درانی قبیلہ
- پشتون قبیلہ ابدالی و درانی دی شاخاں دا اصل مرکز پنجپائی تے زیرک اے جس دا اصل کردار احمد شاہ ابدالی دی تاجپوشی توں شروع ہُندا اے جدوں سردار نصراللہ خان نورزئی نے احمد شاہ نوں افغان باچا۔بادشاہ۔ مقرر کیتا تاں بوہت سارے سرداراں نے احمد شاہ نوں بادشاہ مننے توں انکار کر دتا لیکن سردار نصراللہ خان نورزئی اک طاقتور تے اثر رسوخ والا سردار سی اس لئی باقی سرداراں نے تھوڑی جہی پیچ و خم کہیا کر احمد شاہ دے ہتھ اُتے بیعت کيتی احمد شاہ نوں اس دی رسم تاجپوشی دے وقت دُر دوران دا خطاب سردار نصراللہ خان نورزئی نے دتا اُس وقت دے بعد توں احمد شاہ ابدالی احمد شاہ درانی کہلانے لگے تے ايسے نسبت توں احمد شاہ دی اولاد وی درانی کہلانے لگی
- اس دا شجرہ نصب نعمت اللہ ہروی نورزئی لکھدا نيں کہ ترین بن شرجنون بن سربنی بن قیس دے تن لڑکے سن ۔ اک دا رنگ کالا سی، ترین نے اس دا ناں ’تور‘ (کالا) رکھیا۔ دوسرے دا رنگ گورا سی، اس کاناں سپین سفید رکھاتے تیسرے دا ناں اودل سی ۔[۲] روایات دے مطابق ترین دے چار لڑکے سپین ترین، تور ترین، ژر ترین، بور ترین سن ۔ لیکن بور ترین دے لئی ابدالی دی اصطلاح رائج العام ہوئے گئی اے تے کدی کدائيں ایہ اصطلاح نورزئیاں دے لئی استعمال ہُندی اے جو توبہ دے علاقہ تک محدود ہوئے گئے نيں۔[۳]
- معارف اسلامیہ وچ اے کہ ابتل یا ہفتل = (اودال و ابدال) = ھبطل و یقتل یعنی ہناں توں انہاں دا نسلی تعلق اے۔[۴] مگر میرا گمان اے کہ مسلماناں دی آمد توں پہلے اس علاقے وچ آباد ترک نژاد باشندے جو اوغو یا اوغہ کہلاندے سن ۔ (دیکھے۔ افغان) اس لئی غالب امکان ایہی اے کہ اوغہ + ال =اوغال یعنی اوغاں دی اولاد۔ ایہ بعد وچ رفتہ رفتہ امتداد زمانہ توں اودال ہوئے گیا۔ جس دا افغاناں دے لشکر وچ ترین دے لڑکے دی حیثیت توں ذکر آیا اے۔ بعد وچ اودال دا ’و‘ ’ب‘ وچ بدل گیا جس دا آریائی زباناں وچ عام رواج اے۔
جنرل سردار احمد خان نورزئی اک افغان سردار سی سردار احمد خان نورزئی کینال 1765ء وچ افغان پشتون فوج دی جواناں دی چالیس ہزار دسته تھاسردار احمد خان نورزئی نے 1765ء وچ کندهار توں لشکرکشی شروع دی تے ملتان دے سارے علاقےآں نوں فتح دی تے احمدپور شرقیه جنرل احمد خان نورزئی دے ناں اُتے بنایا گیا افغان تریخ وچ سردار احمد خان نورزئی نوں اک عزت دی نگاه توں دیکھیا جاتاهے
حاجی خان مندهانی دی بغاوت جنرل احمد خان نورزئی دا یلغار ترميم
بمطابق1765 وچ گڑھی اختیار خان دے رئیس حاجی خان مندهانی نے گڑ بڑ پیدا دی تے شجاع الملک نے احمد خان نورزئی نوں اس دی سرکوبی دے لئی بھیجیا۔ احمد خان نورزئی نے دریائے سندھ پار کیتا تے ساہنووالا و نوشہرہ دے قلعےآں پرقبضہ کیتا۔ اگرچہ حاجی خان نے اظہار اطاعت کر دتا لیکن نواب احمد خان نورزئی نے اس دے ماتحت علاقےآں دا الحاق کر ليا تے صرف اس دے علاقے دا غیر مفتوحہ حصہ ہی چھڈیا۔ 