شیخ
شَیخ
شیخ{شیخ (ی مجہول)}
جنسِ مخالف: شَیخانی {شَے (ی لین) + خا + نی}
جمع: شَیُّوخ {شَے (ی لین) + یُوخ}
جمع ندائی: شَیخو {شَے (ی لین) + خو (و مجہول)}
جمع غیر ندائی: شَیخاں {شَے (ی لین) + خاں (و مجہول)}
معانی
[سودھو]اس دے کئی معنی نيں
- 1. بوڑھا آدمی، ضعیف، اوہ شخص جس دی عمر پنجاہ برس توں اُتے تے ايسے برس توں تھلے ہوئے۔
- 2. سرگروہ، پیشوا۔
- 3. عرب قبیلہ دا سردار، امیر۔
- 4. واعظ، فقیہ، عالم، فاضل، مذہبی، علوم وچ فائق۔
- 5. { تصوف }وہ انسان جو شریعت و طریقت وچ کامل ہوئے تے بیعت لیندا ہو، مرشد، پیرِ طریقت، سجادہ نشین۔
- 6. سردار، رئیس؛ (اصطلاحاً) مسلماناں دی (سید، مغل، پٹھان دی مانند) اک ذات دا نام۔
- 7. { مجازا } ملاّ، خود غرض، واعظ، نصحیت کرنے والا۔
- 8. کلمہ تخاطب دے طور پر۔
مترادفات
[سودھو]بُوڑھا، پِیر، مُرشَد، سَردار، ماہِر، عالِم،
مرکبات
[سودھو]شَیخُ الْجامِعَہ، شَیخ چِلّی، شَیخُ اشُّیُوخ، شَیخُ الرَّئِیس، شَیخُ الْمَدِینَہ، شَیخُ الْمَشائِخ، شَیخ چَمُونا، شَیخ ڈونْڈو، شَیخ زادَہ، شَیخِ طَرِیقَت، شَیخِ فانی، شَیخِ مَکْتَب، شَیخ و بَرَہْمَن، شَیخ و شاب، شَیخِ وَقْت۔[۱] شیخ عربی بولی کالفظ اے جس دے معنی وڈے تے عزت دار دے نيں۔ خطہ عرب وچ ایہ لفظ عام اے کیونجے تمام معزز افراد دے ناواں دے نال تعظیم دے لئی استعمال کیتا جاندا اے۔ مگر برصغیر وچ اس لفظ دا استعمال ذرا مختلف اے۔ اوہ اس اعتبار توں کہ ایہ عرباں دے جانشین افراد دا لقب اے۔ کہیا جاندا اے کہ طلوع اسلام دے بعد برصغیر دے اُچی ذات دے لوکاں یعنی برہمناں ،راجپوتاں تے کھتریاں نے اس عربی لفظ نوں اپنے لئی اپنایا۔ وسطی ایشائی ملکاں تے مشرق وسطیٰ توں جو لوک ہجرت کر کے برصغیر آئے، اوہ وی شیخ ہی دی حیثیت توں ایتھے آباد ہوئے۔ سولہويں صدی عیسوی وچ ہونے والے صفوی مظالم دے باعث ایران توں ہجرت کر کے آنے والےآں نے وی شیخ دا لفظ اپنے لئی بطور پہچان استعمال کیتا۔ پنجاب وچ آباد ہونے والے شیخ اوہ نيں جنہاں دے آباء و اجداد یا تاں کھتری سن یا فیر برہمن جو اسلام قبول کرنے دے بعد شیخ دا لقب استعمال کرنے لگے۔ ایہ لوک زیادہ تر شہری تے غیر کاشتکار نيں۔ پیشے دے اعتبار توں زیادہ تر کاروباری نيں یا فیر پبلک سروس توں نيں۔ کاروباری لحاظ توں پنجاب وچ انہاں دا اپنا اک مقام اے جو انہاں دی پہچان اے۔ کھتری دا لفظ پنجابی بولی وچ ، ہندی لفظ کھشتری دا مترادف اے۔ کھتریاں دی زیادہ تر تعداد شمالی ہند خاص طور اُتے پنجاب وچ پائی جاندی اے۔ مغلیہ دور وچ ایہ لوک کاروباری اعتبار توں کافی اہم سمجھے جاندے سن البتہ کچھ کھتری انتظامی امور تے افواج وچ وی شامل رہے۔ سکٹ کیمرون لیوی نے کھتریاں نوں ہندِ جدید دی اہم ترین تاجر برادری شمار کیتا اے۔ مذہب دے اعتبار توں کھتری زیادہ ترہندو نيں مگر کھتریاں وچ بہت وڈی تعداد سکھاں دی اے تے ایہ گل قابل ذکر اے کہ تمام سکھ گُرو کھتری ہی سن ۔ بارہويں صدی عیسوی وچ کھتریاں دا اسلام دی طرف رحجان ہويا تے قبول اسلام دا ایہ سلسلہ آزادیِ ہند تک جاری رہیا۔ مسلمان کھتری تاجر ہی بعد وچ کھوجہ کہلوائے۔ تے انہاں دا شمار پنجابی شیخاں وچ ہُندا اے۔۔[۲]