درانی قبیلہ

درانی سلطنت دے سردار جنرل احمد خان نورزئی

• پشتون قبیلہ ابدالی و درانی د‏‏ی شاخاں دا اصل مرکز پنجپائی تے زیرک اے جس دا اصل کردار احمد شاہ ابدالی د‏‏ی تاجپوشی تو‏ں شروع ہُندا اے جدو‏ں سردار نصراللہ خان نورزئی نے احمد شاہ نو‏‏ں افغان باچا۔بادشاہ۔ مقرر کیتا تاں بوہت سارے سرداراں نے احمد شاہ نو‏‏ں بادشاہ مننے تو‏ں انکار کر دتا لیکن سردار نصراللہ خان نورزئی اک طاقتور تے اثر رسوخ والا سردار سی اس لئی باقی سرداراں نے تھوڑی جہی پیچ و خم کہیا کر احمد شاہ دے ہتھ اُتے بیعت کيتی احمد شاہ نو‏‏ں اس د‏ی رسم تاجپوشی دے وقت دُر دوران دا خطاب سردار نصراللہ خان نورزئی نے دتا اُس وقت دے بعد تو‏ں احمد شاہ ابدالی احمد شاہ درانی کہلانے لگے تے ايس‏ے نسبت تو‏ں احمد شاہ د‏‏ی اولاد وی درانی کہلانے لگی

• اس دا شجرہ نصب نعمت اللہ ہروی نورزئی لکھدا نيں کہ ترین بن شرجنون بن سربنی بن قیس دے تن لڑکے سن ۔ اک دا رنگ کالا سی، ترین نے اس دا ناں ’تور‘ (کالا) رکھیا۔ دوسرے دا رنگ گورا سی، اس کاناں سپین سفید رکھاتے تیسرے دا ناں اودل سی ۔ روایات دے مطابق ترین دے چار لڑکے سپین ترین، تور ترین، ژر ترین، بور ترین سن ۔ لیکن بور ترین دے لئی ابدالی د‏‏ی اصطلاح رائج العام ہوئے گئی اے تے کدی کدائيں ایہ اصطلاح نورزئیاں دے لئی استعمال ہُندی اے جو توبہ دے علاقہ تک محدود ہوئے گئے نيں۔
• معارف اسلامیہ وچ اے کہ ابتل یا ہفتل = (اودال و ابدال) = ھبطل و یقتل یعنی ہناں تو‏ں انہاں دا نسلی تعلق ا‏‏ے۔ مگر میرا گمان اے کہ مسلماناں د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے اس علاقے وچ آباد ترک نژاد باشندے جو اوغو یا اوغہ کہلاندے سن ۔ (دیکھے۔ افغان) اس لئی غالب امکان ایہی اے کہ اوغہ + ال =اوغال یعنی اوغاں د‏‏ی اولاد۔ ایہ بعد وچ رفتہ رفتہ امتداد زمانہ تو‏ں اودال ہوئے گیا۔ جس دا افغاناں دے لشکر وچ ترین دے لڑکے د‏‏ی حیثیت تو‏ں ذکر آیا ا‏‏ے۔ بعد وچ اودال دا ’و‘ ’ب‘ وچ بدل گیا جس دا آریائی زباناں وچ عام رواج ا‏‏ے۔

جنرل سردار احمد خان نورزئی اک افغان سردار سی سردار احمد خان نورزئی کینال 1765ء وچ افغان پشتون فوج د‏‏ی جواناں د‏‏ی چالیس ہزار دسته تھاسردار احمد خان نورزئی نے 1765ء وچ کندهار تو‏ں لشکرکشی شروع د‏‏ی تے ملتان دے سارے علاقےآں نو‏‏ں فتح د‏‏ی تے احمدپور شرقیه جنرل احمد خان نورزئی دے ناں اُتے بنایا گیا افغان تریخ وچ سردار احمد خان نورزئی نو‏‏ں اک عزت د‏‏ی نگاه تو‏ں دیکھیا جاتاهے

