دُدھ

دُدھ چٹے رنگ دا پاݨی سار اے جیہڑا ددھلے جانوراں دے تھݨاں چوں نکلدا اے۔ اے ددھلے جانوراں دے جواکاں دا پہلا کھاݨ پین اے۔ ددھ چ چربی، پروٹین، کیلشیم تے وٹامن سی ہوندے نیں۔ ماں دے پہلے آنوالے دد وچ کولوسٹرم ہوندا اے جیہدے وچ اینٹی بوڈیز ہوندے نیں جیہڑے نویں جمے کاکے نوں کئی روگا توں بچاندے نیں تے اوہناں نوتکڑا کرنوالیاں کئی شیواں ہوندیاں نیں۔

وائی بیجی دے کم وچ دد لئی ڈنگر پالے جاندے نیں تے اوہ دد انساناں دے پین دے کم آندا اے۔ 2011 وچ ساری دنیا دے ڈیری فارماں نے رل کے 730 ملین ٹن دد بنایا۔ ہندستان سب توں چوکھا دد بنانوالا تے ورتنوالا دیس اے۔ پر ایہ ناں باہر پیجدا اے تے ناں منگاندا اے۔ اسٹریلیا، نیوزی لینڈ، یورپی یونین دے 28 دیس تے امریکہ سب توں چوکھا دد بنانوالے تے روس تے چین سب توں جوکھا منگانوالے دیس نیں۔

دنیا وچ 6 ارب لوک دد ورتن والے نیں تے 75 کروڑ دے نیڑے لوک دد بنانی تھانواں دے دوالے ریندے نیں۔

دنیا وچ سارے دد پلانے اپنے نیانے نوں اپنی چھاتیاں توں یا فیر کڈ کے سامبھ کے تے لوڑ ویلے دد پلاندے نیں۔ نیانا جمن مگروں پہلا نکلن والا دد بؤلی اخواندا اے۔ بؤلی دے بندے رہندا ویلہ ہر دد پلانی ونڈ وچ وکھرا ہوندا اے۔ بؤلی وچ ایسیاں چیزاں قدرتی ول نال رلیاں ہوندیاں نیں جیہڑیاں نیانے لئی اوہدے وادھے تے روگاں توں بچن لئی ہتھ ونڈائی کردیاں نیں۔ ورلڈ ہیلتھ آرگنائزیشن نے انساناں لئی 6 مہینے دی دد پلائی لازمی کیتی اے تے ایس مگروں ہور کھان پین والیاں شیواں نال 2 سال تک دد پلان دا آکھیا اے۔ کئی تھانواں تے نیانیاں نوں بکری یا گاں دا دد ماں دے دد دی تھاں وی دتا جاندا اے۔

دد توں انسانی ورتن لئی ملائی، مکھن، یوگرٹ، دئیں، لسی، پنیر, سکا دد تے آئس کریم بنائی جاندی اے۔

انسان نے پہلی واری دد دا ورتن نویں پتھری انقلاب وچ شروع کیتا جدوں اوہنے ڈنگراں نوں پالنا سمبھالنا سکھیا۔ ایہ انقلاب دنیا دے کئی تھانواں تے اپنے آپ آیا۔ 9000–7000 م پ پہلے لیندے دکھنی ایشیاء وچ، 3500–3000 م پ وچ امریکہ وچ۔ دد دینوالے پہلے جانور گاں، بھیڈ تے بکری پہلی واری لیندے دکھنی ایشیاء وچ ای پالے گۓ۔ پہلے تے ایہ گوشت لئی پالے جاندے سن پر فیر ایہناں دے والاں، کھل تے دد نوں ورتیا جان لک پیا۔

