صحیفہ ہمام ابن منبہ

الصحیفۃ الصحییحہ
مصنف	ہمام بن منبہ
زبان	عربی
اصل زبان	عربی
ناشر	المکتب الاسلامی، بیروت، لبنان
تاریخ اشاعت	محرم الحرام 1406ھ/ ستمبر 1985ء 1407ھ/ 1987ء (آخری بار)
پیش کش
صفحات	72

صحیفہ ہمام ابن منبہ جس دا اصل نام الصحیفۃ الصحییحہ اے۔ ایہ ہمام بن منبہ، ابوہریرہ دے شاگرد نيں۔ جنہاں نے ایہ صحیفہ (جس وچ 138 حدیثاں درج نيں) لکھ کر اپنے استاد ابوہریرہ (وفات:58ھ) نوں پیش کرکے اس دی تصحیح و تصویب کرائی سی۔ گویا ایہ صحیفہ سن 58 ہجری تو‏ں بہرحال پہلے ہی ضبط تحریر وچ لیایا گیا سی اس دا اک قلمی نسخہ ڈاکٹر حمید اللہ صاحب نے سن 1933ء وچ برلن دی کسی لائیبریری تو‏ں ڈھونڈ کڈیا۔ تے دوسرا مخطوطہ دمشق دی کسی لائیبریری توں۔ پھر انہاں دونے نسخیاں دا تقابل کرکے 1955ء وچ حیدرآباد دکن تو‏ں شائع کیتا۔ اس صحیفے وچ کل 138 احادیث نيں۔ عبد الرحمٰن کیلانی لکھدے نيں:

”

صحیفہ ہمام بن منبہ ، جسنو‏ں ڈاکٹر حمید اللہ صاحب نے حال ہی وچ شائع کیتا اے، سانو‏ں ایہ دیکھ کے کمال حیرت ہوندی اے کہ ایہ صحیفہ پورے دا پورا مسند احمد بن حنبل وچ مندرج اے۔ تے بعینہ اسی طرح درج اے جس طرح قلمی نسخیاں وچ اے ماسوائے چند لفظی اختلافات دے، جنہاں دا ذکر ڈاکٹر حمید اللہ صاحب نے کر دتا اے۔ لیکن جتھ‏ے تک زبانی روایات دی وجہ تو‏ں معنوی تحریف دے امکان دا تعلق اے، اس دا سوال ہی پیدا نئيں ہوندا۔ ہن دیکھو احمد بن حنبل دا سن وفات 240ھ اے۔ بعینہ صحیفہ مذکور تے مسند احمد بن حنبل وچ تقریباً 200 سال دا عرصہ حائل اے۔ تے دو سو سال دے عرصے وچ صحیفہ ہمام بن منبہ دی روایات زیادہ تر زبانی روایات دے ذریعے ہی امام موصوف تک منتقل ہوندیاں رہیاں۔ ہن دونے تحریراں وچ کمال یکسانیت دا ہونا کیہ اس گل دا واضح ثبوت نئيں کہ زبانی روایات دا سلسلہ مکمل طور اُتے قابل اعتماد سی صحیفہ دی اشاعت تے تقابل دے بعد دو باتاں وچ اک گل بہرحال تسلیم کرنا پیندی اے: 1 : زبانی روایات ، خواہ انہاں اُتے دو سو سال گزر چکے ہاں ، قابل اعتماد ہو سکدیاں نيں۔ 2 : ایہ کہ کتابتِ حدیث دا سلسلہ کسی وی وقت منقطع نئيں ہويا۔

“

جامعہ الازہر دے معروف عالم ڈاکٹر رفعت فوزی عبد المطلب اس مطبوعہ صحیفے دی تحقیق، تخریج تے شرح دا کم کر رہ‏ے سن تے اوہ آدھا کم کر چکے سن، حسن اتفاق ایسا ہويا کہ "دارالکتب المصریہ" تو‏ں اک تے مخطوطہ انہاں دے ہتھ لگ گیا جو سن 557 ہجری دا مکتوب سی اس مخطوطے وچ انہاں دونے دے مقابلے وچ اک حدیث ودھ اے تے ایہ ودھ حدیث مسند احمد وچ شامل صحیفے دی احادیث وچ وی موجود اے۔ ہن ڈاکٹر رفعت فوزی نے اسی مصری مخطوطے نو‏ں بنیاد بنا کے کم مکمل کیتا۔ اسنو‏ں "المکتبہ الخانجی" نے پہلی مرتبہ ستمبر 1985ء (بمطابق محرم الحرام 1406ھ) وچ قاہرہ تو‏ں شائع کیتا۔ صحیفہ ہمام بن منبہ دی 139 احادیث دی تفصیل کچھ ایويں اے :

• 61 - عقائد و ایمانیات
• 46 - عبادات
• 9 - معاملات
• 17 - اخلاق و آداب
• 9 - متفرقات
• 12 - احادیث قدسیہ

حوالے