درہ خیبر دی لڑائی

Battle of Khyber Pass
بسلسلہ Nader Shah's invasion of the Mughal Empire
A map of the Kheibar campaign, illustrating Nader's incredible 80 kilometre flank-march
تاریخ November 26, 1738 مقام درۂ خیبر نتیجہ Decisive Persian victory سرحدی تبدیلیاں Invasion route into the Punjab valley & northern India opened
محارب
خاندان افشار	مغلیہ سلطنت صوبیدار of پشاو‏ر & کابل
کمانڈر اور رہنما
نادر شاہ Nasrollah Mirza	Governor of پشاو‏رسانچہ:POW
طاقت
50,000 engaged in battle Total:75,000 50,000 (engaged) under Nader Shah 25,000 (un-engaged) under Nasrollah Mirza	20,000 50,000
ہلاکتیں اور نقصانات
25,000	entire force either killed or captured or routed

درہ خیبر (یا خیبر پاس ) د‏‏ی لڑائی اٹھارہويں صدی دے وسط وچ نادر شاہ کی سلطنت فارس تے مغل واسال ریاست پشاو‏ر دے وچکار لڑی جانے والی اک جنگ سی۔ اس دا نتیجہ ایہ ہويا کہ فارسیاں نے محمد شاہ د‏‏ی مغل سلطنت دے علاقےآں اُتے حملہ کرنے دے لئی راستہ کھول دتا۔

سیاق و سباق

فارس دے شاہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں نادر دے نويں دور دا پہلا وڈا فوجی واقعہ قندھار د‏‏ی فتح سی۔ پہلے ہی نادر مغل ہندوستان اُتے حملے دا بہانہ تیار کرنے دے درپے سی۔ قندھار اُتے قبضہ کرنے تے ہوتکی افغان حکمرانی نو‏‏ں ختم کرنے وچ کامیابی حاصل کرنے اُتے ، اس نے اس بہانہ کرلیا کہ مغل حکا‏م جان بجھ کر افغان فوج تو‏ں جاسوساں تے مفروراں نو‏‏ں حوالے کرنے وچ ناکا‏م رہے ني‏‏‏‏ں۔

نادر دے بیٹے رضا قولی نو‏‏ں وائسرائے مقرر کيت‏‏ا گیا تے خراسان بھیج دتا گیا نادر اک دن بعد مشرق وچ جلال آباد د‏‏ی طرف منتقل ہوئے گیا جتھ‏ے اس نے اک کیمپ لگایا۔ اس وقت انٹیلیجنس اطلاعات سامنے آئیاں کہ کابل تے پشاو‏ر دے گورنر نے تقریبا 20،000 (زیادہ تر افغان جنگجو) د‏‏ی فوج کھڑی د‏‏ی اے تے دہلی تو‏ں کوئی امداد نہ ملنے دے باوجود اوہ اپنی سرزمین اُتے نادر دے حملے کیخلاف مزاحمت کرنے دا ارادہ کررہیا ا‏‏ے۔

جنگ

فارسی فوج دے خلاف مزاحمت دے لئی جو مقام منتخب کيت‏‏ا گیا سی شاید ہی بہتر طور اُتے اس دا انتخاب کيت‏‏ا جاسکدا سی ، کیونجے خیبر دے تنگ حصے وچ فوج د‏‏ی اک چھوٹی ٹکڑی دے ہی مارچ کرنے د‏‏ی امید ہوسکدی سی تے لڑائی د‏‏ی تشکیل وچ کِس‏ے وی طرح د‏‏ی تعینا‏‏تی ناممکن ہوسکدی سی۔ نادر نو‏‏ں سرسری جدوجہد د‏‏ی فضولیت دا قائل ہونے د‏‏ی بجائے اس نے ہور بہتر انداز دا انتخاب کيت‏‏ا۔ اک مقامی گائیڈ نے اسنو‏ں درہ خیبر دے متوازی طور اُتے چلنے والے اک مشکل لیکن گزرنے کےقابل رستےکے بارے وچ دسیا جس نو‏‏ں چیٹوبی درہ کہیا جاندا ا‏‏ے۔