دکھنی لیندے ایشیاء توں دد والے ڈنگراں نوں پالن دا ول یورپ وچ نوں، دکھنی ایشیاء وچ تے پنجاب وچ نوں اپڑیا۔ پنجاب وچ مجھ دا دد ودھیا سمجھیا جاندا اے تے ایہ گاں نالوں ودھ مل پاندا اے۔ 1863 وچ فرینچ سینسدان لوئی پاسچر نے دد نوں لمے چر تک سامبھن دا پاسچری ول کڈیا۔ 1884 وچ نیویارک دے ڈاکٹر تھیچر نے دد والی بوتن بنائی۔ ایہ شیشے دی سی تے ٹکن مومی سی۔ ایہدے نال دد گھر گھر دینا اسان سی۔ 1932 وچ پلاسٹک دے ڈبے دد لئی ورتے جان لگے۔

ددپلانے ڈنگراں دیاں ماداواں ای دد دیندیاں نیں تے پر ویچن لین لئی گاں دا دد ای ودھیا منیا گیا اے تے 2011 دے اک حساب وچ دنیا 85٪ دد گانواں توں لیا جاندا اے۔ انسانی دد ویچن لئی کٹھا نئی کیتا جاندا پر فیر وی کجھ دد بینک نیں جتھوں ایہ ایسے نیانیاں نوں جنہان دیاں مانوان ناں ہون یا ہور کسے وجہ توں دد نان ہووے اوہ لے سکدے نیں۔

لیندی دنیا وچ دد بپاری ناپ تے بنائیدا اے تے ایہ دد ای سب توں چوکھا ورتیدا اے۔ بپاری دد بنان لئی مشیناں دا ورتن عام اے۔ ایسیاں گانواں پالیدیاں نیں جیہڑیاں چوکھا دد دین تے ایس لئی دنیا وچ سب توں منی نسل ہولسٹین اے۔ امریکہ وچ ایہ 90٪ نین تے برطانیہ وچ ایہ 85٪ نیں۔ ہور رکیاں جانوالیاں ونڈاں آئیرشائیر گاں، سوئس براؤن، گورنسی گاں، جرسی گاں تے ملکنگ شارٹ ہارن آندیاں نیں۔

دد دینوالیاں مجھاں وچ نیلی تے پنج کلہنی اندیاں نیں۔ مجھاں دنیا دا 11٪ دد دیندیاں نیں۔ ہور دد دنوالیاں وچ بھیڈ، بکری، اٹھ، کھوتا، گھوڑا، رینڈیر تے یاک آندے نیں۔ روس تے سویڈن وچ موس ڈیری فارم وی ہے نیں۔

دد دنیا وچ

2010 وچ دنیا وچ سب توں چوکھا دد امریکہ تے فیر ہندستان چین تے روس وچ۔ اگے ودھدے دیساں وچ پیسہ ٹکہ ہون باہجوں دد دے بنان دا ناپ وی ودھیا اے۔

اسرائیل وچ گانواں توں سب توں جوکھا دد کڈی دا اے تے اوتھے سلانہ 12,546 کلو گرام دد اک گاں دیندی اے۔ ایہ فارماں تے رکھیدیاں نیں جھتے ودھیا ونڈا دتا جاندا اے۔ جو گان کھاندی اے ایہ اوہدے دد دین تے چوکھا اسر پاندا اے۔ دنیا وچ سب توں چوھکا دد دینوال دیس امریکہ وچ اک گاں 9,954 کلوگرام تک دد دیندی اے۔ جد کے ہندستان وچ ایہ 1,154 کلوگرام تے چین وچ 2,282 کلوگرام ہک سال وچ ہوندا اے۔

دد اک ایسا پانی سار اے جیدے وچ مکھن، کاربوہائیڈریٹس، پروٹین تے دھاتاں ہوندیاں نیں۔ ایہ نویں جمنوالے دی جوراک ہوندی اے تے ایس لئی وادھے لئی ودھیا خراک اے۔ اک نویں جمے کاکے نوں انرجی (لپڈ، لیکٹوز تے پروٹین)، چربی، اناورگینک دھاتاں تے پانی ہوندا اے۔

