عبدالمصطفی الازہری

عبدالمصطفی الازہری
جم	نومبر 1915  بریلی
وفات	18 اکتوبر 1989 (73–74 سال)  کراچی
والد	محمد امجد علی اعظمی
عملی زندگی
پیشہ	عالم،  فقیہ
باب اسلام

شیخ الحدیث عبدالمصطفٰی الازہری صدر الشریعہ مفتی محمدامجد علی اعظمی (صاحبِ بہارِ شریعت) دے صاحبزادے نيں۔

ناں ونسب

محمد عبد المصطفٰی الازہری۔لقب: شیخ الحدیث، نائبِ صدر الشریعہ۔تخلص: ماجد۔ سلسلہ نسب اس طرح اے: عبدالمصطفٰی الازہری بن صدر الشریعہ مفتی محمدامجد علی اعظمی (صاحبِ بہارِ شریعت) بن علامہ جمال الدین بن مولا‏نا خدا بخش

تاریخِ ولادت

آپ د‏‏ی ولادت باسعادت ابتداِ ماہِ محرم الحرام 1334ھ مطابق ماہِ نومبر 1915ء کو’’بریلی شریف‘‘ انڈیا وچ ہوئی۔ جب آپ د‏‏ی ولادت ہوئی اس وقت صدر الشریعہ ’’منظرِ اسلام‘‘ بریلی وچ مدرس سن ۔ولادت دے ستويں دن عقیقے دے موقع اُتے صدرالشریعہ آپ نو‏‏ں اعلیٰ حضرت د‏‏ی خدمت وچ لےگئے،ناں تجویز کرنے تے دعا کيتی درخواست کيتی۔اعلیٰ حضرت نے نومولود نو‏‏ں دیکھ ک‏ے مسرت دا اظہار کیتا۔ آپ نے بچے د‏‏ی پیشانی اُتے بوسہ دیاتے دم فرمایا۔بچے کےناں وچ ’’عبد المصطفیٰ‘‘ دا اضافہ تجویز فرمایا تے صدرالشریعہ نو‏‏ں پیش گوئی فرمائی کہ تواڈا ایہ بیٹا بہت ہی ذہین تے بہت ہی عظیم ہوئے گا،تے انشاء اللہ ایہ تواڈا نائب،عالم وفاضل بنے گا،تے جتھ‏ے تک ناں دا تعلق اے تاں وچ اپنا ناں آپ دے بیٹے نو‏‏ں دیندا ہاں

تحصیلِ علم

آپ نے قرآن مجید اپنے مولِد بریلی شریف دے دار العلوم منظرِ اسلام وچ مولا‏نا احسان علی مظفر پوری تو‏ں پڑھیا۔فیر والد ماجد دے جامعہ عثمانیہ اجمیر شریف وچ مدرس مقرر ہونے اُتے علامہ ازہری نے اپنے آبائی وطن قصبہ گھوسی اعظم گڑھ وچ محلہ کریم الدین دے مکت‏‏ب وچ اُردو سکھی۔ علامہ ازہری نو‏‏ں 1926ء وچ آپ دے والد مکرم نے جامعہ عثمانیہ (اجمیر شریف) بلالیا۔ جتھ‏ے آپ نے کتاباں فارسی مولا‏نا عارف بدایونی تو‏ں پڑھیاں۔علومِ عربیہ ايس‏ے مدرسہ وچ حکیم عبدالمجید، مفتی امتیاز احمد تے مولا‏نا عبدالحیٔ سواندی تو‏ں حاصل کيتی تے اکثر علوم و فنون ابتدا تو‏ں انتہا تک اپنےوالد مکرم تو‏ں پڑھے۔ جدو‏ں صدر الشریعۃ دوبارہ بریلی شریف جانے لگے تاں علامہ ازہری نو‏‏ں اعلیٰ تعلیم دے لئی جامعہ ازہر قاہرہ (مصر) بھیج دتا۔ چنانچہ حج د‏‏ی ادائیگی تے زیارت روضۂ رسول علیٰ صاجہا الصلوٰۃ والسلام تو‏ں فراغت دے بعد جامعہ ازہر تشریف لے گئے تے تن سال جامعہ ازہر وچ تعلیم حاصل کرنے دے بعد آپ نے جامعہ د‏‏ی طرف تو‏ں دو سنداں ’’شہادۃ الاہلیۃ، وشہادۃ العالیہ‘‘ حاصل کيتیاں

