سرفراز احمد رفیقی

سکوارڈن لیڈر
سرفراز احمد رفیقی
ہلال جرات ستارا جرات HJ  SJ
سکوارڈن لیڈر سرفراز احمد رفیقی
جم	18 جولائی 1935  راجشاہی، برٹش انڈیا 18 جولائی 1935
وفات	6 ستمبر 1965 (30 سال)  ہلواڑا، بھارت 6 ستمبر 1965
وجہ وفات	لڑائی میں مارا گیا
طرز وفات	لڑائی میں ہلاک
عملی زندگی
مادر علمی	سینٹ انتھونی ہائی سکول، لہور
پیشہ	فلائیٹ پائلٹ
عسکری خدمات
لڑائیاں تے جنگاں	پاک بھارت لڑائی 1965

سکواڈرن لیڈر سرفراز احمد احمد رفیقی پاکستان ایئر فورس وچ فائٹر پائلٹ سی جو پاک بھارت جنگ 1965 دے دوران دو فضائی ڈاگ فائٹ وچ اپݨے بہادرانہ اقدامات لئی جاݨے جاندے نیں تے ہلال جرات تے ستارا جرات دے وصول کنندہ نیں۔

مُڈھلا جیون

سرفراز احمد رفیقی 18 جولائی 1935 نوں راجشاہی، برٹش انڈیا (ہُݨ بنگلا دیش) وچ پیدا ہوئے۔ اوہناں دے تن بھائی تے اک بھیݨ سی۔ اوہناں نے اپݨی تعلیم سینٹ انتھونی ہائی سکول، لہور توں شروع کیتی، 1948 وچ گورنمنٹ ہائی سکول، ملتان توں میٹرک کیتا۔ اپݨے والد دی کراچی منتقلی توں بعد اوہناں نے ڈی جے سائنس کالج وچ داخلا لیا۔

فوجی کیریئر

اپݨے وڈے بھائی "اعجاز رفیق" توں متاثر ہو کے سرفراز نے پاکستان ایئر فورس دے 13ویں جی ڈی پی کورس وچ شمولیئت اختیار کیتی تے 1953 وچ رسالپور اکیڈمی توں گریجویشن کیتا۔

1962 وچ اوہناں نوں نمبر 14 سکواڈرن دا آفیسر کمانڈنگ مقرر کیتا گیا جو مشرقی پاکستان دے تیجگاؤں ہوائی اڈے اُتے سی۔ 1963 وچ اوہناں نوں پی اے ایف سرگودھا ایئر بیس وچ پی اے ایف دے نمبر 5 سکواڈرن دی قیادت لئی تعینات کیتا گیا جیہدی اوہ اپݨی شہادت تک کمانڈ کردے رہے۔

1965 دی جنگ

چھمب فضائی جنگ

1 ستمبر 1965 دی شام نوں بھارتی فضائیہ نے چھمب سیکٹر وچ مداخلت کردے ہوئے بھارتی فوج دے اک SOS دے جواب وچ اکھنور دے خلاف پاکستانی فوج دے XII ڈویژن دے حملے نوں کم کرن لئی 26 طیارے (12 ڈی ہیولینڈ ویمپائرز تے 14 Mystere IVs) پعھیجے، بھارتی فضائیہ دے 45 سکواڈرن نوں علاقے وچ بھارتی افواج نوں قریبی فضائی مدد فراہم کرن دا حکم دِتا گیا سی۔ فنگر فور فارمیشن وچ اُڈݨ واݪے ایہناں 26 طیاریاں نے پاکستانی پوزیشناں نوں کعھیر لیا تے پاکستانی ٹینکاں تے زمینی اہداف اُتے حملہ کیتا، پَر جد ایہناں بھارتی طیاریاں دی نظر پئی تاں پاک فضائیہ نے دو F-86 سبریاں نوں مار گرایا، جیہنوں S/L سرفراز رفیقی نے اڈایا، سرگودھے توں نمبر 5 Sqn تے F/L امتیاز بھٹی نمبر 15 Sqn ایہناں نوں روکݨ لئی۔ اگرچہ تعداد بہت زیادہ سی، دوناں پائلٹاں نے بھارتیاں نوں کعھیرلیا تے چھمب اُتے ہوݨ واݪی ڈاگ فائٹ وچ دوناں پائلٹاں نے دو ڈی ہیولینڈ ویمپائر نوں مار گرایا۔ رفیقی نے فلائٹ لیڈر تے ونگ مین دا مقابلہ کیتا تے بھٹی نے ایلیمنٹ لیڈر تے ایلیمنٹ ونگ مین دا مقابلہ کیتا سی۔ پی اے ایف دے دوناں پائلٹاں نوں دو ڈی ہیولینڈ ویمپائرز نوں تباہ کرن دا سہرا دتا گیا تے اوہناں نوں اس مشن لئی ستارا جرات ناݪ نوازیا گیا۔

