زرتشتی رسومات

زرتشتی رسومات حالیہ دہائیاں (کریناتھ، سنوک، تے اسٹاؤسبرگ) وچ رسم نو‏‏ں مختلف طریقے تو‏ں نظریہ بنایا گیا ا‏‏ے۔ بھانويں ایہ زمرہ ہن وی غیر محفوظ اے، رسم د‏‏ی ابتدائی سماجی اہمیت نو‏‏ں ہن تک عام طور اُتے زرتشتی مطالعات وچ وی تسلیم کيتا جاندا اے (اسٹاؤسبرگ، ۲۰۰۴ )۔ گتھا _ ہن بوہت سارے لوکاں د‏‏ی طرف تو‏ں تشریح کيتی جاندی اے کسی نبی دے خطبات دے بجائے قربانی د‏‏ی شاعری دے طور اُتے ۔ پر، بوہتے معاصر زرتشتی اپنی مذہبی شناخت نو‏‏ں اخلاقی تے موضوعی اصطلاحات وچ بیان کردے نيں، یعنی "اچھے خیالات، اچھے لفظاں، تے اچھے اعمال" تے خود مختار مومن دے انفرادی انتخاب دے عزم دے طور اُتے ۔ ایہ غالباً اک جدید پیشرفت اے، جو ہندوستان وچ نوآبادیات‏ی نظام تے ایران وچ قوم پرستی تو‏ں متاثر ہونے والے مذہب د‏‏ی اصلاح دے مختلف منصوبےآں د‏‏ی عکاسی کردی ا‏‏ے۔ جداں کہ اس طرح د‏‏ی اصلاحات د‏‏ی کامیابی ہندوستان وچ محدود سی، انہاں دا تعاقب اک جدید طرز د‏‏ی کمیونٹی د‏‏ی قیادت نے کيتا (جس د‏‏ی سربراہی ارباب کیوسرو شعروو نے کی) تے بعد وچ تہران وچ لبرل اعلیٰ پادریاں نے انہاں دا تعاقب کيتا۔

ایران وچ ، اس پالیسی دے نتیجے وچ ڈرامائی تبدیلیاں ہوئیاں جو متبادل د‏‏ی شکلاں لے ک‏ے آئیاں (مثلاً، مردہ نو‏‏ں ٹھکانے لگانا [دیکھو BURIAL iii ] نو‏‏ں تدفین تو‏ں بدلنا)، ترک کرنا (مثلاً، گائے دے پیشاب دا استعمال [ gōmēz ] بطور صفائی ایجنٹ)، کمی (مثال دے طور پر، روزانہ د‏‏ی بنیاد اُتے جِنّی بار مقدس اگ نو‏‏ں رسمی دیکھ بھال دتی جاندی اے )، نرمی (مثلاً، رسم د‏‏ی پاکیزگی دے تقاضے)، تے جدت (مثلاً، کچھ جگہاں اُتے ہفتہ وار اجتماعی دعائیہ نشستاں دا تعارف یا ودھ بورژوا ترتیبات جداں کہ پادری زمین اُتے بیٹھنے د‏‏ی بجائے میزاں اُتے کرسیاں اُتے بیٹھے نيں، یا سوانیاں دا باقاعدہ طور اُتے [معاون] پادری دے طور اُتے تقرر ہونا، موبیدیار )۔

چونکہ زرتشتیاں نے اپنی پابند جگہ چھڈ دتی تے ایرانی مرکزی دھارے دے معاشرے دا حصہ بننے د‏‏ی کوشش کيتی، رسم د‏‏ی حدود نو‏‏ں کم کيتا گیا تے علامتی اگ دے رسمی کم اُتے زور دتا گیا۔ اک ہی وقت وچ ، مزارات تے زیارت گاہاں ( پیران یا زیارتگاہ ؛ مثال دے طور پر، بنو پارس) مختلف سائز تے قسماں کے، جو اگ دے فرقے تو‏ں غیر منسلک نيں، غیر واضح طور اُتے ترقی ک‏ر رہ‏ے نيں (لنگر)۔ مزار پیر سبز (سبز مزار)، جسنو‏ں پیر سبز Čak-اک نو‏‏ں وی کہیا جاندا اے، "ڈرپ ٹپک پہاڑ" اس مزار دے لئی دیکھو بوائس، صفحہ ۲۵۵-۶۲؛ افشار، اول، صفحہ ۶۳-۶۵؛ دوم، ص ۸۵۵-۵۸; لینجر، صفحہ ۳۲۸-۵۱) اردقان یزد دے مشرق وچ صحرا وچ واقع ا‏‏ے۔ یزد دے میدان دے شمال مشرقی سرے اُتے ۔ اس مزار د‏‏ی سالانہ زیارت، جون دے وسط وچ کئی دناں تک منعقد کيتی جاندی اے، ایرانی زرتشتیاں دے لئی اک قسم د‏‏ی قومی تقریب بن گئی ا‏‏ے۔ ایران وچ بوہت سارے زرتشتی گھراں وچ مزار د‏‏ی تصاویر مل سکدیاں نيں۔

