈیم پشاور وچ ٹیسٹ کرکٹ دا اسٹیڈیئم اے، ہور اسٹیڈیئمز وچ پشاور کلب گراؤنڈ تے قیوم اسٹیڈیئم شامل نيں۔[۳۵] پشاور دی مقامی کرکٹ ٹیم پشاور پینتھرز اے۔ جد کہ پاکستان سپر لیگ وچ پشاور دی کرکٹ ٹیم پشاور زلمی اے۔ [۳۶] فیلڈ ہاکی تے اسکواش وی پشاور وچ بہت مقبول نيں۔ پشاور گالف کورس، پشاور وچ اک وڈا گالف کورس اے۔ ایہ شہر دے مرکز وچ جی ٹی روڈ اُتے شامی روڈ دے نال واقع اے۔ ایہ برطانوی راج دے نو آبادیاتی دور وچ تعمیر گیا سی۔ [۳۷][۳۸] موجودہ دور وچ ایہ پاک فضائیہ دے زیر انتظام اے۔ [۳۹]
اہم شخصیتاں
[سودھو]- سردار عبدالرب نشتر، سابق گورنر پنجاب
- غلام محمد قاصر، اردو شاعر
- ہاشم خان، سابق برٹش اوپن اسکواش فاتح
- یونس خان، کرکٹ کھلاڑی
- جہانگیر خان، اسکواش دے سابق نمبر 1 کھلاڑی
- یحییٰ خان، صدر و آرمی چیف پاکستان
- محمد ضیاء الحق، صدر و آرمی چیف پاکستان
- شاہد آفریدی، سابق کپتان پاکستان قومی کرکٹ ٹیم
- جان شیر خان، اسکواش دے سابق فاتح
- پطرس بخاری، اردو مزاح نگار
- رحیم اللہ یوسفزئی، صحافی
- رحمان بابا، پختو شاعر
- قمر زمان، اسکواش کھلاڑی
- مدھوبالا، بولی وڈ اداکارہ
- دلیپ کمار، بولی وڈ اداکار
- امجد خان، بولی وڈ اداکار
- آغا جی اے گل
- خاطر غزنوی شاعر
- پری شان خٹک معلم، ادیب
- بدرمنیر
- ضیا سرحدی
- شاہ قبول اولیاء
- ملک راج آنند
- ونود کھنہ، بولی وڈ اداکار
- راج کپور، بولی وڈ اداکار
- ہاشم خان
- ثانیہ نشتر
جڑواں شہر
[سودھو]مورت نگری
[سودھو]-
اسلامیہ کالج
-
اسلامیہ کالج
-
آرمی پبلک اسکول
-
ایڈورڈز کالج
-
گورنمنٹ ہائی سکول پشاور
-
زرعی یونیورسٹی پشاور
-
جامعہ پشاور
-
سٹی یونیورسٹی
-
فاسٹ یونیورسٹی
-
ایم 1 موٹر وے
-
سنہری مسجد
-
مقبرہ شیخ امام الدین
-
پشاور بین الاقوامی ہوائی اڈا
-
پشاور عجائب گھر
-
لیڈی ریڈنگ اسپتال
-
بورڈ بازار
-
دلیپ کمار کا گھر
-
کپور حویلی راج کپور دی پیدائش گاہ
کتابیات
[سودھو]- Ahmad, Aisha and Boase, Roger. 2003. "Pashtun Tales from the Pakistan-Afghan Frontier: From the Pakistan-Afghan Frontier." Saqi Books (1 مارچ 2003)۔ ISBN [[Special:BookSources/0-86356-438-0۔
- Beal, Samuel. 1884. "Si-Yu-Ki: Buddhist Records of the Western World, by Hiuen Tsiang." 2 vols. Trans. by Samuel Beal. London. Reprint: Delhi. Oriental Books Reprint Corporation. 1969.
- Beal, Samuel. 1911. "The Life of Hiuen-Tsiang by the Shaman Hwui Li, with an Introduction containing an account of the Works of I-Tsing"۔ Trans. by Samuel Beal. London. 1911. Reprint: Munshiram Manoharlal, New Delhi. 1973.
- Dani, Ahmad Hasan۔ 1985. "Peshawar: Historic city of the Frontier" Sang-e-Meel Publications (1995)۔ ISBN [[Special:BookSources/969-35-0554-9۔
- Dobbins, K. Walton. 1971. "The Stūpa and Vihāra of Kanishka I"۔ The Asiatic Society of Bengal Monograph Series, Vol. XVIII. Calcutta.