ہلواڑا ایئر سٹرائیک

6 ستمبر 1965 نوں پاکستان اُتے بھارت دے حملے دے جواب وچ پاک فضائیہ نے بھارتی فضائیہ دے کئی سٹیشناں اُتے جارحانا فضائی حملیاں دی مہم شروع کیتی۔ سرفراز رفیقی نوں تن F-86 سیبرز دی قیادت کرن دا کم سونپیا گیا سی تاکہ اوہ بھارتی ایئر فورس دے ہلواڑا ایئر بیس اُتے حملہ کرن لئی فلائٹ لیفٹیننٹ خواجا یونس حسن دے ناݪ نمبر 2 تے فلائٹ لیفٹیننٹ سیسل چودھری نوں نمبر 3 بݨا سکݨ۔ فارمیشن PAF بیس سرگودھا توں شروع ہوئی تے ہلواڑا ول چل پئی۔ شام نوں ہلواڑا اڈے اُتے پہنچ گئے جِتھے ایم ایم عالم دی فارمیشن توں پہلاں تصادم دے باقی 3 ہنٹر اُترن توں بعد واپس ٹیکسی کر رہے سی۔ بھارتی ایئر بیس ہلواڑا دے عین سر اُپر سرفراز رفیقی اپݨے دو جانبازاں دے ناݪ الٹے V دی فارمیشن وچ اپݨا اک چکر مکمل کرچکے سی۔ فارمیشن دی ترتیب وچ سبھ توں اگے سکواڈرن لیڈر سرفراز رفیقی دا جہاز سی، جیہدے کچھ فاصلے اُتے سجے پاسے دوسری فلائٹ اُتے لیفٹیننٹ سیسل چودھری تے کھبے پاسے تیسری فلائٹ اُتے لیفٹیننٹ خواجا یونس حسن مکمل طور تے تیار سن۔ تھلے بھارتی ایئر بیس اُتے خاصی گہما گہمی سی، دو درجن توں زیادہ ہنٹر طیارے گرؤنڈ وچ اڑان پعھرن لئی تیار دکھائی دیندے سی، جدکہ کچھ طیارے اپݨے ہینگرز وچ کیموفلاج پوزیشن وچ سی تاکہ دشمݨ دیاں نظراں وچ نہ آسکݨ، پَر سرفراز رفیقی نوں ایئر بیس اُتے موجود اک اک ہنٹر صاف دِکھ رہیا سی۔ سکواڈرن لیڈر سرفراز رفیقی نے سیسل چودھری تے خواجا یونس حسن نوں سِگنل دِتا کہ ’’میرے ہور اگے جاݨ دا انتظار کرو تے اپݨے اپݨے طیاریاں نوں میرے توں دور رکھو، پَر مینوں نِگاہ وچ رکھو، میں اگے جا کے واپس آؤندا واں۔‘‘ سیسل تے یونس پیغام نوں سمجھ چکے سی۔ دوناں نے اپݨے جہازاں دی رفتار کعھٹ کرلئی تے سرفراز دے جہاز نوں اپݨی رینج توں باہر نِکݪݨ دِتا۔ سرفراز رفیقی نے تیزی ناݪ اپݨے طیارے نوں ہور بلندی اُتے لجاݨ توں بعد تھلے نوں عمودی حالت وچ غوطا لایا۔ کچھ لمحیاں لئی سرفراز رفیقی دوناں دیاں نظراں توں اوجھل رہے پَر چھیتی ای اوہناں نوں اپݨی مخالف سمت توں تیزی ناݪ تھلے نوں جاندے ہوئے دیکھ لیا۔ ہُݨ صورتِ حال ایہ سی کہ سرفراز رفیقی بِلکل سامݨیوں انتہائی نویوں پرواز ناݪ ہلواڑا ایئر بیس اُتے نمودار ہوئے۔ دوناں جانبازاں کوݪ سوچݨ دا وقت نئیں سی، اوہناں نے اپݨے لیڈر نوں کور وی دیݨا سی تے کِسے وی لمحے ہوݨ واݪے تعھماکےآں تے بھارتی ریڈار دی زد وچ آؤݨ توں اپݨے آپ نوں بچاؤݨا وی سی۔ اوہناں نوں پورا یقین سی کہ نیویں پرواز دا مطلب اے کہ سرفراز دا طیارہ بھارتی ریڈار دی زد وچ آچکیا ہوݨا تے ایہی ہویا۔ سرفراز رفیقی دشمن دے ریڈار اُتے آچکے سی پَر اس توں پہلاں کہ ایئر بیس اُتے اڑان پعھرن نوں تیار بھارتی ہنٹر دے پائلٹ اپݨے طیاریاں نوں اڑاؤݨ لئی ذرا وی جنبش دیندے، سرفراز رفیقی اوہناں دے سامݨیوں تیزی ناݪ وِدھدے چلے آئے۔ سیبر F-8 دیاں چھے مشین گناں ناݪ سینکڑیاں گوݪیاں سکِنٹاں وچ بھارتی ہنٹر طیاریاں نوں چھلنی کرچکیاں سی، فورن ہنٹر طیارے اَگ دے گوݪے وچ بدل کے تباہ ہوگئے۔ سرفراز رفیقی برق رفتاری ناݪ اپݨے طیارے نوں بلندی اُتے لے گئے، جِتھوں اک ہور حملے لئی پلٹݨ وچ کچھ وقت درکار سی۔ سرفراز نے اُلٹا غوطا لاؤندے ہوئے طیارے دا توازن بحال کیتا تے اسے تیزی ناݪ چعھپٹݨ لئی واپس مُڑے۔ ہُݨ اوہناں دے سامݨے دس لڑاکا ہنٹر طیارے سی، جو سرفراز رفیقی نوں نشانہ بݨاؤݨ لئی رن وے اُتے موجود سی۔ نیویں پرواز کردے ہوئے یونس تے سیسل چودھری نے وی اپݨے لیڈر دی مدد لئی فورن ایئر بیس وَل اپݨے طیارے لے آئے۔ سرفراز رفیقی نے دوناں نوں پیغام دِتا کہ ’’پٹرول دیاں اضافی ٹینکیاں بیس اُتے موجود طیاریاں اُتے سٹ دیو‘‘۔ سیسل چودھری نے ایداں ای کیتا تے دوناں طیاریاں دیاں اضافی ٹینکیاں دشمݨ دے ہنٹر طیاریاں دے سر اُتے چھڈ دِتیاں۔ دونوں ہنٹر راکھ دا ٹعھیر بݨ گئے تے پورا ایئر بیس اگ دے چاݨݨ ناݪ چمکݨ لگ گیا۔ ہُݨ سیسل چودھری نے طیارے دیاں مشین گناں دا آزادانہ استعمال شروع کیتا تے سجے کھبے موجود ہنٹر طیارے چھلنی کردے ہوئے اگے نِکݪ گئے۔ یونس دے طیارے دیاں اضافی ٹینکیاں لیور جام ہوجاݨ دی وجہ توں وقت سر نئیں کھل سکیاں جیہدا نقصان ایہ ہویا کہ یونس اپݨے طیارے نوں فوری طور تے آسانی ناݪ سجے کھبے نئیں کعھما سکدے سی۔ سرفراز رفیقی نے دشمݨ دے دو ہنٹر طیاریاں نوں یونس وَل وَدھدے دیکھا تاں تیزی ناݪ دُشمݨ دے پِچھے جا کے اگلے طیارے نوں نشانے اُتے لیندے ہوئے فائر کھول دِتا۔ دشمݨ دا طیارہ فضا وچ ای تباہ ہوگیا۔ ہُݨ طیاریاں دی باقاعدہ دو بدو لڑائی شروع ہوچکی سی۔ دشمݨ بوکھلایا ہویا سی۔ اسے دوران یونس تے سیسل وی اپݨے سامݨے آئے ہوئے دشمݨ اُتے چعھپٹے۔ سیسل چودھری نے اک ہنٹر طیارہ فضا وچ مار گرایا، اینے وچ ای دوسرا طیارہ سیسل دی رینج توں بچ کے نِکݪ گیا۔ یونس نے وی طیارے دی فنی خرابی دے باوجود اک ہنٹر طیارے نوں تباہ کیتا، پَر دشمݨ دے اک طیارے نے یونس دے طیارے دے پِچھے آکے اوہناں دے طیارے دیاں ٹینکیاں اُتے فائر کھول دِتے جیہدی وجہ توں یونس دا F-8 فضا وچ بے قابو ہوکے ہچکولے کھاندا تھلے گر گیا تے فلائٹ لیفٹیننٹ یونس اس فضائی معرکے وچ شہید ہوگئے۔ ہُݨ فضا وچ سرفراز رفیقی تے سیسل موجود سی۔ سرفراز دے سامݨے اک ہنٹر طیارہ سی جو مسلسل فائر کردا اگے ودھدا چلیا آرہیا سی۔ سکواڈرن لیڈر سرفراز رفیقی نوں پِچھوں سیسل چودھری نے کور دِتا ہویا سی۔ سیسل حیران سی کہ بھارتی ہنٹر ہُݨ تک سرفراز رفیقی توں کِداں بچیا ہویا اے۔ سیسل نے تشویش ناک انداز وچ پُچھیا ’’سر! فائر کرو… فائر کیوں نئیں کردے؟‘‘ رفیقی نے کہیا ’’گن جام ہوگئی اے‘‘۔ رفیقی نے اس نازک موقعے اُتے قیادت سیسل دے سپرد کردے ہوئے ’’مارو تے مرجاؤ‘‘ دا فیصلہ کیتا۔ ہُݨ سرفراز رفیقی اپݨے قائد سیسل چودھری نوں تحفظ فراہم کرن لئی پِچھے چلے گئے تے جد سیسل دشمݨ دے ہنٹر طیارے اُتے حملہ آور ہوئے تاں دشمݨ نے سرفراز رفیقی دے طیارے نوں نشانہ بݨایا۔ سرفراز رفیقی نے کوشش کیتی کہ شہید ہوݨ توں پہلاں دشمݨ نوں ہور نقصان پہنچایا جاوے پَر اوہناں دے طیارے دیاں مشین گناں جام ہوچکیاں سی۔ اوہناں دا آݪے دواݪیوں جَݪدا ہویا طیارہ تھلے گر گیا اوہ شہید ہوگئے۔