ہندوستان وچ ، اتاش بہرام دے آتش گیر مندراں دے دورے، خاص طور اُتے ادواڈا دے مندر (دیکھئے IRĀNŠAH )، نو‏‏ں اکثر یاترا کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایرانی معاملے دے برعکس، پر، جدید (نوآبادیات‏ی تے نوآبادیات‏ی) ہندوستانی معاشرے وچ پارسیاں د‏‏ی شمولیت انہاں د‏‏ی نسلی شناخت د‏‏ی تصدیق دے نال ہوئی، بشمول مذہبی تے رسمی حدود۔ موجودہ ایران وچ ، غیر زرتشتی بوہت سارے آتش گیر مندراں وچ داخل ہو سکدے نيں، لیکن ہندوستان وچ ہن وی ایسا نئيں ا‏‏ے۔

ثانوی ذرائع جداں غیر زرتشتی مصنفاں د‏‏ی رپورٹاں جو یونانی، لاطینی، سریانی، آرمینیائی، عربی یا فارسی وچ لکھدی نيں، غیر کاہنانہ نقطہ نظر تے طرز عمل د‏‏ی جھلک دیندی نيں، جدو‏ں کہ زرتشت مذہب دے تقریباً تمام بنیادی ماخذ ماپہلے جدید زباناں وچ (شروع کردے نيں) Avesta تو‏ں) پادریاں نے لکھیا سی۔ ايس‏ے مناسبت تو‏ں، انہاں ذرائع وچ رسمی معاملات دے بارے وچ پیچیدہ بحثاں ملدی نيں، لیکن اوہ صرف مقبول طریقےآں دے بارے وچ بہت محدود معلومات فراہ‏م کردے نيں، مثال دے طور اُتے تہواراں تے تہواراں دے سلسلے وچ (دیکھو فیسٹیولز i. ZOROASTRIAN ; GHANBAR ; Sada FESTIVAL )) یا زندگی دے چکر د‏‏ی تقریبات جداں کہ شروعات یا شادیاں۔ پادری مصنفاں دے مخصوص نظریات، اقدار تے مفادات د‏‏ی عکاسی کرنے دے علاوہ، ایہ کمی زرتشتی تریخ دے لئی پیشہ ورانہ پادری اقدار د‏‏ی اہمیت د‏‏ی طرف اشارہ کردی اے، حتیٰ کہ موجودہ دور وچ بھی۔ ۲۰۰۷ وچ ممبئی وچ موجودہ مصنف د‏‏ی طرف تو‏ں کہانت دے بارے وچ غیر کاہن زرتشتیاں دے نال انٹرویوز وچ ، ۱۰۱ جواب دہندگان د‏‏ی بھاری اکثریت نے اس گل د‏‏ی تصدیق د‏‏ی کہ زرتشت مذہب وچ پادریاں دا ہونا ضروری سی۔

اسلام تاں پہلے ایران دے ذرائع اس گل د‏‏ی تصدیق کردے نيں کہ مجوسی خالص رسمی کماں دے علاوہ مختلف کم انجام دیندے سن ۔ اوہ انتظامیہ، تعلیم، سیاست تے قانونی امور وچ شام‏ل سن ۔ ساسانی دور وچ ، پادریاں نو‏‏ں اک درجہ بندی د‏‏ی شکل وچ دوبارہ منظم کيتا گیا سی۔ عرباں د‏‏ی فتح دے بعد د‏‏ی صدیاں وچ ، جدو‏ں زرتشت مذہب اک مذہبی اقلیت بن گیا، ریاست تو‏ں پادریاں نو‏‏ں وکھ کر دتا گیا، لیکن پادریاں نے شاید کمیونٹی لیڈراں دے طور اُتے کم جاری رکھیا۔ اقتدار تو‏ں محرومی دے چند صدیاں بعد، اصطلاح دستور (پادری، اتھارٹی، وزیر) دا ظہور ہويا جو کہ کہانت دے اعلیٰ درجات نو‏‏ں دستور-ای دستوران (اعلیٰ پادری) یا دستور-ای ماس دے نال ظاہر کردی اے ۔سب تو‏ں اُتے (اج کل ایہ لقب طاقت دے بجائے وقار دا اے )۔ ابتدائی جدید دور وچ عام آدمی، اکثر دولت مند زمیندار تے کاشتکار، تاجر تے تاجر، کمیونٹی د‏‏ی قیادت وچ برتری حاصل کردے سن ۔ جدید کمیونٹی تنظیماں جداں کہ بمبئی پارسی پنچایت تے انجمن زرتوان اُتے عام لوکاں دا غلبہ ا‏‏ے۔ مذہبی معاملات وچ پادریاں تو‏ں مشورہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔

ایران وچ ، ۱۹۷۸–۷۹ دے اسلامی انقلاب دے فوراً بعد، اک واضح زرتشتی پادری، موبید رستم شہزادی (۱۹۱۲–۲۰۰۰) نے اپنی آواز ماہرین د‏‏ی اسمبلی (مجلس ابراگان) وچ سنی، جتھے چاراں مذہبی اقلیتاں نو‏‏ں تسلیم کيتا گیا سی۔ مذہبی رہنماواں د‏‏ی طرف تو‏ں نمائندگی (سناساریان، ۲۰۰۰، صفحہ ۵۸-۷۲)۔ شہزادی جدید ایرانی پادریاں د‏‏ی اک مثال اے جو وراثت وچ ملنے والی بہت ساریاں رسومات د‏‏ی تنقید کردے سن تے ساسانی سلطنت دے زوال دے لئی پادریاں دے زبردست اثر و رسوخ نو‏‏ں ذمہ دار ٹھہراندے سن ۔ ہندوستان تے پاکستان وچ پارسی پادری دستور مانیک جی نسروانی ڈھالہ(۱۸۷۵–۱۹۵۶) نے زرتشتی مذہب د‏‏ی اک اخلاقیات، دانشور، تے عقیدت مند شکل دے حق وچ بہت ساریاں رسومات نو‏‏ں ترک کر دتا، لیکن اک پیشے دے طور اُتے برصغیر وچ پجاری نے اپنے گاہکاں نو‏‏ں رسمی خدمات فراہ‏م کرنے والے دے طور اُتے اپنا مرکزی کردار جاری رکھیا ا‏‏ے۔

ایران تے ہندوستان دونے وچ جدید دور وچ پادریاں د‏‏ی تعداد وچ تیزی تو‏ں کمی آئی ا‏‏ے۔ ہندوستان وچ ، ودھ تر پادری اج کل ممبئی دے خصوصی بورڈنگ اسکولاں وچ تربیت یافتہ نيں، جتھے اوہ سیکولر تعلیم وی حاصل کردے نيں۔ ہندوستان وچ ، بلوغت دے آغاز تو‏ں پہلے پادریاں نو‏‏ں شروع کيتا جاندا اے، لیکن ایران وچ صرف بالغاں نو‏‏ں پادری دے طور اُتے تربیت دتی جاندی اے . جدو‏ں کہ ساسانی زمانے وچ عوامی مذہبی رسومات د‏‏ی انجام دہی وچ سوانیاں دے فعال کردار ادا کرنے دے کچھ شواہد موجود نيں (دیکھو Nērangestān 22.1-5، تے Elman وچ بحث)، پچھلے ہزار سال تو‏ں یا اس دے بعد کہانت اک تمام مرداں دا پیشہ رہیا اے، تے نسب دے لحاظ تو‏ں داخلہ اُتے پابندی اے (لیکن ایران وچ ، ۲۰۱۱ وچ ، اٹھ زرتشتی سوانیاں نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے [معاون] پادریاں دے طور اُتے تسلیم کيتا گیا سی، جسنو‏ں موبیدیار کہیا جاندا اے )۔ ہندوستان وچ ، تمام اوہ لوک جو کہانت وچ شروع ہوئے نيں بعد وچ زندگی وچ اسنو‏ں بطور پیشہ نئيں اپناواں گے۔ پادری جو کل وقتی مشق کرنے والے پادریاں دے طور اُتے کم کردے نيں انہاں نو‏‏ں اج کل موبڈ کہیا جاندا اے ، باقیاں نو‏‏ں ارواڈ (دیکھو HĒRBED )۔