پنجابی رہتل وچ

پنجابی رہتل تے پنجاب وچ دد دا بڑا ورتن اے تے ایہدے ہون نوں مانتا دتی جاندی اے۔ پنجابی رہتل وچ ایہدے لئی محاورہ اے،'دد پت' یعنی کسے گھر وچ دو شیواں دد تے پتر دا ہونا وڈی گل منیا جاندا اے۔ پنجاب وچ مج دا دد ای چنگا سمجھیا جاندا اے۔ ایہ گاں دے دد تے ہور دداں نالوں چوکھا مل پاندا اے۔ گاں دد پتلا تے مج دا دد سنگنا ہوندا اے۔ مج دے دد توں مکھن تے ملائی وی چوکھی آندی اے۔ مج دے دد توں مکن لسی بناۓ جاندے نیں۔ مکھن روٹی تے چوپڑن لئی، انج روٹی نال کھان وی ورتیا جاندا اے۔ مکھن نوں اگے گرم کرکے دیسی گھیؤ کڈیا جاندا اے جیہڑا کھا دے کم آندا اے تے ملی وی ویجیا جاندا اے۔ ہیراپھیری لوک ایس وچ ملاوٹ وی اکدندے نیں۔ صدیاں توں دیسی گھیو نوں طاقت تے صیت بنان لئی ودھیا منیا گیا اے۔ اک پنجابی اکھان ،'سو دوائیاں تے اک گھیؤ' ایہدے تے کیتا گیا مان دسدی اے۔

کچا دد وی چنگا منیا گیا اے، اک پنجابی گیت دے بول اینج نیں،'تیرے مکھ تے ملائیاں نی کچا دد پینوالئی۔'۔ کسے ڈنگر دے سون مگروں آنوالے دد دی بؤلی بندی اے جینوں لوک بڑے چآ نال کھاندے نیں۔ ایتھے دد نوں خدا دا نور وی کیا جاندا اے۔

پنجاب وچ ایہدے نال بنن والے کھانے ایہ نیں: کھیر، کسٹرڈ، سیویاں، ساگودانہ، رس ملائی، برفی، کھویا، لسی، کچی لسی، ادھرڑکا، پنیر، گچک، قلفی تے ملک شیک۔

پالے وچ تیزگرم دد وچ کچا آنڈا پھینٹ جیہنوں ٹھنڈ لگی ہووے پلایا جاندا اے۔ معدے دے سڑکن وچ کجا دد پیتا جاندا اے۔

بنتر

دد دی بنتر ہر جانور دے دد وچ وکھری اے۔ پروٹین دی ونڈ، پروٹین ناپ، چربی، مٹھا، دھاتاں تے مکھن دے دانے ایہناں وچ فرق ہوسکدا اے۔ ادھارن ویکھو:

• انسانی دد وچ مدرے ولوں 1.1% پروٹین, 4.2% چربی, 7.0% لیکٹوز, 72 کلو کیلوریز انرجی 100 گرام وچ ہوندی اے.
• گاں دے دد وچ 3.4% پروٹین, 3.6% چربی, 4.6% لیکٹوز, 0.7% دھاتاں تے 67 کلو کیلوریز انرجی 100 گرام وچ ہوندی اے. کھوتے تے گھوڑے دے دد وچ سب توں کھٹ جربی ہوندی اے تے سمندری رچھ تے وہیل دے دد وچ سب توں ودھ 50٪ تک چربی ہوندی اے۔

