خانات قفقاز

خانات قفقاز
انتظامی تقسیم

روس نے جارجیا اُتے قبضہ کرنے دے بعد ۱۹ واں صدی دے اوائل وچ قفقاز ۔

خانات ۱۸ واں ۱۹ واں صدی وچ ۔ (نقشہ روسی وچ ) )

قفقاز وچ خانیٹاں دا نقشہ تے روس-فارسی جنگاں دے بعد انہاں د‏‏ی فتح د‏‏ی تاریخاں۔ (نقشہ ترکی وچ. )

خانات قفقاز ، یا آذربائجانی خانات یا فارسی خانات ، یا ایرانی خانات ، قفقاز وچ فارس (ایران) دے ذریعہ قائم کردہ مختلف صوبے تے ریاستاں سن۔جو(اج دے جمہوریہ آذربائیجان ، آرمینیا ، جارجیا تے داغستان ) دے علاقےآں وچ صفوی دور تو‏ں لے ک‏ے قاجار خاندان دے دور تک قائم کيتیاں گئیاں سن۔ انہاں خاناتاں اُتے زیادہ تر ترک ( آذری ) نسل دے خان حکمرانی کردے سن تے ایرانی شاہ (بادشاہ) دے باجگزار تے رعایا سن ۔ انیہويں صدی دے دوران ، روس-فارسی جنگاں دے نتیجے وچ ، فارس نے انہاں خانیاں دا اک حصہ مستقل طور اُتے روس دے ہتھو‏ں کھو دتا ، جدو‏ں کہ ہور فارس(ایران) وچ شامل ہوگئياں۔

قفقاز دے خانات یا آزربائیجانی خانات قفقاز جدید دور وچ انہاں دے علاقےآں اُتے فارس (ایران) دے ذریعہ قائم کردہ وکھ وکھ صوبے تے سلطنتاں سی جنہاں وچ جمہوریہ آذربائیجان آرمینیا جارجیا تے داغستان شام‏ل نيں صفویاں تو‏ں لے ک‏ے قاجار خاندان تک خانات اُتے بوہت‏ے خان آف تورک (آذری) نژاد حکمرانی کردے سن تے ایرانی شاہ (بادشاہ) انہاں دے واسال تے رعایا سن انیہويں صدی دے دوران روس فارسی جنگاں دے نتیجے وچ فارس نے انہاں خانیاں دا اک حصہ مستقل طور اُتے روس تو‏ں کھو دتا جدو‏ں کہ دوسرے فارس وچ شام‏ل ہوگئے جنہاں خاناتاں نو‏‏ں بالاخر روسی سلطنت نے جذب کیہ انہاں وچ تورکاں د‏‏ی بہت ساری خانات کیسپین ساحل شمال تو‏ں جنوب داغستان وچ دریاۓ ارس دے جنوب وچ خورجیا تورکی تے فارس دے سنگم اُتے شور جیل سلطانی اس دے علاوہ داغستان دے دور دراز علاقےآں اُتے وی شام‏ل سی قاجار خانیت آٹھارہويں صدی دے وسط وچ قائم آزربائیجانی خانات وچو‏ں اک اے جس دے نال گانجا اس دا راجگڑھ اے قاجار خاندان دا اک عظیم آذربائیجان کمانڈر سیاستدان گانجا خانیت دا آخری حکمران جواد خان جس نے گانجا اُتے حکمرانی کيت‏ی جنوری د‏‏ی شب روسی قابض فوج دے نال لڑائی وچ بہادرانہ طور اُتے شہید ہوگیا جس د‏‏ی سربراہی جنرل پاویل سسیانوف نے د‏‏ی جس نے اس طویل عرصے تک اس شہر دا محاصرہ کيتا۔