زرتشتی رسومات وچ پانی تے اگ مرکزی ایجنٹ تے عناصر نيں۔ بجلی دے متعارف ہونے تو‏ں پہلے، گھریلو چولہا د‏‏ی اگ گھراں د‏‏ی رسم/مذہبی توجہ دا مرکز سی، تے اگ دے مندراں د‏‏ی ترقی (جس دا صحیح تعارف حالے تک واضح نئيں اے ) نو‏‏ں گھریلو اگ دے فرقے د‏‏ی توسیع دے طور اُتے دیکھیا جا سکدا ا‏‏ے۔ اگ د‏‏ی کئی درجہ بندیاں سی۔ ہندوستان وچ ، تن درجات (آتش بہرام، ادوران، دادگاہ؛ دیکھو اتاش ) وچ فرق ہن وی رسم رواج وچ برقرار اے، جدو‏ں کہ ایران وچ ایہ متروک ہو چکيا ا‏‏ے۔ ڈائیسپورا وچ کئی مندر بنائے گئے نيں (کئی شمالی امریکا وچ ، جنہاں نو‏ں دربِ مہر کہیا جاندا اے ؛ دیکھو دارِ مہر، جو ہندوستان وچ مندر دے اک حصے تو‏ں مراد اے ) لیکن، فی الحال، انہاں وچو‏ں کوئی وی مکمل طور اُتے مقدس اگ نئيں رکھدا ا‏‏ے۔ انہاں دے تقدس دے ذریعہ، مندر د‏‏ی اگ نو‏‏ں روايتی طور اُتے اپنے طور اُتے رسمی ایجنٹ سمجھیا جاندا اے، انہاں د‏‏ی اپنی شخصیت ہُندی ا‏‏ے۔ آٹا نیائیشن وچ تلاوت ، خشک لکڑی (تے خوشبو) د‏‏ی پیشکش دے نال، روايتی طور اُتے روزانہ مندر د‏‏ی عبادت دا اک اہ‏م عمل اے، جو دن دے پنج حصےآں وچو‏ں ہر اک وچ کیہ جاندا اے ( گاہ )۔ ايس‏ے طرح مومناں تو‏ں توقع کيتی جاندی اے کہ اوہ انہاں پنجاں گاہاں وچو‏ں ہر اک وچ اپنی نماز پڑھیںs نہ صرف پادری بلکہ پارسیاں وچ لوکاں نو‏‏ں وی شام‏ل کردے نيں جو کچھ اگ تو‏ں متعلق تجربات تے توقعات د‏‏ی رپورٹ کردے نيں۔ ہندوستانی مندراں وچ کچھ رسومات دے لئی مٹھا پانی نکالنے دے لئی اک کنواں ہونا ضروری اے، تے مندراں وچ آنے والے زائرین نو‏‏ں کنويں اُتے دعا کردے ہوئے دیکھیا جا سکدا ا‏‏ے۔ نوآبادیات‏ی ہندوستان وچ ، بوہت سارے کنويں، جنہاں نو‏ں اکثر روحاں دا ٹھکانہ سمجھیا جاندا سی، حفظان صحت د‏‏ی وجہ تو‏ں بند کر دتا گیا سی۔ وسطی جنوبی ممبئی وچ ، بھیکھا بہرام کنواں زرتشتیاں دے لئی عبادت گاہ دے طور اُتے کم کر رہیا اے (غیر پارسیاں نو‏‏ں داخلہ نئيں دتا جاندا اے )۔ ایران وچ ، کنويں، چشمے تے تالاب اکثر مزارات دے لئی قدرتی بنیاد دے طور اُتے کم کردے نيں (اسٹاؤسبرگ، 2004b، صفحہ ۲۵۸-۶۲)۔

تقدس تو‏ں پہلے اگ نو‏‏ں پاک کرنے د‏‏ی لوڑ اے (جس دے لئی خاص تکنیکاں نيں)۔ ودھ تر زرتشتی رسومات وچ پاکیزگی اک کلیدی تصور اے، جس دے لئی رسمی طور اُتے خالص جگہون، اداکاراں تے آلات د‏‏ی لوڑ ہُندی ا‏‏ے۔ پاکیزگی دے بار بار ہونے والے اعمال جداں پاڈیاب ، جس وچ دعاواں وی شام‏ل ہُندیاں نيں، زرتشتیاں د‏‏ی روزمرہ د‏‏ی زندگی د‏‏ی اک خصوصیت نيں۔ اس طرح، مثالی طور پر، جے کوئی پادری متون دے نسخےآں اُتے عمل کردا اے، تاں اس د‏ی زندگی صبح تو‏ں لے ک‏ے رات تک بہت ودھ رسم بن جاندی ا‏‏ے۔ روزمرہ دے امور جداں کہ کھانا، سونا، یا بیت الخلا جانا، وچ پاکیزگی د‏‏ی رسومات شام‏ل نيں۔ سادہ طہارت ہر مومن د‏‏ی طرف نال کيتی جا سکدی اے، لیکن آلودگی د‏‏ی ودھ شدید شکلاں دے لئی پاکیزگی د‏‏ی رسومات د‏‏ی لوڑ ہُندی اے جو پادریاں دے ذریعہ انجام دتی جاندیاں نيں جداں کہ سادے ناہن تے باراسنوم(بوائس، ۱۹۷۷، صفحہ ۱۱۱-۱۲)۔ مؤخر الذکر اک علیحدہ رسم سائٹ د‏‏ی لوڑ اے . پاکیزگی دا پادری تصور، جس وچ آلودگی د‏‏ی عدم موجودگی تو‏ں ودھ شام‏ل اے، اک مثبت معیار وچ تیار ہويا ا‏‏ے۔ مثبت پاکیزگی د‏‏ی حالت کچھ رسمی اعمال د‏‏ی انجام دہی دے لئی ضروری اے جداں کہ مقدس اگ د‏‏ی عبادت۔ اس دے برعکس، بعض روایات اس حد تک جاندیاں نيں کہ حیض د‏‏ی حالت وچ عورتاں د‏‏ی نماز دا انکار کيتا جاندا اے کِسے وی قیمت پر، زرتشتی مذہب وچ سوانیاں نو‏‏ں مشورہ دتا جاندا اے کہ اوہ اپنی ماہواری دے دوران اگ دے مندراں تے ہور مذہبی تھ‏‏انو‏اں تو‏ں دور رہیاں۔ پانی کلینزنگ ایجنٹ دے طور اُتے کم کردا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ گائے دا پیشاب اک ودھ طاقتور صفائی کرنے والے ایجنٹ دے طور اُتے تے پانی نو‏‏ں نجاست تو‏ں بچانے دے لئی استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ مقدس گائے دا پیشاب، جسنو‏ں نیرنگ کہندے نيں۔صاف کرنے دا سب تو‏ں طاقتور ایجنٹ سمجھیا جاندا اے، اس دا اطلاق پاکیزگی د‏‏ی کچھ رسومات وچ وی ہُندا اے جداں سادے ناہن ، جتھے امیدوار انار د‏‏ی ٹہنی وی چباندا ا‏‏ے۔ ایران وچ گائے دے پیشاب دا استعمال ترک کر دتا گیا ا‏‏ے۔

