عبد الحلیم شرر

جم	1860 لکھنؤ، برطانوی ہند
موت	1926 لکھنؤ، برطانوی ہند
بولی	اردو
قومیت	بھارتی
نسل	بھارتی
صنف	مضمون، ناول
وڈے کم	Guzishta Lucknow Firdos -e- Bareen

عبدل حلیم شرر (1860–1926) ہند اپمہادیپ دا اک وڈے اردو لکھاری اتے صحافی سی۔ ناولکاری وچ اس نوں بڑی شہرت حاصل سی۔

مڈھلی زندگی اتے تعلیم

عبدل حلیم 1860 نوں لکھنؤ وچ پیدا ہویا۔ اس دے والد حکیم تفضل حسین، واجد علی شاہ دے دربار نال تعلق رکھدے سن۔ اپنے باقی پروار دی طرحاں شرر وی 9 سال دی عمر وچ اپنی ماں نال کلکتہ چلے گیا اتے اوہ مٹیا برج رہن لگے۔

کلکتہ رہائش دوران اپنے والد دے علاوہ سید حیدر علی، مولوی محمد حیدر، مرزا محمد علی صاحب مجتہد اتے حکیم محمد مسیح توں عربی، فارسی، منطق اتے طب دی تعلیم حاصل کیتی۔ اسے زمانے وچ انگریزی وی پڑھی لیکن اس دی باقاعدہ پڑھائی نہیں کیتی۔

1875 وچ اپنے نانا مولوی قمر الدین دی جگہ اوہ نواب واجد علی شاہ دے ملازم ہو گیا پر دو سال بعد اوہ ملازمت چھڈّ کے 1877 وچ کلکتہ توں لکھنؤ چلے آیا اتے اتھے پکی رہائش کر لئی۔ اسے دوران مولوی عبد الحئی دے پاس عربی دی تعلیم مکمل کیتی۔

1879 وچ ماموں دی بیٹی نال شادی دے اک سال بعد شرر دلی چلے گیا جتھے شمس العلما میاں نظیر حسین محدث دہلوی توں حدیث دی تعلیم لئی۔

صحافی وجوں زندگی دا آغاز

کلکتہ قیام دوران شرار نے لکھنؤ دے اک اخبار اودھ پنچ دے صحافی دی حیثیت وچ کم کیتا۔ دلی توں لکھنؤ واپس آکے منشی احمد علی کسمنڈوی نے اخباراں وچ مضمون لکھن ول دھیان دوایا۔ مضمون مقبول ہون لگے جس دے نتیجے وجوں 1880 وچ لکھنؤ واپس آؤن تے منشی نول کشور نے شرر نوں اودھ پنچ دے اڈیٹری عملے وچ شامل کر لیا۔ اس اخبار وچ اسنے 1884 تک کم کیتا۔

اودھ پنچ دی ملازمت دوران شرر نے اپنے اک دوست مولوی عبد الباست دے نام نال محشر نامی ہفتہ وار رسالہ جاری کیتا۔ ایہہ رسالہ شرر دے مضموناں دی وجہ بے انتہا مقبول ہویا۔ خیال کیتا جاندا اے کہ اس رسالے دی شہرت دی وجہ نال اس نوں حیدرآباد وچ اودھ پنچ دا خاص پرتندھ بنا کے بھیج دتا گیا۔ حیدرآباد وچ چھ مہینے قیام کیتا۔ جد اوہناں نوں اخبار ولوں لکھنؤ واپس آؤن دی ازازت نہ ملی تاں اوہ اودھ پنچ توں استعفٰی دے کے واپس لکھنؤ آ گیا۔

ادبی زندگی

شرر نے اپنے پہلے ناول دلچسپ دا پہلا حصہ 1885 وچ اتے دوسرا حصہ 1886 وچ شائع کیتا۔ اس طرحاں اس دی باقاعدہ ادبی زندگی دا آغاز ہو گیا۔ اس نے 1886 وچ ہی بنکم چندر چیٹرجی دے ناول درگرش نندنی دا انگریزی توں اردو وچ ترجمہ کیتا۔