- Elphinstone, Mountstuart. 1815. "An account of the Kingdom of Caubul and its dependencies in Persia, Tartary, and India; comprising a view of the Afghaun nation." Akadem. Druck- u. Verlagsanst (1969)۔
- Foucher, M. A. 1901. "Notes sur la geographie ancienne du Gandhâra (commentaire à un chaptaire de Hiuen-Tsang)۔" BEFEO No. 4, Oct. 1901, pp. 322–369.
- Hargreaves, H. (1910–11): "Excavations at Shāh-jī-kī Dhērī"; Archaeological Survey of India, 1910–11، pp. 25–32.
- Hill, John E. 2003. "Annotated Translation of the Chapter on the Western Regions according to the Hou Hanshu۔" 2nd Draft Edition.
- Hill, John E. 2004. "The Peoples of the West from the Weilue" 魏略 by Yu Huan 魚豢: A Third Century Chinese Account Composed between 239 and 265 CE. Draft annotated English translation.
- Hopkirk, Peter۔ 1984. "The Great Game: The Struggle for Empire in Central Asia" Kodansha Globe; Reprint edition. ISBN [[Special:BookSources/1-56836-022-3۔
- Moorcroft, William and Trebeck, George۔ 1841. "Travels in the Himalayan Provinces of Hindustan and the Panjab; in Ladakh and Kashmir, in Peshawar, Kabul, Kunduz, and Bokhara.۔. from 1819 to 1825"، Vol. II. Reprint: New Delhi, Sagar Publications, 1971.
- Reeves, Richard. 1985. "Passage to Peshawar: Pakistan: Between the Hindu Kush and the Arabian Sea." Holiday House ستمبر 1985. ISBN [[Special:BookSources/0-671-60539-9۔
- Imran, Imran Rashid. 2006. "Baghaat-i-Peshawar." Sarhad Conservation Network. جولائی 2006.
- Imran, Imran Rashid. 2012. "Peshawar – Faseel-e-Shehr aur Darwazay." Sarhad Conservation Network. مارچ 2012.
باہرلے جوڑ
[سودھو]حوالے
[سودھو]- ↑ "صفحہ سانچہ:نام صفحہ في GeoNames ID". http://sws.geonames.org/1168197. Retrieved on ۱۷ ستمبر ۲۰۲۴.
- ↑ "صفحہ سانچہ:نام صفحہ في ميوزك برينز.". https://musicbrainz.org/area/833b4fc9-abe8-4b23-9c55-516a60e5a7bb. Retrieved on ۱۷ ستمبر ۲۰۲۴.
- ↑ https://www.samaa.tv/news/2017/08/pakistans-10-populous-cities-revealed/
- ↑ اجازت نامہ: Creative Commons Attribution 3.0 Unported
- ↑ Peshawar: Oldest continuously inhabited City in South Asia۔ DAWN.com. Retrieved 17 اکتوبر 2014.
- ↑ (1834) Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland. Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland., 114–. Retrieved on 13 دسمبر 2012.
- ↑ ۷.۰ ۷.۱ (2007) Historic Cities of the Islamic World. BRILL. ISBN 9789004153882. Retrieved on 24 مارچ 2017.
- ↑ (1965) Journal of the Research Society of Pakistan, Volume 2, Issue 1 – Volume 3, Issue 2. Research Society of Pakistan.
- ↑ "Journal of Central Asia". Journal of Central Asia (Centre for the Study of the Civilizations of Central Asia, Quaid-i-Azam University,) 19. 1996.
- ↑ ۱۰.۰ ۱۰.۱ ۱۰.۲ ۱۰.۳ ۱۰.۴ History of Peshawar – Peshawar City Documentary Peshawar Beautiful Places – YouTube
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ ۱۴.۰ ۱۴.۱ (2006) Peshawar District: Socio-political Profile. Pattan Development Organization.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Abouzeid, Rania (22 نومبر 2010). "Pakistan: The Embattled Sikhs in Taliban Territory". Time World. Time Inc. https://web.archive.org/web/20190106221218/http://content.time.com/time/world/article/0,8599,2032514,00.html. Retrieved on 13 دسمبر 2012.
- ↑ Jewish ghosts in Pakistan
- ↑ ۱۸.۰ ۱۸.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ ۱۹.۰ ۱۹.۱ HAIDER, MURTAZA (20 جون 2012). "Of refugees, cities and cultures". Dawn. https://web.archive.org/web/20190106221140/https://www.dawn.com/news/728044. Retrieved on 5 اپریل 2017.