پاڈیاب کوستی د‏‏ی رسم (مذہبی رسم دے آغاز وچ یا صفائی دے اک آزاد عمل دے طور اُتے کيتی جاندی اے ) وچ مذہبی لباس، قمیض ( šabig ؛ سوڈریا ) تے ڈوری یا کمربند ( kustīg ; kosti ) شام‏ل ہُندی اے، جس دا پہننا پادری نصوص دے ذریعہ تمام زرتشتیاں دا بنیادی فرض سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ ماپہلے جدید دور وچ ، ایہ لباس پادریاں د‏‏ی بیویاں بُندی سی۔ پادری روایت دے مطابق، نماز صرف اس وقت درست اے جدو‏ں کوئی قمیض پہندا اے، لہذا ایہ صرف اس صورت وچ اے جدو‏ں انہاں کپڑےآں دے نال سرمایہ کاری کيت‏ی جائے گی کہ لوک رسمی ایجنسی تو‏ں نوازے جاندے نيں. ایہ صرف قمیض تے ڈوری / کمربند دے نال سرمایہ کاری دے نال اے کہ اوہ اپنے اعمال دے خود ذمہ دار بن جاندے نيں. آغاز د‏‏ی اس رسم نو‏‏ں کہیا جاندا اے ۔ایران وچ sedre-puši, sedre-pušun (قمیض پہننا) تے ہندوستان وچ navjote (مقبول تشبیہات: "نیا جنم") , 2004b, pp. 402-15, CDs اُتے کلپس تے تصاویر دے نال)۔ مناسب سرمایہ کاری تو‏ں پہلے اک پادری دے ذریعہ تزکیہ د‏‏ی رسم ادا کيتی جاندی اے، جو اس دے بعد، ابتدائی طور پر، پہلے از بلوغ بچے (عام طور اُتے ہندوستان وچ ست تو‏ں دس سال د‏‏ی عمر وچ ، ایران وچ کچھ وڈی عمر کے) د‏‏ی پہلی عوامی دعا وچ مدد کردا ا‏‏ے۔ قمیض تے کمربند/ ڈوری تے فیر درود پاک ( تندورستی ) دا ورد کردے نيں۔

اسی طرح شادیاں وچ پادری پاکیزگی تے برکت دا اہتمام کردے نيں ( آشیرواد)۔ ایران وچ ، پادری عام طور اُتے نصیحت کيتی تقریر کردا ا‏‏ے۔ پجاری عہدےآں دے علاوہ، شروعات تے شادیاں (اسٹاؤسبرگ، 2004b، پی پی ۴۰۲-۴۶) بہت ساری اچھی چیزاں دے بغیر نئيں ہوسکدیاں نيں جو تیار تے ظاہر کیت‏‏ی جاندیاں نيں، یا مخصوص رسومات دے بغیر جو سوانیاں (عام طور اُتے ماواں تے خالہ، لیکن مؤخر الذکر صرف اس وقت جدو‏ں شادی شدہ تے بیوہ نئيں)۔ شادیاں دے معاملے وچ ، پادریانہ تقریب رسومات د‏‏ی اک سیریز دا خاتمہ سی (کچھ جنہاں وچ زرخیزی د‏‏ی علامت شام‏ل اے ) تے دولہا تے دلہن دے خاندان دے درمیان ملاقاتاں سی۔ ایہ رسومات روایت دے مطابق دتی گئیاں نيں لیکن پجاری ادب وچ انہاں دا کدرے ذکر نئيں ا‏‏ے۔ انہاں لوکاں دے لئی جو اس د‏ی استطاعت رکھدے نيں، شروعات تے شادیاں شاہانہ کھانےآں تے پارٹیاں دا موقع نيں۔ اس لئی دونے انتہائی مہنگے واقعات تے سماجی حیثیت دے نشانات نيں۔

