طلقاء
«طُلَقَاء» اسمِ طَلِیق دی جمع اے۔ طلیق دے لغوی معنی رہیا یا آزاد شدہ دے نيں۔ ایسا شخص جو قابو وچ آگیا ہوئے پھڑیا جا چکيا ہوئے گرفتار کیتا جا چکيا ہو لیکن اسنوں بوجوہ چھڈ دتا گیا ہوئے۔[۱][۲] تے اصطلاح وچ طلقاء انہاں لوک دے لئی استعمال ہُندا اے جو فتح مکہ دے بعد ایمان لیائے مثلاً ابوسفیان ، معاویہ تے ہور اہل مکہ جو اس شہر دے فتح ہوجانے دے بعد داخل دین اسلام ہوئے تے رسول اکرم صلی الله علیه و آلہ وسلم نے کمال مہربانی و شفقت توں انہاں نوں آزاد کر دتا سی حالانکہ اوہ لوک مستحق مواخذہ تے سزا سن لیکن نبی اکرم صل اللہ علیہ وآلہ وسلم نے انہاں نوں امان بخشی تے کچھ باز پرس نہ کيتی۔[۳]اک روایت دے مطابق ایہ اوہ لوک سن جو پیغمبر اسلام صل اللہ علیہ وآلہ وسلم دے شدید مخالف سن تے فتح مکہ دے بعد بہ اکراہ مسلمان ہوئے تے نبی کریم صل اللہ علیہ وآلہ وسلم نے از راہ لطف و کرم انہاں توں باز پرس نہ دی تے انہاں نوں طلقاء یعنی آزاد شدہ کہیا۔ [۴] چودھواں صدی دے شیعہ عالم سید محمد حسین تہرانی لکھدے نيں ؛ طلقاء فتح مکہ توں پہلے کہیا کردے سن کہ محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نوں انہاں دی قوم دے نال چھڈ دو، جے اوہ انہاں اُتے غالب آگئے تاں اسيں وی اسلام لے آئیاں گے تے جے ایہ لوک محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم اُتے فتحیاب ہوئے تاں سانوں انہاں توں نجات مل جائیگی۔ [۵] بعض روایات وچ انہاں لوکاں نوں " مسلمانان فتح مکہ " وی کہیا گیا اے۔ [۶]
طبری نے اس بارے وچ لکھیا اے : «اللہ نے پیغمبر اکرم صل اللہ علیہ وآلہ وسلم نوں انہاں دیاں جاناں اُتے تسلط عطا کیا؛ کیونجے اوہ اسیر تے انہاں دے مال غنیمت سن ؛ لیکن آنحضرت صل اللہ علیہ وآلہ وسلم نے انہاں نوں آزاد کر دتا ؛ اسی وجہ توں مکہ دے لوکاں نوں طُلَقَاء یعنی آزاد شدہ کہیا جاندا اے ۔»[۷]
مدینہ وچ اسلامی حکومت کیتی تشکیل دے فورا بعد ہی مسلماناں تے قریش وچ رقابت و تنازعات دا آغاز ہو گیا سی ۔ غزوہ بدر، احد و خندق اس دور دی اہم ترین جنگاں سن جو رسول اکرم صل اللہ علیہ وآلہ وسلم نے کفار قریش دے خلاف لڑاں۔ اورخاتم انبیا صلی الله علیه و آله وسلم نے بالآخر ہجرت دے اٹھويں سال مکہ نوں فتح کیتا۔ [۸]
تعداد و مشاہیر[سودھو]
تاریخی روایات دی بنیاد اُتے طلقاء دی تعداد دو ہزار توں ودھ بیان کيتی گئی اے۔[۹] اسی طرح تریخ وچ ابوسفیان، معاویہ بن ابوسفیان، یزید بن ابوسفیان، سہیل بن عمرو، حویطب بن عبد العزی [۱۰] جبیر بن مطعم، عکرمہ بن ابوجہل، عتاب بن اسید، صفوان بن امیہ، مطیع بن اسود، حکیم بن حزام، حارث بن ہشام تے حکم بن ابی العاص[۱۱] نوں وی طلقاء وچ شمار کیتا گیا اے۔
اہل سنت عالم دین حسن بن فرحان مالکی نے طُلَقَاء نوں مقام و منزلت دے اعتبار توں تن گروہاں وچ تقسیم کیتا اے:
- پہلا گروہ انہاں لوکاں دا سی جنہاں دی درستی ایمان اُتے پیغمبر اکرم صل اللہ علیہ وآلہ وسلم مطمئن سن لیکن انہاں نوں مؤلفہ قلوب ورگی کوئی چیز نہ دتی مثلاً عکرمہ بن ابو جہل، عتاب بن اسید تے جبیر بن مطعم
