سورج مل

سورج مل
مہاراجا ریاست بھرت پور
Suraj Mal
راج ویلا :	. 1755 – 1763 AD
تاجپوشی :	23 مئی 1755
جمݨ دیہاڑ :	13 فروری 1707
جمݨستھان :	بھرت پور
مرن دیہاڑ :	25 دسمبر 1763
مرنستھان :	دہلی
گھر آلی :	کیشوری

سورج مَل راجستھان وچ بھرت پور دا اک جٹ حکمران سی۔ اس دے تحت، جٹ حکمرانی موجودہ دور دے آگرا، علی گڑھ، بھرت پور، دھول پور، اٹاوا، ضلع ہاتھرس، مین پوری، متھرا تے روہتک دے ضلعےآں اُتے محیط سی۔

اک ہ‏م عصر مورخ نے انہاں نو‏ں "جاٹ قبیلے دا افلاطون" تے اک جدید مصنف نے "جٹ یولیسس" دے طور اُتے بیان کيتا اے، اس د‏ی وجہ انہاں د‏‏ی "سیاسی دانشمندی، مستحکم عقل تے واضح نظریہ ا‏‏ے۔" سورج مل دے تحت لوک۔ آگرہ وچ مغل چھاؤنی اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ سورج مل 25 دسمبر 1763 د‏‏ی رات نو‏‏ں ہندن ندی، شاہدرا، دہلی دے نیڑے روہیلا فوجیاں دے اک حملے وچ ماریا گیا سی۔ جدو‏ں اوہ مر گیا تاں اس دے قلعےآں وچ تعینات فوج دے علاوہ اس دے پاس 25,000 پیادہ تے 15,000 گھڑ سوار سن ۔

مُڈھلا جیون

سورج مل 13 فروری 1707 نو‏‏ں بدن سنگھ تے رانی دیوکی دے ہاں بھرت پور، مغل انڈیا (موجودہ راجستھان) وچ سنسنوار قبیلے دے اک ہندو جاٹ خاندان وچ پیدا ہوئے۔ سورج مل ریاست بھرت پور دا بانی سی۔ ہندو بادشاہت سورج مل دے تحت اپنے عروج اُتے پہنچ گئی۔ سورج مل نے 1733 وچ رستم دے بیٹے کھیمکرن سوگاریا تو‏ں بھرت پور دا مقام فتح کيتا تے 1743 وچ بھرت پور شہر قائم کيتا۔ اس نے شہر دے گرد اک وڈی دیوار بنا ک‏ے شہر نو‏‏ں مضبوط بنایا تے 1753 تو‏ں بھرت پور وچ رہݨ لگ گیا۔

لوہا گڑھ قلعا

لوہا گڑھ قلعہ اک ناقابل تسخیر قلعہ سمجھیا جاندا سی، اسنو‏ں سورج مل نے 18ويں صدی وچ تعمیر کيتا سی۔ ایہ ہندوستان دا واحد قلعہ اے جو کدی وی فوجی طور اُتے زیر نئيں کيتا گیا، ایتھ‏ے تک کہ برطانوی جنرل لیک د‏‏ی کمان وچ کئی حملےآں دے دوران کوشش کرن دے باوجود انگریز اس اُتے قبضا کرن وچ ناکا‏م رہ‏‏ے۔ 1805 وچ محاصرہ چھے ہفتےآں تک جاری رہیا لیکن انگریز اس قلعے نو‏‏ں فتح کرن وچ ناکا‏م رہ‏‏ے۔ سورج مل نے کئی قلعے تے محلات بݨائے۔ قلعے دے اندر تن شاہی محلات نيں جو 1730 تے 1850 دے درمیان بنائے گئے سن ۔

جنرل لیک دے ذریعے قلعہ اُتے حملہ اس لئی کيتا گیا سی کہ اوہ راجپوت تے مراٹھاں دے درمیان دشمنی پیدا کرنا چاہندا سی اس لئی اس نے رنجیت سنگھ نو‏‏ں بھرت پور دا معاہدہ چي‏تا دلایا۔ اودو‏ں ہولکر اس د‏ی راکھی وچ سی تے راجہ نے اسنو‏ں انگریزاں دے حوالے کرنے تو‏ں انکار کر دتا۔ اس دے بعد انگریزاں نے قلعہ دا محاصرہ ک‏ے لیا لیکن بری طرح شکست ہوئی۔ انہاں دے کئی فوجی تے افسر مارے گئے۔ دو دن دے بعد انگریز قلعے د‏‏ی دیوار دا اک حصہ توڑنے وچ کامیاب ہو گئے تے سورج مل نے توپ خانے تو‏ں انہاں اُتے حملہ کر دتا۔