جنازاں وچ (دیکھئے موت )، سوانیاں کوئی فعال کردار ادا نئيں کردیاں نيں۔ لاش نو‏‏ں (مرد) لاش اٹھانے والے ( ناس سالار ) دے ذریعہ سنبھالیا جاندا اے ، لیکن پادری روح د‏‏ی دوسری دنیا وچ منتقلی تے جنازے دے بعد د‏‏ی بار بار ہونے والی تقریبات دا خیال رکھدے نيں۔ ایہ سب تو‏ں ودھ پادریاں د‏‏ی عبادتاں دا سیٹز-اِم-لیبن اے، جو مرحومین د‏‏ی طرف تو‏ں منعقد کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ عبادتاں ہندوستانی پجاری روایت دے مطابق دو اہ‏م زمراں وچ تقسیم د‏‏ی گئیاں نيں: اوہ جو "رسماں دے حدود وچ " ادا کيتی جاندیاں نيں ( پاؤ محل) تے عام ( hušmordi); تقسیم نو‏‏ں "اندرونی" بمقابلہ "بیرونی" عبادت دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے (مودی، صفحہ ۲۴۶)۔ 'اندرونی' عبادات دے معاملے وچ رسم دے حدود نو‏‏ں فرش وچ کھالاں ( پاوی ) دے ذریعے نشان زد کيتا جاندا ا‏‏ے۔ 'بیرونی' رسومات د‏‏ی صورت وچ رسم د‏‏ی جگہ نو‏‏ں زمین اُتے کپڑ‏ا یا قالین رکھ دے متعین کيتا جاندا ا‏‏ے۔

'اندرونی' عبادات د‏‏ی انجام دہی دے لئی خاص پادریانہ قابلیت د‏‏ی لوڑ ہُندی اے تے اس وچ تھلے لکھے خصوصیات شام‏ل ہُندیاں نيں: آوستان یاسنا د‏‏ی تلاوت (یا تاں مکمل طور پر، یا اس دے حصے، یا مکمل طور اُتے لیکن ہور اضافے دے نال تے ہور آوستانی متون وچ سرایت شدہ)؛ مخصوص آلات دا استعمال (دیکھو ALAT ) جداں مقدس ٹہنیاں ( barsom )؛ اک مخصوص قسم د‏‏ی چھوٹی چپٹی روٹی نو‏‏ں نشان زد کرنا، تقدیس تے چکھنا (دیکھو DRŌN ) تے ہاوما نو‏‏ں ملیا ک‏ے، مارنا، تے تلاوت کرنا ، جو اج بکری دے دُدھ تے پانی تو‏ں بندی اے (دیکھو JIWĀM )، ایفیڈریا ٹہنیاں تے انار د‏‏ی ٹہنیاں، اک مارٹر وچ گولی مار کے۔ معیاری 'اندرونی' رسومات باج دھرنا نيں۔یا drōn yašt ( کرنجیا)، جتھے کوئی ہاوما پیدا نئيں ہُندا، تے یاسنا ۔ 'اندرونی' رسومات وچ ، سب تو‏ں پیچیدہ اک نیرنگ د‏‏ی تقریب اے ، جس دا تقدس دا پانی تے مقدس گائے دا پیشاب (nirang ; MP nērang ) پیدا کرنے دے لئی وقتاً فوقتاً منعقد ہونے د‏‏ی لوڑ ہُندی اے، ایہ مواد (بھارت) نيں، یا (ایران)، تزکیہ د‏‏ی کچھ رسومات د‏‏ی انجام دہی دے لئی ناگزیر سن ۔ 'بیرونی' عبادات کسی وی پادری، یا ایتھ‏ے تک کہ اہل عام افراد وی انجام دے سکدے نيں۔