1768 وچ تیمور شاہ دا پنجواں بیٹا شاه شجاع الملک ڈیرہ جانے دے امور سلجھانے دے لئی دریائے سنده دی جانب ودھیا تے مخدوم حامد بخش ، فضل علی خان ہالانی، اسلام خان کہرائی تے حاجی خان مندهانی نواب احمد خان نورزئی دے خلاف شکایات دے نال راجن پور وچ اس دے منتظر سن ۔ انہاں نے اصرار کیتا کہ انہاں دے مفتوح علاقے نواب توں واپس لئی جان ۔ شجاع الملک نے احمد خان نورزئی نوں انہاں علاقےآں دا نواب بنایا تے ڈھاکا دا علاقہ احمد خان نورزئی دے حوالے کیتا لیکن احمد خان نورزئی جلد ہی کابل واپس آیا تے حاجی خان نوں اپنی بے وفائی دا خمیازہ بھگتنا پيا، کیونجے احمد خان نورزئی نے ڈھاکا اُتے دوبارہ قبضہ کر ليا تے گڑھی اختیار خان دا محاصرہ کرنے دے لئی اک دستہ روانہ کیتا۔ محاصرے توں ہیبت زدہ حاجی خان مندهانی نے رضامندی دے دتی کہ اختیار واہ توں مشرق دی طرف اس دے علاوہ علاقہ نواب احمد خان نورزئی دی اقلیم وچ شامل کے دتا جائے گا تے صرف مغربی طرف دا علاقہ اس دے پاس رہے گا۔ بااں ہمہ 1769ء وچ حاجی خان نے فضل علی خان ہالانی تے قادر بخش خان کہرانی نے دوبارہ بغاوت کر دتی تے 14 محرم نوں سردارگڑھ اُتے قبضہ کر ليا، جس پرنواب احمد خان نورزئی نے ناصر خان گوریج تے فتح محمد خان غوری دی زیر قیادت اک فوج بھیجی تا کہ گڑھی اختیار خان اُتے حملہ کیتا جا سکے۔ 21 محرم نوں ہونے والی لڑائی وچ باغیاں نے خود نوں قلعے وچ بند کر ليا۔ طویل محاصرے دے بعد نواب دے کمانڈراں نے گڑھی اختیار خان دے بالمقابل اک قلعہ تعمیر کیتا تے اس دا ناں فتح گڑھ رکھیا۔ 20 ربیع الثانی نوں اس قلعے توں توپاں نے گڑھی اختیار خان اُتے اس قدر زبردست گولہ باری دی کہ محصورین صلح کيتی گل گل کرنے اُتے مان گئے تے نواب نے انہاں اُتے درج ذیل شرائط عائد کيتیاں۔
حاجی خان مندهانی ، اس دے بیٹے تے بھائی پیش ہوئے کے اظہار اطاعت کرن گے۔ گڑھی اختیار خان دے قلعے دی اک دیوار بالکل مسمار دے دتی جائے گی حاجی خان جنگ دے زرتلافی دے طور اُتے دو لکھ روپے ادا کريں گا۔ اس دے بیٹےآں وچوں اک نواب دے دربار وچ بطور یرغمال رہے گا۔ گڑھی اختیار خان دا کاردار تعینات کرنے دا اختیار نواب دے پاس رہے گا تے اس دے حصولات مساوی تقسیم ہون گے۔ حاجی خان نے شروع وچ تاں انہاں شرائط کومسترد کر دتا لیکن انجام کار ناصرخان نے اسنوں پھڑ کر فتح گڑھ دے قلع وچ قید کر دتا۔ فضل علی خان ہالانی تے ہور سرداراں نے میدان جنگ چھڈ دتا تے 29 رمضان نوں ناصر خان نے گڑھی اختیار دے قلعے نوں زمین دے برابر کیتا تے فیر احمد پور ایسٹ / اشرقیہ احمد خان نورزئی دے ناں کر دتا اورواپس آ گیا۔ ایويں گڑھی اختیار دا علاقہ نواب احمد خان نورزئی دی اقلیم وچ شامل ہوئے گیا۔* ابدالیاں نے ہی موجودہ افغانستان دی بنیاد رکھی سی۔ احمد شاہ ابدالی المعروف درانی اس مملکت دا بانی سی تے افغانستان دی تریخ دا سب توں وڈا حکمران گزریا اے۔ اس دی مملکت دی حدوداں 1773ء وچ جدوں اوہ فوت ہويا تاں دریائے آمو توں لے کے دریائے سندھ تے تبت توں لے کے خراسان تک پہلی ہوئیاں سن۔ مگر اس دے جانشین اس عظیم الشان سلطنت نوں نئيں سنبھال سکے تے ایہ موجودہ افغانستان تک محدود رہے گئی۔[۵]