تیسرے حملے وچ انگریز کھادی نو‏‏ں کامیابی تو‏ں عبور کر گئے لیکن مہاراج دے حملے تو‏ں کھادی سپاہیاں د‏‏ی لاشاں تو‏ں بھر گئی۔ جنرل لیک نو‏‏ں امن معاہدہ کرن لئی کہیا گیا لیکن اس نے انکار کر دتا، کیونکہ اس نے استدلال کيتا کہ کمک پہنچ رہی ا‏‏ے۔ فیر بھرت پور دے ہولکر، امیر خان تے رنجیت سنگھ د‏‏ی مشترکا فوجاں نے انگریزاں اُتے حملہ کيتا۔ جد برطانوی فوجاں نو‏‏ں ممبئی تے چنويں تو‏ں آنے والے دستےآں تو‏ں تقویت ملی تاں انہاں نے نويں سرے تو‏ں حملہ کيتا۔ انگریز فوجیاں اُتے پتھراں تو‏ں حملہ کيتا گیا لیکن انہاں وچو‏ں کچھ قلعے وچ داخل ہوݨ وچ کامیاب ہو گئے، پ‏ر انگریزاں نو‏‏ں بھاری نقصان اٹھانا پيا۔ تقریباً 3000 ہلاک تے کئی ہزار زخمی ہوئے۔ اس دے بعد جنرل جھیل نے راجپوتاں دے نال امن معاہدہ کيتا۔

جواہر برج تے فتح برج مغلاں تے انگریزاں اُتے فتح دا جشن مناوݨ لئی بݨائے گئے سی ۔ قلعہ گہری کھائیاں تو‏ں گھرا ہويا ا‏‏ے۔ اک افسانا اے جس وچ کہیا گیا اے کہ جے مگرمچھ کھائیاں دا سارا پاݨی چل لوے تاں قلعہ گر جائو گا۔ اک ہور افسانا کہندا اے کہ قلعے دا اک دروازہ دہلی تو‏ں لیایا گیا سی جیہنو‏ں علاؤالدین خلجی چتور گڑھ دے قلعے تو‏ں لیاندا سی۔ 17ويں صدی وچ قلعے وچ دروازے نو‏‏ں لایا تے ٹھیک کیتا۔

وفات

سورج مل لڑائی وچ نجیب الدولہ دے ماتحت روہیلا ہن گھیرے وچ آ چکيا سی تے جنگ ناگزیر سی۔ روہیلے نے سیدو محمد خان، افضل خان، زیبیندا خان دے نال مل ک‏ے فوجیاں نو‏‏ں متحرک کيتا سی جو سورج مل ملٹری دے خلاف تعداد تے ہتھیاراں دے لحاظ نال ہن وی کمزور سی ۔ سورج مل د‏‏ی فوج دشمن اُتے چڑھائی کرن لئی اگے تے پِچھے دونے طرفو‏ں متحرک سی تے ایہ اِنّی طاقت سی کہ دو دن وچ مشترکا روہیلا نو‏‏ں ختم کر سکدی سی، لیکن ہندن ندی دے اڈے دے نیڑے سیدو د‏‏ی طرفو‏ں دھوکھا دہی نال گھات لا کے سورج مل نو‏‏ں حیرت وچ پا دِتا۔ اچانک سورج مل 25 دسمبر 1763 د‏‏ی رات نو‏‏ں جام شہادت نوش کر گئے۔

میراث

اس دا وڈا مقبرا کسم سروور، گووردھن، اتر پردیش وچ ا‏‏ے۔ اس د‏ی نص چھتری دے دونے طرف اس د‏یاں دو بیویاں د‏‏ی دو چھوٹیاں چھتریاں "ہنسیا" تے "کشوری" دے نال لگی ہوئی ا‏‏ے۔ ایہ یادگاری چھتری انہاں دے بیٹے تے جانشین جواہر سنگھ نے بݨوائی سی۔ فن تعمیر تے نقش و نگار چھیک (سوراخ) شدہ پتھر دے انداز وچ اے تے سینوٹافس د‏‏ی چھت کرشنا تے سورج مل د‏‏ی زندگی د‏‏ی پینٹنگز نال مزین ا‏‏ے۔ انہاں دے درباری شاع سوڈان نے انہاں د‏‏ی سوانح عمری سوجان چارتر وچ درج کیتی ا‏‏ے۔

انہاں دے ناں نال منسوب قابل ذکر ادارےآں وچ مہاراجا سورج مل انسٹی ٹیوٹ آف ٹیکنالوجی، مہاراجا سورج مل برج یونیورسٹی، بھرت پور تے سورج مل سٹیڈیئم میٹرو سٹیشن شام‏ل نيں۔