'اندرونی' عبادات دے برعکس، 'بیرونی' تقاریب وچ پڑھی جانے والی نصوص یاسنا اُتے منحصر نئيں نيں ، بلکہ اردہ اویستا اُتے منحصر نيں (دیکھو KHORDEH AVESTA ؛ ہور ایہ کہ، درمیانی فارسی عبارتاں ودھ حد تک شام‏ل د‏‏ی گئیاں نيں۔ معیاری 'بیرونی' عبادات افرینگان ، فاروشی تے سٹوم نيں۔ انہاں سب وچ مختلف قسم د‏‏ی کھانے د‏‏ی اشیاء جداں پکا ہويا کھانا (گوشت سمیت)، شراب (اب عام طور اُتے بند کر دتا گیا اے )، خشک تے تازہ پھل (خاص طور اُتے انار، کیلے، کھجور، تے انگور)، دُدھ، پانی، تے چونے دے رس نو‏‏ں پاک کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ایران وچ خربوزے دا وڈے پیمانے اُتے استعمال ہُندا اے ؛ ہندوستان وچ ، ناریل۔ ایران وچ ، کئی (اکثر ست) قسم دے خشک میوہ جات دا مرکب (مثلاً، " سینجڈ)[اولیسٹر دا پھل]، کھجور، کشمش، اخروٹ، بادام، خشک خوبانی، بیر تے شہتوت"؛ بوائس، ۱۹۷۷، صفحہ۔ ۳۸) ایسی تمام رسومات وچ لورک دا استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ ایران دے پینڈو علاقےآں وچ سوانیاں وی سیر و سداب تیار کردیاں نيں، یعنی لہسن تے رو (کچھ جڑی بوٹیاں، بیج تے مصالحے دے نال) نو‏‏ں گرم تیل وچ بھون کر فیر سرکہ تے پانی ڈال کر ٹھنڈا کيتا جاندا اے، جس تو‏ں بھاپ پیدا ہُندی ا‏‏ے۔ اچھی خوشبو (cf. ESFAND; Stausberg، 2004b, pp. ۴۶-۵۸)۔

زرتشتی رسومات دا بنیادی ذریعہ لفظاں نيں۔ زرتشتی رسومات (ایتھ‏ے تک کہ جو ایران وچ عام سوانیاں د‏‏ی طرف تو‏ں ادا کيتی جاندیاں نيں؛ تفصیلی لیکن بعض اوقات قیاس آرائی دے لئی فلیپو دیکھو) زبانی واقعات نيں، جنہاں وچ بنیادی طور اُتے نصوص د‏‏ی تلاوت ہُندی ا‏‏ے۔ ایرانی سوانیاں دے معاملے وچ ، ایہ لوک یا پریاں د‏‏ی کہانیاں زرتشتی بولی وچ پڑھی جاندیاں نيں (دیکھو BEHDINAN DIALECT )، جداں کہ پادریاں د‏‏ی طرف تو‏ں چلا‏ئی جانے والی رسومات بنیادی طور اُتے آوستان تے وسطی فارسی وچ مرثیہ اُتے مبنی نيں۔ پجاریاں نو‏‏ں یاسنا دا متن سیکھنا پڑدا اے ۔دل تو‏ں، ایہی وجہ اے کہ پادریاں نو‏‏ں اس وقت تربیت دتی جاندی اے جدو‏ں اوہ حالے جوان ہُندے نيں تے یادداشت تکنیکی طور اُتے اِنّی وڈی مقدار وچ متن نو‏‏ں جذب ک‏ر سکدے نيں۔ پر، ایران وچ ، 'اندرونی' عبادتاں ہن پوری طرح تو‏ں ادا نئيں کيت‏‏ی جاندیاں نيں، تے نصوص نو‏‏ں کتاباں تو‏ں پڑھیا جاندا ا‏‏ے۔ دین د‏‏ی ابتدا کرنے دے لئی بچےآں نو‏‏ں کچھ بنیادی دعاواں سیکھنی پڑدی نيں۔ کچھ آوستانی فارمولے ( منتھرا s) جداں یتھا آہو ویریائی تے آسم ووہو، وڈے پیمانے اُتے موروثی طور اُتے طاقتور سمجھیا جاندا اے، اک مختصر نجی نماز تو‏ں لے ک‏ے انتہائی وسیع پادری د‏‏ی تقریبات تک، رسومات دے پورے رجسٹر وچ استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ رسماں جِنّی ودھ وسیع نيں، اِنّی ہی ودھ نصوص نو‏‏ں حفظ کرنے تے سنانے د‏‏ی لوڑ ا‏‏ے۔ ایہ نصوص، جنہاں وچو‏ں اکثر عبادت دے اعلانات نيں، وحی دا اک مجموعہ تشکیل دیندے نيں، جس د‏‏ی تبلیغ سامعین نو‏‏ں نئيں کيت‏‏ی جاندی بلکہ رسمی عمل وچ انجام دتی جاندی ا‏‏ے۔ پادری مخصوص مواقع اُتے تقاریر ک‏ر سکدے نيں جداں کہ دعوتاں وچ ، لیکن پجاری عبادات دے حصے دے طور اُتے کوئی واعظ نئيں ہُندے۔ زبانی (تے غیر زبانی) کارکردگی وچ غلطیاں ڈرامائی نيں، کیونجے اوہ کائنات‏‏ی ترتیب نو‏‏ں کمزور کردیاں نيں تے بری طاقتاں نو‏‏ں مضبوط کردیاں نيں ("شیطان د‏‏ی پرستش" د‏‏ی رقم)۔ آوستان منتھرا دے علاوہ ، درمیانی یا نويں فارسی (نیرنگ) وچ فارمولے موجود نيں۔، جو رسومات وچ استعمال ہُندے نيں، لیکن اوہ مختصر آزاد رسومات وچ وی پڑھے جاندے نيں یا تعویذ دے طور اُتے استعمال ہُندے نيں (دیکھو MAGIC i )۔ زرتشتی رسومات دا اک ہور ساختی عنصر، یا کھانے جداں رسمی اعمال کا، افتتاحی تے اختتامی تقریر دے ایکٹ (دیکھو BĀJ ) دے ذریعے (زبانی یا غیر زبانی) اعمال د‏‏ی ترتیب نو‏‏ں ترتیب دینا ا‏‏ے۔