1887 وچ اپنا مشہور رسالہ دلگداز جاری کیتا جو 1926 تک چھپدا رہا۔ اس وچ مولانا نے درزناں مضمون لکھے جو بعد وچ کئی جلداں وچ مضامین شرر نام نال چھپے۔ ایہناں رسالیا وچ اس نے آزاد نظم اتے مارا-اے-نظما دے تجربے کیتے اتے اس طرحاں اردو شاعری وچ نظم دے حوالے نال اہم میل پتھر دی صورتَ اختیار کیتی۔

ملک عبد ال عزیز ورجنا اس دا پہلا تریخی ناول سی جو 1888 وچ قسط وار چھپیا۔ اس دے بعد 1889 وچ حسن انجلینا اتے 1890 وچ منصور موہنا نامی ناول شائع ہوئے۔ 1890 وچ ہی شرر نے اسلامی شخصیتاں دے بارے مہزب نامی رسالہ جاری کیتا جو مالی مشکلاں دی وجہ نال اک سال دے اندر ہی بند ہو گیا۔ بعد نوں، 1891 وچ، کیسوَ لبنائی نامی ناول چھپیا۔

انگلستان دا دورہ

1891 وچ ہی شرر نوں نواب وقار الملک دے پاس حیدرآباد وچ ملازمت مل گئی۔ 1892 وچ نواب نے اسنوں اپنے بیٹے دا گارڈیئن بنا کے انگلستان بھیج دتا جتھے اوہ 1896 تک رہا۔ روانگی توں پہلاں شرر نے تن ناول، دہدف، زید و ہلاووہ تے یوسف و نجمہ لکھنے شروع کیتے ہوئے سن، جہناں نوں اس دی غیر موجودگی وچ کسے ہور نے مکمل کیتا۔ ایہناں وچوں آخری دو نوں بعد وچ شرر نے خود وی مکمل کیتا، لیکن زید و ہلاووہ دا نام تبدیل کر کے فلورا فلورنڈا رکھ دتا۔

لکھتاں

1896 وچ انگلستان توں واپس آ کے شرر دوبارہ حیدرآباد جا وسیا اتے اتھوں ہی دل گداز نوں جاری کیتا۔ 1899 تک اوہ حیدرآباد رہا اتے اسے دوران اپنے ناول ایام عرب دا پہلا حصہ چھپوایا۔ اسے عرصے وچ شرر نے کچھ تریخی تحقیق دا کم کیتا اتے اس نوں سکینہ بنت حسین وچ شائع کیتا۔ اس دی اشائت دے بعد حیدرآباد دے اک ہلکے وچ شرر دی زوردار مخالفت شروع ہو گئی جس دے نتیجے وجوں اسنوں 1899 وچ حیدرآباد چھڈنا پیا۔

لکھنؤ واپس آ کے اسنے دل گداز نوں دوبارہ جاری کیتا اتے 1900 وچ پردہ عصمت دے نام تے اک پندرا روزہ رسالہ کڈھیا۔ لکھنؤ دا قیام 1901 تک رہا اتے ایہی اوہ دور سی جس وچ شرر نے اپنا شہر-اے-آفاق ناول فردن بریں لکھیا۔ ایہہ ناول 1899 وچ شائع ہویا۔

اس دور دیاں ہور لکھتاں ایہہ ہن:

• حسن بن صبح (تریخی رسالہ)
• ایام عرب (حصہ دوم) (1900.)
• مقدس نازنین (1900)
• ڈاکو کی دلہن (اک انگریزی ناول دا ترجمہ) (1900)
• بدر النساء کی مصیبت (1901)

بھاویں 1899 وچ شرر واپس لکھنؤ آ گیا سی لیکن اس دی حیدرآباد والی نوکری بدستور جاری رہی، اتے نواب وقار ال ملک اتے مولوی عزیز مرزا دی وجہ نال اسنوں تنخواہ نروگھن لکھنؤ پہنچدی رہی۔