100 گرام دد دے حصے

ناپ	ناپ	گاں	بکری	پیڈ	مج
پانی	گرام	87.8	88.9	83.0	81.1
پروٹین	گرام	3.2	3.1	5.4	4.5
چربی	گرام	3.9	3.5	6.0	8.0
----Saturated fatty acids	g	2.4	2.3	3.8	4.2
----Monounsaturated fatty acids	g	1.1	0.8	1.5	1.7
----Polyunsaturated fatty acids	g	0.1	0.1	0.3	0.2
Carbohydrate (i.e the sugar form of Lactose)	g	4.8	4.4	5.1	4.9
کولیسٹرول	mg	14	10	11	8
کیلشیم	mg	120	100	170	195
انرجی	kcal	66	60	95	110
	kJ	275	253	396	463

کچا دد اوہ دد ہوندا اے جیہڑا جانور دے تھناں وچوں کڈھن مگروں ہجے ابالیا ناں گیا ہووے تے ناں ای اوہدے وچ کوئی ہور شے ناں رلائی گئی ہووے۔ پنجاب وچ کئی لوک ایہنوں چآ نال پیندے نیں تے کج تھن دی دھار من وچ مار کے پیندے نیں۔ پاسچر دی 1864 توں پہلے جراسیم تھیوری آن تک ایہنوں ماڑا نہیں سی سمجھیا جاندا پر ہن ابال کے پینا ودھیا سمجھیا جاندا اے۔ ایہ ویکھیا گیا اے جے ابالن نال ایہدے اندر کئی ضروری شیواں مک جاندیاں نیں تے ایہ ویکھیا گیا اے جے ابالن نال پنیر ودھیا نہین بندا پر کچے دد وچ جراسیم ہون باہجوں ایہ گل منی گغی اے جے ابال لینا چنگا اے۔

سکا دد ایسا دد ہوندا اے جیدے وچوں پانی کڈ کے سکایا گیا ہوندا اے تے ایہ پیسیا تے آٹے ونگوں ہوندا اے۔ سکے دد دا ایہ فیدا اے جے چوکھا چر چل سکدا اے تے فرج وچ رکھن دی لوڑ وی نئیں ہوندی۔ ایسدا ایہ وی فیدا ہے جے ایہنوں رکھن تے لجان لئی تھوڑی تھاں دی لوڑ پیندی اے۔ سکا دد کھان پین لئی ورتیا جاندا اے۔

مارکو پولو نے تاتاری فوجیاں نون سکا دد ورتے ویکھیا سی۔ 1802 وچ پہلی واری اک روسی نے دد نوں سکایا۔

مج دا دد

مج دا دد لئی وڈے دیس ہندستان، پاکستان تے چین نیں۔ دنیا دیاں دد لئی پالیاں جانوالیاں مجاں وچوں 95.8% ایشیاء وچ نیں۔ ہندستان وچ 97.9 ملین مجاں نین جیہڑیاں دنیا دیاں مجاں دا 56.5 % بندیاں نیں۔ ہندستان توں ای ایہ یورپ ول پیجیاں گیاں۔ 19ویں صدی دے انت تے مج اسٹریلیا وی لیائی گئی۔

مج دے دد وچ گاں دے دد توں دونی چربی ہوندی اے تے ایہ جلدی خراب نئیں ہوندا۔ مج دے اک گرام دد وچ 0.19 ملی گرام کولسٹرول جد کے گاں دے دد وچ ایہ ناپ 0.14 ملی گرام اے۔ ایا کیلشیم، لوآ، فاسفورس تے وٹامن اے نال وی رجیا ہوندا اے جس توں ایہدا پنیر ودھیا منیا جاندا اے۔ کچا دد اوہ دد ہوندا اے جیہڑا جانور دے تھناں وچوں کڈھن مگروں ہجے ابالیا ناں گیا ہووے تے ناں ای اوہدے وچ کوئی ہور شے ناں رلائی گئی ہووے۔ پنجاب وچ کئی لوک ایہنوں چآ نال پیندے نیں تے کج تھن دی دھار من وچ مار کے پیندے نیں۔ پاسچر دی 1864 توں پہلے جراسیم تھیوری آن تک ایہنوں ماڑا نہیں سی سمجھیا جاندا پر ہن ابال کے پینا ودھیا سمجھیا جاندا اے۔ ایہ ویکھیا گیا اے جے ابالن نال ایہدے اندر کئی ضروری شیواں مک جاندیاں نیں تے ایہ ویکھیا گیا اے جے ابالن نال پنیر ودھیا نہین بندا پر کچے دد وچ جراسیم ہون باہجوں ایہ گل منی گغی اے جے ابال لینا چنگا اے۔