اعزازات تے میراث

سرفراز رفیقی دی خدمات تے قربانیاں دے اعزاز وچ پاک فضائیہ دے تیسرے وڈے ائیر بیس، پی اے ایف بیس شورکوٹ ایئر بیس دا نام تبدیل کر کے رفیقی ایئر بیس رکھیا گیا۔ لہور کینٹ دی سبھ توں وڈیاں سڑکاں وِچوں اک دا نام سرفراز رفیقی روڈ رکھیا گیا۔ کراچی وچ رفیقی شہید روڈ وی اوہناں دے نام ناݪ منسوب اے۔ پی اے ایف بیس پشاور وچ، جس سڑک اُتے رئیر ایئر ہیڈ کوارٹر تے فضائیہ ڈگری سکول اینڈ کالج واقع اے، اوہدا نام جنگی ہیرو دے اعزاز وچ رفیقی لین رکھیا گیا۔

حکومت پاکستان نے 77 ایکڑ پرائم زرعی اراضی ناݪ نوازیا، جیہنوں سرفراز رفیقی دے والدین نے سرفراز رفیقی ویلفیئر ٹرسٹ نوں دے دِتا۔

ایوارڈز تے ڈیکوریشنز

Hilal-e-Jurat (Crescent of Courage) 1965 War Posthumous		ستارا جرات (Star of Courage) 1965 War Posthumous
Tamgha-e-Diffa (General Service Medal) 1965 War Clasp Posthumous	Sitara-e-Harb 1965 War (War Star 1965) Posthumous	Tamgha-e-Jang 1965 War (War Medal 1965) Posthumous	Tamgha-e-Jamhuria (Republic Commemoration Medal) 1956

حوالے