- ↑ Lorch, Donatella (16 نومبر 1988). "Pakistan Restricts Afghan. Refugees". نیو یارک ٹائمز. نیو یارک ٹائمز Company. https://web.archive.org/web/20190106221215/https://www.nytimes.com/1988/11/16/world/pakistan-restricts-afghan-refugees.html. Retrieved on 13 دسمبر 2012.
- ↑ "Pakistan wants millions of Afghan refugees gone. It's a humanitarian crisis waiting to happen.". Reuters. Public Radio International. 30 مارچ 2017. https://web.archive.org/web/20190106221134/https://www.pri.org/stories/2017-03-30/pakistan-wants-millions-afghan-refugees-gone-its-humanitarian-crisis-waiting. Retrieved on 5 اپریل 2017.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ پشاور تے قصہ خوانی بازار
- ↑ حکومت صوبا سرحد. . سرکار پاکستان.
- ↑ وکٹوریا سکاف فیلڈ. . ٹارس پارک پیپر بیک.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Forgotten in the ‘lost-and-found’ of our heritage
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ (Jun 1, 2015) Pakistan: Doing Business and Investing in Pakistan: Strategic, Practical Information, Regulations, Contacts. Lulu. ISBN 978-1-5145-2747-4.
- ↑ "CPEC-inspired economic zones". Dawn. دسمبر 28, 2015. https://web.archive.org/web/20190106221227/https://www.dawn.com/news/1228970. Retrieved on 7 اپریل 2017.
- ↑ ۳۲.۰ ۳۲.۱ ۳۲.۲ "Fragile economy of Peshawar and policy failure". The Tribune. جولائی 20, 2016. https://web.archive.org/web/20190106221242/https://tribune.com.pk/story/1145097/fragile-economy-peshawar-policy-failure/. Retrieved on 7 اپریل 2017.
- ↑ Pakhtunkhwa Highways Authority
- ↑ http://pakistaniat.com/2007/11/11/peshawar-islamabad-motorway-m1-is-now-open-for-traffic/
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Peshawar Golf Course on Google Maps
- ↑ Peshawar Golf Club at Golf World Map
- ↑ Peshawar Golf Club (Peshawar) at Wikimapia
- ↑ Farooq, Umer (6 جنوری 2012). "Indonesia seeking to enhance trade with Khyber-Pakhtunkhwa". دی ایکسپریس ٹریبیون. دی ایکسپریس ٹریبیون News Network. https://web.archive.org/web/20190106221247/https://tribune.com.pk/story/317118/indonesia-seeking-to-enhance-trade-with-khyber-pakhtunkhwa/. Retrieved on 13 دسمبر 2012.
پاکستان دے وڈے شہر | |
---|---|
راجگڑھ:اسلام آباد | |
پنجاب |
اٹک • بہاولپور • چکوال • چنیوٹ • فیصل آباد • جڑاں والا • اوکاڑا • گجراں والا • گجرات • جھنگ • جہلم • قصور • کھاریاں • لہور ۱ • میاں والی • ملتان • |
خیبر |
ایبٹ آباد • چترال • ہری پور • کوہاٹ • کوہستان • پشاور ۱ • مانسہرہ • مردان • نوشہرہ • بنوں • جمرود |
سندھ |
حیدر آباد • جیکب آباد • کراچی ۱ • خیرپور • لاڑکاݨا • نوابشاہ • سکھر • ٹھٹا • سانگھڑ • بدین |
بلوچستان | |
گلگت بلتستان | |
ازاد کشمیر | |
1 صوبےآں دے راجگڑھ :۞:2 ازاد کشمیر دا راجگڑھ |
- Pages with graphs
- Pages with disabled graphs
- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- صفحات مع خاصیت P2716
- صفحات مع خاصیت P17
- جغرافیائی حوالہ ویکی ڈیٹا توں ماخوذ
- صفحات مع خاصیت P1376
- صفحات مع خاصیت P131
- متناسقات ویکی ڈیٹا توں ماخوذ
- صفحات مع خاصیت P2046
- صفحات مع خاصیت P2044
- صفحات مع خاصیت P1082
- صفحات مع خاصیت P421
- صفحات مع خاصیت P281
- صفحات مع خاصیت P473
- صفحات مع خاصیت P1566
- پاکستان
- پشاور
- پاکستان دے راجگڑھ
- پاکستان دے شہر
- پاکستان دے آباد تھاں
- خیبر پختونخوا دے آباد تھاں
- پاکستان دے میٹروپولیٹن علاقہ جات
- نقشیاں نال صفحے