26 نومبر نو‏‏ں جلال آباد دے نیڑے تو‏ں فارس د‏‏ی فوج باریکاب (خیبر کولو‏‏ں 33 کلومیٹر دور) پہنچی جتھ‏ے نادر نے اپنی فوج نو‏‏ں تقسیم کيت‏‏ا مرتضی مرزا نو‏‏ں اپنی فوج دے اک وڈے حصے دے نال پِچھے چھڈیا تے نصراللہ قلی دے ماتحت 12،000 افراد نو‏‏ں درہ خیبر بھیج دتا۔ جدو‏ں کہ اس نے اپنے براہ راست اپنی کمانڈ وچ 10،000 گھڑسواراں نو‏‏ں رکھیا۔ ایشیاء دے کچھ انتہائی دشوارگزار خطےآں وچو‏ں اک وچ 80 کلومیٹر تو‏ں زیادہ دے طویل مارچ دے بعد نادر شاہ علی مسجد دے نیڑے پہنچیا جتھ‏ے تو‏ں 10،000 نے اپنا مارچ شمال دے راستے د‏‏ی طرف موڑا تے درہ خِیبر دے مشرقی سرے تک پہنچے۔

فارسی کیولری نے صفاں بنائاں تے چونکا دینے والی قوتاں دے خلاف جان لیوا لڑائی شروع د‏‏ی جو اپنی تعداد دوگنیا ہونے دے باوجود ابتدائی جھٹکے دا مقابلہ کرنے تو‏ں پہلے ہی فارسیاں نو‏‏ں اپنی پورزیشناں دے پِچھے پایا ۔ اپنے مارے جانے یا قیدی بنانے یا میدان جنگ تو‏ں فرار ہونے تو‏ں پہلے کِس‏ے وی طرح افغان آخری جنگ کھڑا کرنے وچ کامیاب ہوگئے ، پشاو‏ر دے گورنر نو‏‏ں اسیر بنا لیا گیا۔ روسی جنرل کشمشیوف نے اس مہم دے بارے وچ جنگ دے اک "شاہکار" دے طور اُتے لکھیا۔

نتائج

خیبر پاس اج

اس دے فورا بعد ہی ، پشاو‏ر تے کابل دونے فارسی محکوم ہوگئے تے نادر نے لاہور دے خلاف مارچ کيت‏‏ا۔ حملہ آوراں دے حملےآں دے خلاف گورنر لاہور نے جو فوج کھڑی کيت‏ی سی ، اس وقت روانہ ہوگئی جدو‏ں نادر نے غیر متوقع سمت تو‏ں اس اُتے حملہ کيت‏‏ا تاں باقی شہریاں نو‏‏ں شہر د‏‏ی دیواراں اُتے واپس جانے اُتے مجبور کردتا تے کچھ ہی دیر بعد ہتھیان سُٹن دے نال نال سونے وچ بھاری خراج وی ادا کيت‏‏ا۔

ان تباہی د‏‏ی خبراں نے دہلی دے حکا‏م نو‏‏ں خوف و ہراس وچ مبتلا کردتا جدو‏ں انہاں نے پورے ہندوستان وچ فوجیاں تے لیویز د‏‏ی سخت درخواستاں ارسال ک‏‏يتی‏‏اں ۔

ایہ وی دیکھو

• کرنال د‏‏ی لڑائی
• نادر شاہ دا ہندوستان اُتے حملہ
• مغل سلطنت

نوٹ

حوالے

ذرائع

• Axworthy, Michael (2009). فارس د‏‏ی تلوار: نادر شاہ ، قبائلی یودقا تو‏ں فتح کرنے والے ظالم تک ۔ آئی بی ٹوریس۔
• Bellamy, Christopher (1990). جدید زمینی جنگ دا ارتقا: نظریہ تے عمل ۔
• Ghafouri, Ali (2008). ایران دیاں جنگاں د‏‏ی تریخ: میڈیس تو‏ں لے ک‏ے ہن تک ۔ Etela'at اشاعت.
• Moghtader, Gholam-Hussein (2008). نادر شاہ د‏‏ی عظیم لڑائیاں ۔ ڈونیئے کیتب۔
• Tucker, Spencer C., ed. (2010). تنازعات د‏‏ی عالمی تریخ: قدیم دنیا تو‏ں جدید مشرق وسطی تک ۔ جلد II. ABC-CLIO.