1901 وچ اسنوں واپس حیدرآباد سدّ لیا گیا جس کارن دل گدازاتے پردہ عصمت اسنوں بند کرنے پئے۔ لیکن حیدرآباد پہنچدے ہی نواب وقار الملک ملازمت توں علےحدہ ہو گئے اتے پھر اوہناں دا انتقال ہو گیا جد کہ مولوی عزیز مرزا دا تبادلہ ازلاء ہو گیا۔ اس دا نتیجہ ایہہ نکلیا کہ 1903 وچ شرر نوں نوکری توں برطرف کیار دتا گیا اتے اوہ واپس لکھنؤ آ گیا۔

1904 وچ دل گداز اک وار پھر جاری کیتا۔ 1907 تک اپنے قیام دوران شرر نے جو کتاباں لکھیاں اوہناں دی لسٹ ہیٹھلی اے:

• شوقین ملکہ
• یوسف و نجمہ
• سوانحی حیات حضرت جنید بغدادی
• تاریخ سندھ
• سوانحی حیات حضرت ابو بکر شبلی

1907 وچ شرر نوں حیدرآباد وچ محکمہ -تعلیم دا اسسٹینٹ ڈائریکٹر تعینات کر دتا گیا۔ 1908 وچ اتھوں دل گداز پھر جاری کیا۔ لیکن نظام حیدرآباد دی کسے بات پر ناراضگی دی وجہ نال حیدرآباد پھر چھڈنا پیا۔ اتھے قیام دوران جو جو کتاباں لکھیاں اوہ ایہہ ہن:

• آغا صادق کی شادی (سماجی ناول)
• ماہ ملک (تریخی ناول)

آخری دور

لکھنؤ واپس آ کے شرر نے 1910 وچ دل گداز پھر جاری کیتا اتے اس پھر اس دا چھپنا ساری عمر جاری رہا۔ 1910 توں 1926 تک اس دی ادبی زندگی دا اہم تریں دور سمجھیا جاندا اے۔ اس دوران اس نے پڑھن لکھن دا کم جاری جاری رکھیا اتے بہت ساریاں کتاباں لکھیاں جہناں دی لسٹ ایہہ اے:

• 1910: فلپانا (تریخی ناول)
• 1911: غیب دان دلہن (ناول)
• 1912: 1.زوال بغداد (تریخی ناول) 2.تاریخ اثر قدیم (مکمل)
• 1913: 1.روم ال کبریا (تریخی ناول) 2.حسن کا ڈاکو (پہلا حصہ)
• 1914: 1.حسن کا ڈاکو (دوسرا حصہ) 2.اصرار دربار رام پر (دو حصے)
• 1915: 1.خوفناک محبت (ناول) 2.الپھا نسو (ناول)
• 1916: فاتح و مفتوہ (ناول)
• 1917: 1.بابک خرمی (ناول - حصہ پہلا) 2.جو یائے حق (ناول - پہلا حصہ) 3.سوانحی کر الئین 4. تاریخ عزیز مصر۔ تاریخ مسیح و مسیہیت
• 1918: 1.بابک خرمی (ناول - دوسرا حصہ) 2.تاریخ عرب قبلَ اسلام
• 1919: 1.جو یائے حق (ناول - دوسرا حصہ)۔ لابت چین (ناول) 2.تاریخ عرض مقدس، سوانحی خاتم ال-مرسلین، سکلیہ میں اسلامی تاریخ
• 1920: 1.عزیز-اے-مصر (ناول) 2. اسیر بابل (ناول)
• 1921: جو یائے حق (ناول - تیسرا حصہ)
• 1923: طاہرہ (ناول)
• 1925: مینا بازار
• 1926: شہید وفا، میو-اے-تلخ اتے نیکی کا پھل (ڈرامے)

حوالے