- دوسرا گروہ انہاں لوکاں اُتے مشتمل اے جنہاں نوں رسول کریم صل اللہ علیہ وآلہ وسلم نے تالیف قلوب دے لئی اموال وغیرہ دیے؛ مثلاً ابوسفیان، معاویہ، صفوان بن امیہ تے مطیع بن اسود تے اس گروہ نوں طلقاء وچ کم ترین مرتبہ دا حامل سمجھیا جاندا اے۔
- تیسرا گروہ انہاں دونے دے وچکار اے جس وچ حارث بن ہشام، سہیل بن عمرو تے حکیم بن حزام شامل نيں۔[۱۲]
مقتولین فتح مکہ[سودھو]
حضرت رسول صلی الله علیه و آله وسلم نے فتح مکہ دے بعد انہاں لوکاں دے ناں لئی جو آنحضرت رسول صلی الله علیه و آله تے مسلماناں دے شدید ترین دشمن سن تے فرمایا کہ انہاں نوں قتل کر دتا جائے۔ ابن ہشام اس بارے وچ لکھدا اے: «رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم نے لشکر اسلامی دے کمانداراں نوں حکم دتا سی کہ کسی توں وی اُلجھیا نہ جائے ما سوائے انہاں لوکاں دے جنہاں دے قتل دا حکم آنحضرت رسول صلی الله علیه و آله نے دتا سی ؛ یہانتک کہ جے اوہ لوک غلاف کعبہ وچ وی چھپے ہاں »[۱۳]
علی ابن ابی طالب تے طلقاء[سودھو]
علی ابن ابی طالب نے اپنے مکتوبات وچ معاویہ نوں طلقاء وچ شمار کیتا اے۔ تے اسی بنا اُتے علی، معاویہ نوں قابل خلافت، امامت و مشاورت نئيں سمجھدے سن ۔[۱۴]
جناب علی ابن ابی طالب نے جنگ صفین وچ اپنے رفقا توں خطاب وچ جو بیان کیتا اسنوں طلقاء دا حقیقی تعارف شمار کیتا جاندا اے۔ جناب علی ابن ابی طالب نے فرمایا ؛
«وَتَحَرَّوْا لِحَرْبِ عَدُوِّکُمْ، فَانْتَبِهُوا إِنَّمَا تُقَاتِلُونَ الطلقاء وَأَبْنَاءَ الطلقاء وَ أَهْلَ الْجَفَاءِ، وَ مَنْ أَسْلَمَ کَرْهاً... وَلِلْإِسْلَامِ کُلِّهِ حَرْباً، أَعْدَاءَ السُّنَّةِ وَالْقُرْآنِ، وَ أَهْلَ الْبِدَعِ وَالْأَحْدَاثِ، وَ أَکَلَةَ الرِّشَا، وَ عَبِیدَ الدُّنْیا» [۱۵]
اپنے دشمناں نال جنگ دے لئی تیار ہوجاؤ تے جان لو کہ تسيں طلقاء تے انہاں دے بیٹےآں تے اہل جفا توں نبرد آزما ہو جو بے رغبتی توں اسلام لائے۔ تے ایہ اوہ لوک نيں جو ہمیشہ اسلام نال جنگ کردے رہے ؛ ایہ لوک قرآن و سنت دے دشمن نيں ؛ تے ایہی لوک اہل بدعت نيں ؛ تے ایہ لوک راشی تے دنیا دے رسیا بندے نيں۔ [۱۶]
جناب علی ابن ابی طالب نے معاویہ دے ناں اپنے اک خط وچ لکھیا ؛ “ اے معاویہ ! جان لے کہ تاں طلقاء وچوں اے۔ جنہاں دے لئی خلافت حلال نئيں تے امامت دے اوہ اہل نہ ہون گے تے انہاں توں کدی مشاورت نہ کیندی جائے گی”۔ [۱۷]
بنو امیہ[سودھو]
کچھ معاصر محققاں دے مطابق، تریخ وچ طلقاء نوں اچھے لفظاں وچ بیان نئيں کیتا گیا یا دوسرے لفظاں وچ اوہ انہاں نوں نیک ناں نئيں سمجھدے۔ [۱۸] اسی بنا اُتے بنو امیہ نوں حزب الطلقاء سمجھیا گیا اے۔ [۱۹]
زینب بنت علی نے دربار یزید وچ اپنے خطبے دے دوران یزید نوں فرزند طلقاء دے لفظ توں پکاریا سی ۔ [۲۰] انہاں نے اپنے خطاب وچ کہیا ؛ «امن العدل یابن الطلقاء تخدیرک حرا یرک و امائک و سوقک بنات رسول الله سبایا...»