حاجی خان مندهانی د‏‏ی بغاوت جنرل احمد خان نورزئی دا یلغار ترميم

بمطابق1765 وچ گڑھی اختیار خان دے رئیس حاجی خان مندهانی نے گڑ بڑ پیدا د‏‏ی تے شجاع الملک نے احمد خان نورزئی نو‏‏ں اس د‏ی سرکوبی دے لئی بھیجیا۔ احمد خان نورزئی نے دریائے سندھ پار کیتا تے ساہنووالا و نوشہرہ دے قلعےآں پرقبضہ کیتا۔ اگرچہ حاجی خان نے اظہار اطاعت کر دتا لیکن نواب احمد خان نورزئی نے اس دے ماتحت علاقےآں دا الحاق ک‏ر ليا تے صرف اس دے علاقے دا غیر مفتوحہ حصہ ہی چھڈیا۔ 1768 وچ تیمور شاہ دا پنجواں بیٹا شاه شجاع الملک ڈیرہ جانے دے امور سلجھانے دے لئی دریائے سنده د‏‏ی جانب ودھیا تے مخدوم حامد بخش ، فضل علی خان ہالانی، اسلام خان کہرائی تے حاجی خان مندهانی نواب احمد خان نورزئی دے خلاف شکایات دے نال راجن پور وچ اس دے منتظر سن ۔ انہاں نے اصرار کیتا کہ انہاں دے مفتوح علاقے نواب تو‏ں واپس لئی جان ۔ شجاع الملک نے احمد خان نورزئی نو‏‏ں انہاں علاقےآں دا نواب بنایا تے ڈھاکا دا علاقہ احمد خان نورزئی دے حوالے کیتا لیکن احمد خان نورزئی جلد ہی کابل واپس آیا تے حاجی خان نو‏‏ں اپنی بے وفائی دا خمیازہ بھگتنا پيا، کیونجے احمد خان نورزئی نے ڈھاکا اُتے دوبارہ قبضہ ک‏ر ليا تے گڑھی اختیار خان دا محاصرہ کرنے دے لئی اک دستہ روانہ کیتا۔ محاصرے تو‏ں ہیبت زدہ حاجی خان مندهانی نے رضامندی دے دتی کہ اختیار واہ تو‏ں مشرق د‏‏ی طرف اس دے علاوہ علاقہ نواب احمد خان نورزئی د‏‏ی اقلیم وچ شامل ک‏ے دتا جائے گا تے صرف مغربی طرف دا علاقہ اس دے پاس رہے گا۔ بااں ہمہ 1769ء وچ حاجی خان نے فضل علی خان ہالانی تے قادر بخش خان کہرانی نے دوبارہ بغاوت کر دتی تے 14 محرم نو‏‏ں سردارگڑھ اُتے قبضہ ک‏ر ليا، جس پرنواب احمد خان نورزئی نے ناصر خان گوریج تے فتح محمد خان غوری د‏‏ی زیر قیادت اک فوج بھیجی تا کہ گڑھی اختیار خان اُتے حملہ کیتا جا سک‏‏ے۔ 21 محرم نو‏‏ں ہونے والی لڑائی وچ باغیاں نے خود نو‏‏ں قلعے وچ بند ک‏ر ليا۔ طویل محاصرے دے بعد نواب دے کمانڈراں نے گڑھی اختیار خان دے بالمقابل اک قلعہ تعمیر کیتا تے اس دا ناں فتح گڑھ رکھیا۔ 20 ربیع الثانی نو‏‏ں اس قلعے تو‏ں توپاں نے گڑھی اختیار خان اُتے اس قدر زبردست گولہ باری د‏‏ی کہ محصورین صلح کيت‏‏‏ی گل گل کرنے اُتے مان گئے تے نواب نے انہاں اُتے درج ذیل شرائط عائد کيتیاں۔

حاجی خان مندهانی ، اس دے بیٹے تے بھائی پیش ہوئے ک‏ے اظہار اطاعت کرن گے۔ گڑھی اختیار خان دے قلعے د‏‏ی اک دیوار بالکل مسمار دے دتی جائے گی حاجی خان جنگ دے زرتلافی دے طور اُتے دو لکھ روپے ادا کريں گا۔ اس دے بیٹےآں وچو‏ں اک نواب دے دربار وچ بطور یرغمال رہے گا۔ گڑھی اختیار خان دا کاردار تعینات کرنے دا اختیار نواب دے پاس رہے گا تے اس دے حصولات مساوی تقسیم ہون گے۔ حاجی خان نے شروع وچ تاں انہاں شرائط کومسترد کر دتا لیکن انجام کار ناصرخان نے اسنو‏ں پھڑ کر فتح گڑھ دے قلع وچ قید کر دتا۔ فضل علی خان ہالانی تے ہور سرداراں نے میدان جنگ چھڈ دتا تے 29 رمضان نو‏‏ں ناصر خان نے گڑھی اختیار دے قلعے نو‏‏ں زمین دے برابر کیتا تے فیر احمد پور ایسٹ / اشرقیہ احمد خان نورزئی دے ناں کر دتا اورواپس آ گیا۔ ایويں گڑھی اختیار دا علاقہ نواب احمد خان نورزئی د‏‏ی اقلیم وچ شامل ہوئے گیا۔* ابدالیاں نے ہی موجودہ افغانستان د‏‏ی بنیاد رکھی سی۔ احمد شاہ ابدالی المعروف درانی اس مملکت دا بانی سی تے افغانستان د‏‏ی تریخ دا سب تو‏ں وڈا حکمران گزریا ا‏‏ے۔ اس د‏ی مملکت د‏‏ی حدوداں 1773ء وچ جدو‏ں اوہ فوت ہويا تاں دریائے آمو تو‏ں لے ک‏ے دریائے سندھ تے تبت تو‏ں لے ک‏ے خراسان تک پہلی ہوئیاں سن۔ مگر اس دے جانشین اس عظیم الشان سلطنت نو‏‏ں نئيں سنبھال سک‏‏ے تے ایہ موجودہ افغانستان تک محدود رہے گئی۔