فقیہ
| مضامین بسلسلہ | |||
| فقہ | |||
|---|---|---|---|
|
|||
| اسلامیات | |||
| مقالہ بہ سلسلۂ مضامین |
| ائمہ فقہ |
| فقہ اربعہ |
| تقسیم بلحاظ تقلید |
| اقسام جائز و ناجائز |
|
فرض <=> حرام |
فقیہ فقہ (سمجھ) رکھنے والے نوں کہندے نيں۔ اس دی جمع فقہا اے۔
لغوی معنی[سودھو]
فقہ دا اصلی لغوی معنی اے سمجھنا۔ تے سمجھ والے نوں فقیہ کہیا جاندا اے
اصولیین دی اصطلاح وچ[سودھو]
قاموس وچ اے : فقہ بکسر فاء کِسے چیز نوں جاننا سمجھنا۔ چونکہ (تمام علوم وچ ) علم دین نوں فضیلت حاصل اے ‘ اس لئی فقہ دا لفظ (اصطلاح وچ ) علم دین دے لئی مخصوص کر ليا گیا۔ فقیہ اوہ نئيں جسنوں صرف فقہ دی جزئیات یاد ہون، بلکہ فقیہ توں مراد اوہ شخص اے جو مبادی یعنی (اصول) فقہ دا ماہر ہوئے جسنوں حکم دے استخراج (استنباط) کرنے دا ملکہ (اہلیت) حاصل ہوئے۔ [مسلم الثبوت : 2/362] بعض نے کہیا : معلوم دے ذریعے توں نامعلوم نوں حاصل کرنا فقہ اے یعنی علم استدلالی دے لئی ایہ لفظ خاص اے ‘ اس صورت وچ لفظ علم عام تے لفظ فقہ خاص ہوئے گا۔ اللہ نے فرمایا اے : فَمَا لھآؤُلاآءِ الْقَوْمِ لاَ یَکَادُوْنَ یَفْقَھُوْنَ حَدِیْثًاان لوکاں نوں کیتا ہوئے گیا کہ گل سمجھ وی نئيں سکدے۔ یعنی گل دے مضمون دا استنباط نئيں کردے (بات دے مغز نوں نئيں سمجھدے)۔
امام ابو حنیفہ دی تعریف[سودھو]
امام ابو حنیفہ نے فرمایا : نفس دے ضرر رساں تے فائدہ بخش امور نوں جاننا فقہ اے (خواہ فکر و عقیدہ دے لحاظ توں ہوئے یا قول و عمل دے اعتبار تاں۔ اصول دا علم ہوئے یا فروع کا) فروع دین دے علم نوں خصوصیت دے نال فقہ کہنا اصطلاح جدید اے (قرن اول وچ ایہ خصوصیت نئيں تھی)۔[۱]
فقیہ دی تعریف[سودھو]
فقیہ اوہ ہُندا اے، جو اللہ دے احکام تے دین دے مسائل نوں قرآن دی آیتاں تے روایات توں سمجھدے ہوئے انہاں توں استدلال کرے یعنی دلیل لیائے تے جو وی مسئلہ پیش آئے اس وچ دین تے مذہب دے نظریہ نوں پہچان سکے تے اسنوں بیبن کے سکے۔ دین شناسی دے اس مقام تک پہنچنے دے لئی ضروری اے کہ اک شخص اک لمبا عرصہ تک دینی علمی مراکز (جداں حوزہ علمیہ) وچ انہاں علوم نوں حاصل کرے جو دین دے مسائل وچ ماہر ہونے وچ اس دی مدد کر سکن ۔
جو اس درجہ تے مقام تک پہنچ جاندا اے کہ اسلامی مسائل نوں عقلی و نقلی استدلال دے ذریعہ سمجھ جائے، اسنوں مجتہد تے ” فقیہ “ کہندے نيں تے علم تے فہم فقہ دے اس درجہ تے مرتبہ نوں اجتہاد کھدے نيں ۔
فقہ دی ضرورت[سودھو]
فِقہ افضل ترین علوم اے۔ حدیث شریف وچ اے سید عالم (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) نے فرمایا اللہ تعالیٰ جس دے لئی بہتری چاہندا اے اسنوں دین وچ فقیہ بناندا اے، وچ تقسیم کرنے والا ہاں تے اللہ تعالیٰ دینے والا(بخاری و مسلم) حدیث وچ اے اک فقیہ شیطان اُتے ہزار عابداں توں زیادہ سخت اے۔ (ترمذی) فقه احکام دین دے علم نوں کہندے نيں، فِقہِ مُصطلَح اس دا صحیح مصداق اے۔[۲] علامہ ابن نجیم مصری فقہ دی تعریف انہاں لفظاں وچ فرماندے نيں: جاننا چاہیے کہ علم شریعت وچ فقہ خاص قسم دی واقفیت دا ناں اے تے اوہ خاص قسم دی واقفیت ایہ اے کہ قرآن وحدیث دے معانی ومطالب، انہاں دے اشارات وکنایات، دلالات ومضمرات تے صحیح مراد دا علم و ادراک ہوئے تے جس شخص نوں ایہ علم حاصل ہواسی دا ناں فقیہ اے۔[۳]
عام طور اُتے ہر شخص کِسے وی امر وچ اس امر دا علم رکھنے والے بلکہ اس امر دے ماہر شخص دی طرف رجوع کردا اے۔ مثلاً بیماری وچ ڈاکٹر، مکان دی تعمیر وچ انجینئر تے مستری تے مشینری دے خراب ہوئے جانے دی صورت وچ ، اس دا علم تے مہارت رکھنے والے مکینک شخص دی طرف رجوع کیتا جاندا اے۔ سامنے دی گل اے کہ جے انسان خود دین وچ ماہر نہ ہوئے تے اس دا علم نہ رکھدا ہوئے تاں اپنا دینی فریضہ جاننے اوراس اُتے عمل کرنے دے لئی فقہا دی طرف رجوع کرے تے انہاں توں معلوم کرے۔ شریعت دے مسائل وچ شرعی دلیلاں دی بنیاد اُتے مجتہد دی نظر نوں فتویٰ کہندے نيں تے لوکاں دا فقہا دی طرف رجوع کرنا تے انہاں دے فتوے اُتے عمل کرنا ” تقلید “ کہلاندا اے۔