تیسری صدی ہجری دے مورخ احمد بن یحیی بلاذری اپنی کتاب انساب الاشراف وچ لکھدے نيں ؛ حضرت عمر بن خطاب ، طلقاء تے انہاں دے بیٹےآں نوں خلافت دا اہل نئيں سمجھدے سن ۔[۲۱]
حوالے[سودھو]
- ↑ ابنمنظور، لسان العرب، ج10، ص227. طلیق - فعیل به معنای مفعول - و هوالأسیر إذا أطلق سبیله. مقریزی، تقیالدین؛ إمتاع الأسماع، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1420، طبع اول، ج8، ص388.
- ↑ معجم المعانی
- ↑ الطلقاء، یعنی الذین خلی عنهم یوم فتح مکة و أطلقهم، فلم یسترقهم. مقریزی، اولین، ج8، ص388 و ابنابیالحدید، شرح نهج البلاغه، دار احیاء الکتب العربیه، ج1، ص31.
- ↑ مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۳۹۱
- ↑ حسینی تهرانی، امامشناسی، ۱۴۲۶ق، ج۱۸، ص۲۸۰
- ↑ مالکی، الصحبة و الصحابة، ۱۴۲۲ق، ص۱۹۲.
- ↑ طبری، محمد بن جریر؛ تریخ الأمم والملوک، بیروت، دارالتراث، 1387 ش، طبع دوم، ج3، ص61.
- ↑ مسعودی، علی بن حسین؛ مروج الذهب، قم، دارالهجره، 1409ق، طبع دوم، ج2، ص290.
- ↑ مقدسی، البدء و التریخ، مکتبة الثقافة الدینیه، ج۴، ص۲۳۶.
- ↑ حسینی تهرانی، امامشناسی، ۱۴۲۶ق، ج۱۸، ص۲۸۰.
- ↑ مالکی، الصحبة و الصحابة، ۱۴۲۲ق، ص۱۹۲-۱۹۳.
- ↑ مالکی، الصحبة و الصحابة، ۱۴۲۲ق، ص۱۹۲-۱۹۳
- ↑ ابنهشام حمیری؛ السیرة النبویه، مکتبه محمدعلی صبیح و اولاده، 1383ش، ج4، ص51 و طبرسی، فضل بن حسن؛ اعلام الوری، قم آل البیت، 1417ق، طبع اول، ج1، ص224.
- ↑ منقری، وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص۲۹.
- ↑ دینوری، ابنقتیبه؛ الامامه والسیاسه، بیروت، دارالاضواء، 1410 ق، طبع اول، ص 178.
- ↑ دینوری، ابنقتیبه؛ الامامه والسیاسه، بیروت، دارالاضواء، 1410 ق، طبع اول، ص178.
- ↑ همان، ص114
- ↑ ابنهشام حمیری؛ السیرة النبویه، جوادی، «طلقاء و نقش آنان در تریخ اسلام»، ص۷
- ↑ جوادی، «طلقاء و نقش آنان در تریخ اسلام»، ص۲
- ↑ طبرسی، الإحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۰.
- ↑ بلاذری، جمل من انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج ۱۰، ص۴۳۴-۴۳۵؛ ابن حجر عسقلانی، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۷۰..