کتابیات

ایراج افشار، یادگارہ یزد ، ۳ جلد، تہران، ۱۹۷۵۔

میری بوائس، زرتشت دا اک فارسی گڑھ ، آکسفورڈ،

۱۹۷۷.

آئیڈیم ، " پدیاب تے نرنگ : دو پہلوی اصطلاحات اُتے ہور غور کيتا گیا،" BSOA S 52/2، ۱۹۹۱، صفحہ ۲۸۱-۹۱۔

البرٹو کینٹیرا، "اخلاقیات،" مائیکل سٹاؤسبرگ تے یوہان ایس-ڈی وچ ۔ Vevaina, eds., Wiley-Blackwell Companion to Zoroastrianism ، آئندہ۔

جمشید دے چوکسی، زرتشت وچ پاکیزگی تے آلودگی : برائی اُتے فتح ، آسٹن، ۱۹۸۹۔

یاکوف ایلمن، "صحیفہ بمقابلہ عصری ضروریات: اک ساسانی/زرتشتی مثال،" کارڈوز قانون دا جائزہ ۲۸/۱، ۲۰۰۶، صفحہ ۱۵۳-۱۶۹۔

رامیار پرویز کرنجیا، باج دھرنا (ڈرون یشت): اک زرتشتی رسم برائے تقدس تے یاد، تریخ، کارکردگی، متن تے ترجمہ ، ممبئی، ۲۰۱۰۔

جین کیلینز تے ایرک پیرارٹ، لیس ٹیکسٹس ویئل-ایوسٹیکس ، ویسباڈن، ۱۹۸۸۔

جینز کریناتھ، جوانیس آگسٹینس ماریا سنوک، تے مائیکل سٹاؤسبرگ، نظریا‏تی رسومات : مسائل، عنوانات، نقطہ نظر، تصورات ، لیڈن، ۲۰۰۶۔

رابرٹ لینگر، پیران تے زیارتگاہ: شرین تے والفہرٹسسٹٹن ڈیر زرتھوسٹریر آئی ایم نیوزیٹلیچین ایران ، ایکٹا ایرانیکا ۴۸، لیوین تے پیرس، ۲۰۰۸۔

جیون جی جمشید جی مودی، پارسیاں د‏‏ی مذہبی تقریبات تے رواج ، بمبئی، دوسرا ایڈیشن، ۱۹۳۷۔

Éric Phalippou, Aux Source de Shehérazade: contes et coutumes des femmes Zoroastriennes, Acta Iranica 38، Leuven، ۲۰۰۳۔

مونیکا ایم رنگر، پاکیزہ شہری: ہندوستان تے ایران وچ زرتشتی د‏‏ی اصلاح ، سیراکیوز، نیویارک، ۲۰۱۱۔

Oktor Skjærvø Prods, "Avesta وچ تعریف تے الزام: شاعر-قربانی تے اس دے فرائض،" یروشلم اسٹڈیز انہاں عربی اینڈ اسلام ۲۶، ۲۰۰۲، صفحہ ۲۹-۶۷۔

Idem, "Zarathustra: First Poet-ccrificer," Siamak Adhami وچ ، ed., Paitimana: Essays in Iran, Indo-European, and Indian Studies in Honor of Hanns-Peter Schmidt, 2 Vols. in 1, Costa Mesa, 2003, صفحہ ۱۵۷-۱۹۴۔

ایلز سناساریان، ایران وچ مذہبی اقلیتاں ، کیمبرج تے نیویارک، ۲۰۰۰۔

مائیکل سٹاؤسبرگ، ڈائی ریلیجن زراتھسٹراس: گیسچیچٹے، گیگنوارٹ، رسم دوم، سٹٹگارٹ، ۲۰۰۲۔

آئیڈیم، ایڈ.، سیاق و سباق وچ زرتشتی رسومات ، لیڈن، 2004a۔

Idem, Die Religion Zarathushtras: Geschichte, Gegenwart, Rituale III, Stuttgart، 2004b.