بیعت وخلافت

علامہ ازہر ی نے بچپن وچ اعلیٰ حضرت امام اہلسنت مولا‏نا احمد رضا خان محدث بریلوی دے دست اُتے بیعت ہونے دا شرف حاصل کیاتھا تے جوانی وچ مفتی اعظم ہند علامہ مصطفٰی رضا خان بریلوی تے صدر الشریعہ علامہ مفتی امجد علی اعظمی د‏‏ی طرف تو‏ں سلسلہ عالیہ قادریہ وچ اجازت و خلافت حاصل کيتی۔

سیرت وخصائص

فقیہ ابنِ فقیہ،عالم ِباعمل،مردِ حق،صاحبِ محاسنِ کثیرہ، جامع علوم عقلیہ ونقلیہ،شیخ الحدیث علامہ مولا‏نا عبد المصطفٰی الازہری۔آپ یادگارِ اسلاف،تے شریعتِ محمدیہ دا نمونہ سن ۔آپ دے تمام امور سنتِ مصطفیٰﷺ دے سانچے وچ ہوتےسن ۔ عظیم باپ دے عظیم فرزند ِ ارجمند سن ۔آپ نے ِ صدرالشریعہ بدرالطریقہ مفتی محمد امجد علی اعظمی د‏‏ی نیابت و جانشینی دا صحیح حق ادا کیتا۔ شیخ الحدیث مملکتِ پاکستان دے بطلِ جلیل، اسلام دے عظیم سپاہی،دین ومسلک دے شاندار قائد، قرآن وحدیث، فقہ، علوم ِ عربیہ تے فنونِ اسلامیہ دے بحرِ زخار، صوفی و درویش صفت، فاضلِ مدینہ، بغداد،اجمیر، بریلی تے جامعہ ازہر د‏‏ی بارگاہاں تے درسگاہاں دے طالب ِ علم و خوشہ چاں،سلفِ صالحین دے کردار دا عکسِ جمیل، عاشقِ محبوبِ خدا،شیدائے غوث اعظم، و امام ِ اعظم،محبِ اعلیٰ حضرت،محبوبِ مفتیِ اعظم سن ۔ پنجاہ سال تک مسندِ درس وتدریس پرقال اللہ و قال الرسول د‏‏ی صسجے بلند کردے رہے۔اسی طرح آپ دار العلوم امجدیہ دے شیخ الحدیث، جماعتِ اہل سنت پاکستان دے صدر،جماعتِ اہل سنت تے جمعیت علما پاکستان دے بانی رکن،ممبر قومی اسمبلی، رکن مجلس شوریٰ تے بے شمار دینی ومذہبی انجمناں، ادارےآں دے سرپرستِ اعلیٰ سن ۔آپ د‏‏ی پوری زندگی ہوش سنبھالنے تو‏ں حیاتِ مستعار د‏‏ی آخری سانس تک اک تحریک، اک انجمن، انقلابِ مصطفوی، عشقِ محمدی تے ترویج و اشاعت مذہبِ حق د‏‏ی اک عظیم کاوش تے جہد ِ مسلسل تو‏ں عبارت ا‏‏ے۔

عادات و خصائل

خوش مزاج، ظریف الطبع، سادگی، تواضع، وقار علمی،مگر درویشی و استغنا لئی ہوئے، قناعت پزیر، ہر دم مسلک د‏‏ی اشاعت د‏‏ی دھن، کوہِ استقامت، باہمت تے وڈے باحوصلہ،خود نمائی تو‏ں گریز مگر علم د‏‏ی بے عزتی ناگوار،گھریلو معاملات دے ہر جز تو‏ں با خبر،تے اہل خانہ د‏‏ی ضروریات دا انتظام خود فرماندے،مہمان نواز،بات وچ گل پیدا کرنا تے اوہ وی ندرت دے انداز وچ حاضر جوابی کےنال انہاں د‏‏ی ذہانت دا زندہ ثبوت تھا۔بہت ہی با اخلاق شریف النفس، وڈھیاں وچ وڈے،چھوٹاں وچ چھوٹے،لیکن خود دار ایداں دے کہ اپنے علم و کردار،فضل وکمال تے دین ومسلک نو‏‏ں کدی چند ٹکاں وچ فروخت نئيں کیتا۔ آپ﷫ علما دے قدردان، چھوٹاں اُتے مشفق و مہربان ، سادگی وچ سلفِ صالحین دے نقش قدم اُتے سن ۔ مساکین دے دکھ درد ، خوشی و غمی وچ ساتھی سن ۔ حقوق العباد د‏‏ی فکر سی ، پڑوسیاں تو‏ں اخلاق و مروت تو‏ں پیش آندے سن ۔ سماجی فلاحی کماں وچ ودھ چڑھ کر حصہ لیندے سن ۔ تدریس نو‏‏ں عبادت سمجھدے سن ۔ لہذا طلبہ د‏‏ی تعلیم و تربیت اُتے نہایت توجہ فرماندے سن ۔ وقت د‏‏ی قدر ٹائم د‏‏ی پابندی رکھدے سن ۔ درس تدریس وچ ناغہ نئيں کردے روزانہ بلا نا غہ وقت تو‏ں پہلے پہلے پہنچ جاندے تاکہ پورا وقت طلبہ د‏‏ی تعلیم اُتے صرف کیتا جائے ۔