کچا دد اگر پیا روے تے کج چر مگروں ایہ پھٹ جاندا اے یا کھٹا ہوجاندا اے۔ چوکھا چر مگروں اوہ بالکل پین جوگا نہین ریندا۔

دد رہتلاں وچ

انسانی رہتلاں وچ دد اک ضروری شے ریا اے۔ کسے تھاں تے اگر کھان نون نہیں تے انسان کج بکریاں یا گان دے دد تے اپنے نیانے پال سکدا سی۔ جد کے گاں بکری گھآ تے رکھاں دے پتے کھاکے گزارا کرسکدے سن۔ گاں دے دد ایس فیدے باہجوں گاں نوں کئی رہتلاں وچ واہوا ادر دتی جاندی سی۔ ہندستان وچ گاں نوں گؤ ماتا کیا جاندا سی تے ایہدے مارن تے ایسے باہجوں روک سی۔

ماں دا دد جیون لئی بڑا ضروری اے تے ماں اپنے دھی پتراں نوں اپنے دد تے پالدی اے۔ پتر اگر جنگا ناں نکلے تے ماں کیندی اے جے اوہ اوہنوں اپنا دد نہیں بخشے گی۔ پنجاب دے کسے گھر وچ اپنا دد ہونا آدر دی نشانی سمجھی جاندی اے۔ خالص دد ہمیشہ توں ودھ مل پاندا اے۔

پرانی یونانی کہانیاں وچ ہیرا دیوی اپنا دد ہیراکلس نوں پیان دے بجاۓ روڑدی اے تے ایہ رڑیا دد اسمان تے پھیل کے دد راھ بن جاندا اے۔ پنجاب وچ ایہ وی سمجھیا جاندا اے جے دد حدا دا نور اے۔

مزہباں وچ وی دد نوں اچیچی تھاں دتی گئی۔ اسلامی جنت وچ دد دیاں نہراں دی گل آندی اے۔ بائبل وچ اسرائیل نوں دد تے ماکھیو والا دیس منیا گیا۔ قرآن وچ وی دد بارے گل ہے۔ رمضان وچ دد تے کھجوراں نال روزہ کھولن دی ریت وی ہے۔ اک ہندو پوجا ابھیشک وچ کسے دیوی دیوتا دی بتی تے دد ڈولیا جاندا اے۔

بنو امیہ ویلے اکواری سوکا پیا تے اموی صوبیدار حجاج بن یوسف نے عراق وچ گاں زبح کرن تے روک لادتی۔

وڈۓ دودی دیس

دس وڈے دودی دیس 2010

دیس	پروڈکشن (ٹن)
ہندستان	62,400,000
پاکستان	22,279,000
جین	3,100,000
مصر	2,725,000
نیپال	1,066,870
ایران	279,800
برما	248,400
اٹلی	210,200
سری لنکا	46,990
بنگلہ دیش	36,000
دنیا	92,517,217

دد بارے پنجابی اکھاناں

• دد اتے بدھ اے۔
• دد تے بدھ وگڑدیاں چر نئیں لگدا۔
• دد سامبھے گجری تے دھن سامبھے کھترانی
• دھن جرے کھتری تے دد جرے گجر
• دد ماجھا، گھیو گاوا بولھی بکری
• ددھاں دیاں تریہاں لسیاں نال نہیں لیندیاں
• ددھیل گاں دیاں لتاں وی سہی دیاں نیں
• ددھیں نہاویں تے پتیں پھلیں