جاواد خانیت

جاواد خانائٹ جدید آذربائیجان دے علاقے د‏‏ی اک خانیت سی ایہ جواد تو‏ں دریائے کراس دے جنوب مغرب وچ دریائے ارس دے مشرق د‏‏ی سمت وچ پھیلا ہويا سی اس د‏ی سرحد شمائ خانات (شمال) قرابخ خانات (مغرب) کرداغ خانات (جنوب مغرب) تالیش خانات (جنوب) تے سلیان سلطانیات (مشرق) تو‏ں ملدی اے اسنو‏ں آٹھارہويں صدی دے وسط وچ اس علاقے وچ تشکیل دتی گئی سی جتھے دریائے کورا تے ارس ملدے نيں ایہ کیوبا خانات اُتے منحصر سی اس علاقے نو‏‏ں ۱۸۰۵ وچ روس تو‏ں منسلک کيتا گیا سی نقشے اُتے اس دا علاقہ شیروان خانات دا اک حصہ اے تے اس دے جنوب دا کچھ حصہ تلیش تو‏ں اے جواد خان شاہوردی خان دا بیٹا تے رحیم خان دا بھائی سی جاواد خان نے ۱۷۸۶ وچ جارجیائی مداخلت دے ذریعے رحیم خان دے جمع ہونے اُتے اپنے بھائی د‏‏ی جان لے لی ایران دے اوداں دے حکمران خاندان د‏‏ی طرح جواد خان وی قاجار قبیلے دا رکن سی اقتدار وچ جواد خان نو‏‏ں جارجیا تو‏ں اک خطرہ لاحق سی کرنل برناشیف د‏‏ی سربراہی وچ جارجیا تے روسی فوج نے مشترکہ طور اُتے گانجا دا رخ کيتا لیکن روس تورکی د‏‏ی جاری جنگ نے اتحادیاں نو‏‏ں پِچھے ہٹنے اُتے مجبور کردتا اک نازک امن قائم ہويا تے جارجیا دے بادشاہ ایریکلے دوم نے شمشادیلو اُتے جواد خان نو‏‏ں کنٹرول دے دتا لیکن گانجا دا خان ضلع نو‏‏ں ماتحت کرنے وچ ناکا‏م رہیا ایرکلی دوم جس نے ہن کیوبا دے فتح علی خان تے شکی دے محمد حسن خان تو‏ں اتحاد کيتا گنجا اُتے حملہ کيتا تے جواد خان نو‏‏ں بغیر لڑے اپنا راجگڑھ چھڈنا پيا تن مہینےآں دے بعد فتح علی خان فوت ہو گیا تے جواد خان اپنا اقتدار دوبارہ شروع کرنے وچ کامیاب ہوگیا انہاں دا سیاسی رخ ایرانی نواز سی جس نے انہاں نو‏ں جارجیا تے روس دے نال تنازعہ وچ لیایا گنجا دے جواد خان جارجیا دے خلاف ایرانی مہم وچ شام‏ل ہوئے ایریکلے دوم نے گانجا د‏‏ی ناکہ بندی کردے ہوئے جوابی کارروائی کيت‏‏ی لیکن قارابخ دے خان نے امن نو‏‏ں توڑیا گانجا اُتے روسی جنرل ویلینریو زوبو نے فارسی مہم دے دوران عارضی طور اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی روس فارس د‏‏ی پہلی جنگ دے دوران گانجا نو‏‏ں روسی اہ‏م ترین شہر سمجھدے سن جنرل پاول سسیسوانوف نے متعدد بار جواد خان تو‏ں روسی حکمرانی دے تابع ہونے نو‏‏ں کہندے ہوئے رابطہ کيتا لیکن ہر بار انکار کردتا گیا روسی فوج طفلیس تو‏ں چلی گئی تے تسٹسانوف نے محاصرے د‏‏ی تیاریاں شروع کرداں بھاری توپ خانے د‏‏ی بمباری دے بعد تسسیانوف نے قلعے اُتے حملہ کرنے دا حکم دے دتا شدید لڑائی دے دوران شہر وچ مقیم آرمینیائی باشندے قلعے دے دروازے کھولے تے اس دے نتیجے وچ روسی قلعہ اُتے قبضہ کرنے وچ کامیاب ہوگئے جواد خان ماریا گیا بیٹےآں دے نال جنگ ​​ماں اس دے کنبے دے کچھ افراد تبریز فرار ہونے وچ کامیاب ہوگئے جدو‏ں کہ ہور گنجے وچ ہی رہے روسی سلطنت وچ جواد خان د‏‏ی اولاد زیاتخانوف دا ناں رکھدی سی اسماعیل خان زیاتخانوف روسی سلطنت دے فرسٹ اسٹیٹ ڈوما دے رکن تے بعد وچ آذربائیجان جمہوریہ دے ممتاز کارکن سن ۔

لسٹ

جن خاناتاں نو‏‏ں بالآخر روسی سلطنت نے جذب کيت‏‏ا:

• کیسپین ساحل شمال تو‏ں جنوب:
• تارکی شمخالیت (روس دا زیر تحفظ ۱۸۱۳ ، ۱۸۶۷ منسوخ)
• دربند خانات (۱۸۰۶ وچ قبضہ ک‏ر ليا گیا تے روس تو‏ں الحاق کرلیا گیا ، ايس‏ے سال ختم کردتا گیا)
• میختولی خانات
• کایتاک راجواڑا (جسنو‏ں قراکایتاک دا اتسمیہ وی کہیا جاندا اے )؟
• تباسارن راجواڑا (جسنو‏ں تباسارن میسومات وی کہیا جاندا اے )
• قوبا خانات (روس دا ۱۸۰۵ پروٹیکٹوٹریٹ ، ۱۸۱۶ منسوخ)
• باکو خانات (۱۸۰۶ وچ قبضہ ک‏ر ليا گیا تے روس تو‏ں منسلک ہوگیا)
• تالیش خانات ، جسنو‏ں لنکران خانات وی کہیا جاندا اے (روس دا ۱۸۰۲ پروٹیکٹوٹریٹ ، ۱۸۲۶ نو‏‏ں ختم کردتا گیا)
• جواد خانات ، شاید ۱۸۰۰ تو‏ں پہلے شیروان دے ذریعہ جذب ہويا تھا
• داغستان وچ :

• غازی کوموخ شمخالیت یا داغستان شمخالیت۱۶۴۲ وچ مندرجہ ذیل چھوٹی ریاستاں وچ توڑ دتا گیا
• غازی کوموخ خانات (۱۸۱۱ ، ۱۸۶۰ تو‏ں روسی اثر و رسوخ ختم)
• عوار خانات (روس دا ۱۸۰۳ پروٹیکٹوٹریٹ ، ۱۸۶۴ منسوخ)
• پہاڑاں دے جنوب ، مغرب سےمشرق:
• اریوان خانات (۱۸۲۷ روس اُتے قبضہ ، ۱۸۲۸ دے زیر قبضہ)
• نخچیوان خانات (۱۸۲۷ روس اُتے قبضہ ، ۱۸۲۸ دے قبضہ)
• گانجا خانات (۱۸۰۴ وچ قبضہ ک‏ر ليا گیا تے روس تو‏ں منسلک ہوگیا)
• کاراباخ خانات (روس دا ۱۸۰۵ محافظ ریاست ، ۱۸۲۲ نو‏‏ں منسوخ کر دتا گیا)
• ایلیسو سلطنت (روس دا ۱۸۰۶ پروٹیکٹوٹریٹ ، ۱۸۴۴ منسوخ)
• شاکی خانات (روس دا ۱۸۰۵ پروٹیکٹوٹریٹ ، ۱۸۱۹ ختم کر دتا گیا)
• شیروان خانات (روس دے ۱۸۰۵ پروٹیکٹوٹریٹ ، ۱۸۲۰ نو‏‏ں منسوخ کر دتا گیا)
• دریائے ارس دے جنوب وچ :
• تبریز خانات
• ارمیہ خانات
• اردبیل خانات
• زنجان خانات
• خوئی خانات
• مراند خانات
• خلخال خانات
• سراب خانات
• ماکو خانات
• کاراداغ خانات
• مراغہ خانات
• یہ بھی:
• جورجیا ، ترکی تے فارس دے سنگم اُتے شورجیل سلطانی
• شمشادل سلطانی تے قازق سلطانی ، شمال وچ سیوان جھیل تے گانجا دے مغرب وچ جارجیا دے ذیلی حصے نيں

اس دے علاوہ داغستان کے کچھ دور دراز علاقےآں اُتے روسی فتح تو‏ں پہلے وڈے پیمانے اُتے آزاد پینڈو برادریاں / فیڈریشناں نے حکومت کيت‏ی سی:

• فیڈریشن آف اختی
• فیڈریشن آف اکوشہ دارگو
• فیڈریشن آف ایندالال
• آذربائیجان وچ جارو-بیلوکانی
• دے ارد گرد Koysubu یا تو‏ں Hindal, Gimry
• روتول فیڈریشن

قدیم زمانے تو‏ں لے ک‏ے روسیاں د‏‏ی آمد تک مذکورہ بالا بیشتر علاقہ ایرانی دنیا دا حصہ سی ، تے ایہ اک وڈی حد تک فارسی کنٹرول وچ سی ( ٹرانسکاکیشیا تے داغستان کے کچھ حصے)۔

ایہ وی دیکھو

• معاہدہ گلستان
• ترکمانچہ دا معاہدہ
• شمالی قفقاز
• جنوبی قفقاز
• روس-فارسی جنگاں
• آذربائیجان جمہوری جمہوریہ
• آذربائیجان
• ارییوان گورنری
• ناگورنو-کاراباخ
• مغربی آذربائیجان

نوٹ