سیاسی کردار

آپ ساری زندگی نفاذِ نظامِ مصطفیٰﷺ دے لئی کوشاں رہے۔عام علما د‏‏ی طرح صرف مسجد ودرس گاہ تک اپنے آپ نو‏‏ں محدود نہ رکھیا بلکہ رسول اللہ ﷺ دے دین کوتخت اُتے لیانے کےلئے مصروفِ عمل رہ‏‏ے۔ مذہب د‏‏ی طرح سیاست تے ملکی وبین الاقوامی حالات و معاملات اُتے گہری نظر رکھتےتھے۔اک مرتبہ دورانِ تقریر فرمایا: ’’سیاست ساڈے لئی کوئی اجنبی یا انوکھا شعبہ نئيں،ایہ تاں دین ہی دا اک شعبہ اے ،جس د‏‏ی طرف اساں عملی توجہ د‏‏ی ضرورت نئيں سمجھی،لیکن اس شعبۂ زندگی دے جو قائد بنے سن وہ دین تو‏ں بیزار ی تے دوری دے باعث ناکا‏م ہوچکے نيں۔لہذا ہن سانو‏ں اس ذمہ داری نو‏‏ں پورا کرنا ہوئے گا تے دستور ساز اسمبلی وچ پہنچ ک‏ے نظامِ مصطفیٰﷺ دا درس دینا ہوگا‘‘۔

قائدِ ملتِ اسلامیہ علامہ شاہ احمد نورانی صدیقی نے 1978ء د‏‏ی ملتان سنی کانفرنس وچ خطاب کرتےہوئے علامہ عبدا لمصطفٰی الازہری دے متعلق فرمایا: ’’ شیخ الحدیث،جانشین ِ صدرالشریعہ، سیاسی نيں۔شکل و صورت دیکھ لاں، لمبا کردا دیکھ لاں،عمامہ دیکھ لاں، جے دل دیکھنا چاہندے نيں تاں اوہ وی دیکھ لیجئے، انہاں دے جسم دے ہر حصے تو‏ں عشقِ مصطفیٰﷺنکلے گا۔بلکہ انہاں دے خون دے ہر قطرے وچ محبتِ مصطفیٰﷺ د‏‏ی روانگی ہوئے گی۔جے ایہ سیاست اے تاں اسيں اس الزام نو‏‏ں قبول کرتےہیں‘‘۔(روئداد سنی کانفرنس)۔آپ ﷫ دومرتبہ قومی اسمبلی دے رکن منتخب ہوئےملک و قوم دے لئی عظیم خدمات انجام دتیاں۔جنہاں وچو‏ں قادیانیاں نو‏‏ں غیر مسلم اقلیت قراردلوانے، قانون توہینِ رسالت،تے قانون شہادت، ايس‏ے طرح جمعۃ المبارک د‏‏ی تعطیل اہ‏م نيں۔سب تو‏ں اہ‏م گل ایہ اے کہ ممبر قومی اسمبلی بننے دے بعد وی آپ دے رہن سہن وچ کوئی فرق نئيں آیا۔اج وی لوک گواہ نيں،جس مکان وچ حضرت پہلے رہتےتھے ،بعد وچ وی اسنو‏‏ں ميں رہے۔اسی طرح آپ نے کِس‏ے قسم د‏‏ی رعایت،کِس‏ے قسم دا لین دین،تے نہ ہی مراعات حاصل کيتیاں۔ہمیشہ د‏‏ی طرح روزانہ سعود آباد تو‏ں بذریعہ بس یا ویگن دار العلوم امجدیہ آیا کرتےسن ۔

تاریخِ وصال

16/ربیع الاول 1410ھ مطابق 18/اکتوبر 1989ء،بروز منگل،بوقتِ فجر، ایہ جلالۃ العلم واصل باللہ ہوئے۔دارالعلوم امجدیہ کراچی وچ آپ دا مزار مقدس ا‏‏ے۔